Beynəlxalq İpək Yolu
10
BEYNƏLXALQ MÜNASĠBƏTLƏR VƏ ĠQTĠSADĠYYAT
ĠPƏK YOLU TĠCARƏT ƏLAQƏLƏRĠNĠN NAXÇIVANDA
KƏND TƏSƏRRÜFATININ ĠNKĠġAFINDA ROLU
SALEH MƏHƏRRƏMOV
Naxçıvan
Dövlət Universiteti
salehmaharramov@mail.ru
Böyük ipək yolu - qədim dövrlərdə və orta əsrlərdə Çindən baĢlayaraq
Azərbaycandan keçməklə Avropaya aparan karvan yoludur. Ġpək Yolu bizim
eranın I minilliyindən baĢlayaraq II minilliyin ortalarına qədər
Avropa və Asi-
yadan
çarpaz Ģəkildə keçən yollar Ģəbəkəsini əks etdirir.
O dövrə məxsus bir çox mühüm yeniliklər Asiyadan Avropaya Ġpək
yolunun vasitəsilə aparılmıĢdır. Həmin dövr üçün yenilik olan barıt, maqnit
kompası, çap dəzgahı, musiqi alətləri, ipək, keramik və boyalı məmulatları
həmin yol vasitəsilə Avropaya daĢınırdı. Böyük Ġpək yolunun Ģaxələrindən biri
Cənubi Azərbaycandan
keçdiyindən bu ərazi ilə
geniĢ əlaqəsi olan
Dər-
bənddə,ġirvanda, ġəkidə,
Beyləqanda, Gəncədə, Q
əbələdə, Təbrizdə, Naxçı
vanda
ipəkçilik
inkiĢaf
etmiĢdir. Bu xəttlə ġərq-
dən Mərkəzi Avropa öl-
kələrinə əvvəlcə ipək,
daha sonra ədviyyat,
qızıl, gümüĢ, mirvari və
s. daĢınmıĢdır. Avropa-
dan ġərq
ölkələrinə isə tacirlər qalay, sink, civə, mahud parça və s. aparmıĢlar.
E.ə. II əsrdən yaranaraq XVI əsrə qədər fəaliyyət göstərən bu yol Orta
Asiyadan keçərək Çini, Ön Asiya və Aralıq dənizi ölkələri ilə birləĢdirirdi. Bu
yolla müxtəlif istiqamətlərdə ipək parçalar, ədviyyat, xalça, silah, zinət malları,
pambıq və s. daĢınırdı. Böyük Ġpək Yolu Çin kimi qədim və qüdrətli bir
ölkədən baĢlasa da bu dövlətin özü heç də həmiĢə ticarətə böyük həvəs
göstərmirdi. Xan sülalələri ölkəni qapalı saxlamağa, onun ipək, saxsı qablar və
s. məhsullarının hazırlanması sirlərini qorumağa çalıĢırdılar. Tacirlər isə o
zaman qiymətli ipəyi müxtəlif yollarla əldə edərək Avropaya aparırdılar.
Ġpək Yolu hesabına baramaçılıq üçün əlveriĢli təbii Ģəraiti olan Orta
Asiya vadiləri iri ipək istehsalı mərkəzinə çevrilirdi. Burada hazırlanan
keyfiyyətli ipəklər nəinki Avropaya, həm də su yolu vasitəsilə Rusiyaya
Tezislər
11
göndərilirdi. Karvan yolları ilə Orta Asiyadan, Azərbaycandan, Çindən
Avropaya ipək parçalar, metal əĢyalar, saxsı qablar, zərgərlik məmulatları
aparılırdı. Çinə isə dəvə karvanları ilə qiymətli daĢlar, ĢüĢə məmulatları, ətir və
s. gətirilirdi.
