“Mülkü müdafiə” fənni üzrə kollokvium suallarının cavabları Fövqəladə hal və onun növləri

---

 

“Mülkü müdafiə”  fənni üzrə  kollokvium 

suallarının cavabları 

 

1.1.Fövqəladə hal  və onun növləri. 

 

       Fövqəladə  vəziyyət  –  bu  qəza,  təhlükəli  təbii  təzahürlər,  faciə,  kortəbi  və  ya 

digər bədbəxt hadisə nəticəsində yaranmış, insan tələfatına, insanların sağlamlığına 

və  yа  ətraf  mühitə  zərər  yetirilməsinə,  xeyli  maddi  itkilərə  və  insanların  həyat 

fəaliyyəti şəraitinin pozulmasına səbəb ola bilən və ya olmuş şəraitdir. 

Bütün  fövqəladə  hadisələri  ilk  növbədə  münaqişəli  və  münaqişəsiz  hadisə 

növlərinə  ayırmaq  lazımdır.  Münaqişəli  fövqəladə  hallara  hərbi  toqquşmalar, 

ekstremal siyasi mübarizə, milli və dini münaqişələr, terrorizm və s. münaqişəsiz 

fövqəladə hadisələrə isə təbii, texnogen və ekoloji xarakterli fəlakətlər aid edilir. 

Ekstremal hadisə - bu proseslərin və ya hadisələrin normasından kənara çıxmasıdır. 

       Qəza  –  bu  konstruktiv,  istehsalat,  texnoloji  və  ya  istismar  səbəbləri  üzrə, 

yaxud  da  təsadüfi  xarici  təsirlərdən  baş  vermiş  və  texnиkи  qurğuların  və  ya 

avadanlıqların  zədələnməsi,  sıradan  çıxması,  uçulması  ilə  nəticələnmiş  texniki 

xarakterli ekstremal hadisədir. 

       İstehsalat və ya nəqliyyat faciəsi – insanların tələfatı, xeyli maddi ziyan və ya 

digər ağır hallarla nəticələnən boyük qəzadır. 

       Təhlükəli təbiət təzahürləri – bu özünün intensivliyinə, yayılma miqyasına və 

uzunsürənliyinə görə, insanların həyaт fəaliyyəti, iqtisadiyyat və təbii mühiт üçün 

mənfi nəticələr doğura bilən təbiət mənşəli öz-özünə hasil olan hadisədir. 

       Təbii  fəlakət  –  bu  çоxsaylı  insan  tələfatına,  böyük  maddi  zərərə  (itkilərə)  və 

digər ağır nəticələrə gətirə bilən faciəli təbii təzahür və ya prosesdir. 

       Ekoloji  fəlakət  (ekoloji  bəla)–  bu  xüsusilə  böyük  miqyaslarda,  qurunun, 

atmosferin,  hidrosferin  və  biosferin  vəziyyətinin  dəyişməsi  (antрopoloji  amillərin 

təsiri  altında)  ilə  əmələ  gələn,  canlı  orqanizmlərin  kütləvi  məhvi  və  iqtisadi 

itkinlərlə müşayiət olunan fövqəladə hadisədir. 

 

1.2. Miqyasına görə fövqəladə halların təsnifatı. 

FH-rı yayılma miqyası üzrə təsnifatlandırarkən, yalnız FH-ın təsirinə məruz qalmış 

ərazinin ölçüləri deyil, həmdə onun ehtimal olunan ikinci dərəcəli nəticələrini də 

nəzərə  almaq  lazımdır.  Onlara  aiddir:  çox  böyük  məsafələrə  təsir  edən  təşkilati, 

iqtisadi,  sosial  və  digər  mühüm  əlaqələrin  agır  pozuntuları.  Bundan  başqa,  kiçik 

ərazilərdə  baş  vermiş  FH-n  çox  böyük  və  faciəli  ola  biləcək  ağır  nəticələri  də 

nəzərə alınır. 

Lokal (qeyri-tipik)  FH  ərazidə və təşkilatca iş və ya sahə hüdudlarından, yolun 

kiçik kəsiyindən, ev ətrafı yerlərdən və ya mənzildən kənara çıxмır. Lоkal FH-ra o 

hallar aiddir ki, onların nəticəsində 10 nəfərə qədər adam zərər çəkmiş, və ya 100 

nəfərə qədər adamın həyat fəaliyyətinin şəraiti pozulmuşdur, ya da onlara dəymiş 

maddi ziyanın ölcüsü minimal əmək haqqının 1 min manata qədərini təşkil edir. 

Obyekt  miqiyaslı  FH.Əgər  FH-rın  nəticələri  istehsalat  və  ya  başqa  obyektin 

ərazisi  ilə  məhdudlaşmışdırsa  (yəni  sanitar-müdafiə  zonası  hüdudlarından  kənara  

çıxmasa) və onların qüvvə və  resursları  ilə  ləğv  edilə bilirsə, onda bu  kimi  FH-r 

obyekt miqyaslı FH adlandırılır. 