Böyük Ġpək Yolunun qovĢağında yerləĢən Təbriz Ģəhəri o zamanlar
Asiya-Avropa ticarətini tənzimləyirdi. Təbrizdən keçən ticarət karvanları
Azərbaycanı Trabzon, Bursa, Hələb, Beyrut, DəməĢq və s.
kimi o dövrün ticarət
mərkəzləri ilə əlaqələndirirdi. Bütün bu geniĢ Ģaxəli Ġpək yollarının köməyi və
həmçinin əlveriĢli təbii Ģəraiti nəticəsində Azərbaycan uzun illər dünyanın iri
ipək istehsalçısı və ticarət mərkəzi rolunu oynamıĢdır. Asiya və Avropa tacirləri
və onların gətirdikləri malların tez-tez göründüyü bu ticarət mərkəzində Qərb
ölkələrindən gələn tacirlər müxtəlif ġərq mallarını, xüsusən Hindistan
ədviyyatlarını, nadir boyaları, qiymətli daĢ-qaĢı, xam ipəyi və ipək parçaları
alırdılar.
Bərdə və ƏrəĢ mahallarından baĢlayan Ġpək Yolunun mühüm bir
istiqaməti Araz boyunca Naxçıvana və Culfaya qədər uzanır, oradan isə Təbrizə
və Yenə də Qərbə yönəlirdi. Culfada iri ipək anbarları yaradılmıĢdı və buraya
Azərbaycanın hər yerindən xam ipək gətirilirdi. Bu ticarət yolu ilə avropalıların
ən çox alıb apardıqları Azərbaycan və Ġran ipəyi idi. Azərbaycandan, o
cümlədən Naxçıvandan Böyük Ġpək Yolunun keçməsi kənd təsərrüfatının bir
çox sahələrinin inkiĢafına təkan vermiĢdir. Ġpəkçilik ipək qurdunun yeni,
keyfiyyətli növlərinin Naxçıvana gətirilib yayılmasına və onun yem bazası olan
yeni tut sortlarının əkilməsinə səbəb olurdu. Ġlk növbədə ticarət yolunun
üzərində yerləĢən yaĢayıĢ məntəqələrində heyvandarlığın – qoyunçuluq,
maladarlıq, dəvəçilik, atçılıq və b. növləri inkiĢaf etməyə baĢladı. Təbii ki,
yaranan tələbat Naxçıvanın baĢqa ərazilərində də baramaçılığın və
heyvandarlığın inkiĢafına zəmin yaradırdı. Naxçıvanın ekoloji-coğrafi Ģəraiti
köçəri heyvandarlığın inkiĢafı üçün zəruri idi. Yayda dağlıq və dağətəyi
zonaların otlaqlarında, qıĢda isə aran zona düzənliklərində hevyanların
saxlanılması köç üzərindəki yaĢayıĢ məntəqələrində də əkinçilik və
heyvandarlığın inkiĢafına təsir edirdi. Aparılan qazıntılar zamanı heyvandarlıq
və əkinçiliyə aid materialların tapılması Böyük Ġpək Yolunun fəaliyyət
göstərdiyi dövrdə Naxçıvanda kənd təsərrüfatının sürətlə inkiĢaf etdiyini
göstərir.
Öz əhəmiyyətini təxminən XVI əsrdə itirən Böyük Ġpək Yolu XX əsrin
90-cı illərinə yaxın yenidən bərpa olunmağa baĢlandı.
―Böyük Ġpək Yolu‖nun bərpası Heydər Əliyev zəkasının təntənəsi kimi
Müstəqil Azərbaycan dövlətinin iqtisadiyyatının möhkəmləndirilməsi və yeni
istiqamətdə inkiĢaf etdirilməsinə zəmin yaratdı. ―TRASEKA‖ proqramı üzrə
Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizinin – ―Böyük Ġpək Yolu‖nun bərpa
edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edən zəruri məsələlərdən birinə çevrildi.
Açar sözlər: Böyük Ġpək yolu, Naxçıvan, ticarət, kənd təsərüfatı