 

---

Yerli  FH.  Əgər  FH-rın  nəticələrinin  yayılması,  yaşayış  məntəqələrinin,  şəhərin 

(rayonun) hüdudları ilə məhdudlaşıрsa və onların qüvvələri ilə məhdudlaşırsa, yerli 

FH-r adlanır. FH-ın nəticəsində zərər çəkənlərin sayı 10 nəfərdən yuxarı, lakin 50 

nəfərdən  çox  olmadıqda,  ya  da  həyat  fəaliyyatı  pozulmuşların  sayı  100  nəfərdən 

yuxarı,  lakin  300  nəfərdən  çox  olmadıqda,  ya  da  maddi  zərərin  ölçüləri  minimal 

əmək haqqının 1000 manatından yuxarı, lakin 5 min manatından yuxarı olmadıqda 

oнlar yerli FH-ra aid edilir. 

Regional FH. Bir neçə rayonun ərazisinə yayılmış FH-dır. Belə FH-n nəticələrini 

ləğv etmək üçün bu ərazilərin, eləcə də respublika qüvvələrinin birgə səyi lazımdır. 

FH-n  nəticəsində  zərər  çəkənlərin  sayı  50  nəfərdən  500  nəfərə  qədərdirsə  ya  da 

500 nəfədən 1000 nəfərə qədər insanın həyat fəaliyyəti pozulmuşdursa,ya da maddi 

zərər  minimal  əmək  haqqının  0,5  ÷  5  mln.manata  qədərini  təşkil  edirsə,  onlar 

reqional FH-ra aid edilir. 

Milli  FH.  Ölkənin  geniş  ərazilərini  əhatə  edir,lakin  onun  sərhədlərindən  kənara 

şıxmыr.  Burada  ölkənin  bütün  qüvvələri,  vasitələri  və  resursları  istifadə 

edilir.Əksər  hallarda  xarici  köməyə  müraciət  edilir.Milli  FH-n  nəticəsində  zərər 

çəkənlərin  sayı  500  nəfərdən  yuxarı,  ya  da  həyat  fəaliyyəti  pozulmuşlar  1000 

nəfərdən  çox,  ya  da  maddi  zərər  minimal  əmək  haqqinin  5  mln.  manatından 

çoxunu təşkil edirsə, onlar milli FH-ra aid edilir. 

Qlobal (transsərhəd) FH. Ölkənin hüdudlarından çıxaraq digər dövlətlərə yayılır. 

Onların nəticələri həm zərər çəkmiş dövlətlərin həm də beynəlxalq birliyin qüvvə 

və vasitələri ilə aradan qaldırılır. 

 

1.3.Baş vermə sahələrinə görə Fövqəladə halların təsnifatı. 

1.Təbii  fəlakətlər  –  insan  iradəsinə  tabe  olmayan,  təbiət  qüvvələrinin  hərəkəti 

nəticəsində qəflətən baş verən, çoxsaylı insan itkisi, böyük maddi zərər və başqa 

ağır nəticələrə səbəb olan faciəli təbii təzahür  və ya proseslərdir. 

Təbii  fəlakətlərə  zəlzələlər,  vulkan  püskürmələri,  sellər,  sürüşmələr,  uçqunlar, 

daşqınlar,  quraqlıqlar,  qasırğalar,  tufanlar,  qar  basqınları  və  uçqunları,  uzun 

müddətli  güclü  yağışlar,  güclü  davamlı  şaxtalar,  genişmiqyaslı  meşə  və  torf 

yanğınları  aiddir.  Bura  həm  də  1974-cü  ildə  Venesuella  Konfransında 

epidemiyalar, epizootiyalar, epifitotiyalar, meşə və kənd təsərrüfatı zərərvericilərin 

kütləvi yayılması da daxil edilmişdir. 

2.Texnogen xarakterli fövqəladə hallar- texnosferin əhali və ətraf mühitə törətdiyi 

–sənayedə,  energetikada və  kommunal  təsərrüfatında  böyük miqdarda  radioaktiv, 

kimyəvi, bioloji təhlükəli, habelə yanğın və partlayış qorxusu yaradan istehsalat və 

texnologiyaların olması ilə şərtləşir. (baş vermə səbəbləri –qəzalar, qisa qapanma, 

yanğin, partlayış.) 

3.Ekoloji  xarakterli  fövqəladə  hallar  –  yerin  (torpağın,  yerin  təkinin  və  səthinin) 

vəziyətinin dəyişməsilə əlaqədar baş verən fövqəladə hadisələr; 

Atmosferin  (mühitin)  tərkibi  və  xassələrinin  dəyişməsilə  əlaqədar  baş  verən 

fövqəladə hadisələr; 

Hidrosferin (su mühitinin) vəziyyətinin dəyişməsilə əlaqədar baş verən fövqəladə 

hadisələr; 

Biosferin  vəziyyətinin dəyişməsilə əlaqədar baş verən fövqəladə hadisələr; 

---