Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
rübə aparıla bilməz. Deməli, şərəf və ləyaqət anlayışı Konstitusiyada geniş mənada başa düşülür və fərdin fiziki toxunulmazlığını da əhatə edir (şəxsin üzərində təcrübə aparılmasının qeyri-mümkünlüyü). Şəxsin mənafeyi ziddinə olub, birbaşa onun şəxsiyyətinə qarşı yönələn hər hansı davranış, əməl şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququna qəsd sayıla bilər. Konstitusiya fərdin şərəf və ləyaqətini alçaldan cəzalar verilməsini qadağan edir. Şərəf və ləyaqət həm cinayət qanunvericiliyi ilə, həm də digər sahə qanunvericiliyi ilə qorunur. Fərdin ümumi toxunulmazlığının təmin edilməsi onun şərəf və ləyaqətinin toxunulmazlığının təmin edilməsi deməkdir. Bir çox hallarda şəxsin toxunulmazlığına qarşı yönələn cinayətlər və digər əməllər həm də onun şərəf və ləyaqətinə təcavüz edir. Bir çox prosessual qaydalar da məhz bu aspektdə, yəni potensial olaraq fərdin şərəf və ləyaqətinin toxunulmazlığı amili nəzərə alınaraq işlənmişdir. Məsələn, şəxs üzərində axtarış aparılması prosesində bu tədbiri həyata keçirən şəxs, üzərində axtarış aparılan şəxslə mütləq eyni cinsdən olmalıdırlar. Heç bir istintaq hərəkətində şəxsə hədə-qorxu gəlməyə və mənəvi-fıziki təzyiq göstərməyə yol verilmir. Mülki-hüquqi müdafiə forması Mülki Məcəllədə və müxtəlif qanunvericilik aktlarında öz əksini tapmışdır. Hər hansı fərdin şərəf və ləyaqətini ləkələyən məlumatlar yayan şəxs qanunvericiliyə müvafiq olaraq məsuliyyətə cəlb olunur və zərərçəkən şəxsə dəyən ziyan ödənilir; eyni zamanda ləkələyici məlumatlar dərc olunmuşdursa, həmin mətbu orqanında bu barədə təkzib verilir. İnsanın şərəf və ləyaqət hüququ və onun müdafiəsi «Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt»m 7-ci maddəsində də əks olunmuşdur.
işgəncə anlayışı 10 dekabr 1984-cü il tarixli "İşgəncə və digər qəddar, qeyri-insani, yaxud ləyaqəti alçaldan davranış və cəza növləri əleyhinə Konvensiya"nın 1-ci maddəsində şərh edilmişdir. Burada əzab və işgəncə insana güclü fiziki və ya əxlaqi ağrı verən, onu alçaldan hərəkətlər kimi başa düşülür ki, bu hərəkətlər də, adətən, şəxsdən müəyyən məlumat almaq, onu nəyəsə məcbur etmək məqsədilə və dövlət orqanı, onun nümayəndəsi tərəfindən həyata keçirilir. İnsan hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi rəftarın qəddarlığına görə üç dərəcəsini fərqləndirir: 1)
qeyri-insani rəftar; 2)
qeyri-insani rəftar və ya cəza - konkret halda haqq qazandırılması mümkün olmayan və ciddi fıziki-əxlaqi ziyan yetirən rəftar; 3)
şərəf və ləyaqəti alçaldan rəftar - bu elə bir rəftardır ki, insanı başqalarının qarşısında alçaldır və onu öz iradəsi və vicdanı əleyhinə hərəkət etməyə məcbur edir. Avropa Məhkəməsi 1978-ci ildə İrlandiyanın Böyük Britaniya əleyhinə işinə baxarkən, bu normaları azacıq dəyişdi. İşgəncə güclü əzab verən rəftar kimi, qeyri-insani rəftar fiziki və əxlaqi zərərvurma kimi başa düşülür. Şərəf və ləyaqəti alçaldan davranış isə elə pis rəftar qaydası kimi anlaşılır ki, bu rəftar cinayətin qurbanında onun əxlaqi və fiziki müqavimətini qırmaq üçün natamamlıq kompleksi yaratmağa yönəlmişdir. Azərbaycan Respublikasının Cəzaların İcrası Məcəlləsi Konstitusiyanın 46-cı maddəsini dəqiqləşdirir və inkişaf etdirir. Burada göstərilir ki, məhkumlarla rəftarda işgəncələrə, digər qeyri-insani hərəkətlərə və şəxsiyyətin alçaldılmasına yol verilmir. — 174 — § 7. Milli mənsubiyyət və ana dilindən istifadə hüququ Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 44-cü və 45-ci maddəsində insanın etnosla əlaqəsini ifadə edən iki əsas vasitə hüquq kimi nəzərdə tutulur. Bunlardan biri özünü hər hansı etnosa aid etmə, ikincisi isə müəyyən bir dildə danışmaq hüququdur. Milli mənsubiyyət bioloji deyil, sosial anlayışdır. Yəni o, tərbiyə və s. ilə müəyyənləşir və fərdin bioloji xüsusiyyətləri ilə şərtlənmir. İnsan rus valideynlərdən doğula bilər, lakin gördüyü tərbiyə əsasında özünü rus deyil, azərbaycanlı hesab edə bilər. Milli mənsubiyyət insan üçün vacib amildir. O, fərdin özünü müəyyən bir etnosla eyniləşdirməsi deməkdir. Fərd özünü hər hansı xalqın üzvü, nümayəndəsi sayaraq onun mənəvi dəyərlərini, əxlaqını qəbul edir. Bu mənada milli mənsubiyyət fərd üçün istiqamətveriei əhəmiyyətə malik bir vasitədir. Milli mənsubiyyət müxtəlif əlamətlər əsasında müəyyənləşir. Buraya dil, din, adət-ənənə və s. aiddir. Beynəlxalq aktlarda bəzən «milli azlıqlar» ifadəsi işlədilir ki, bu da istənilən növ azlığa şamil edilir. Milli mənsubiyyət bir hüquqi amil kimi fərdin hüquqi statusuna təsir etmir. Ona görə də mövcud qanunvericiliyə görə,
Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının şəxsiyyətini təsdiq edən sənəddə əks etdirilən məlumatlar sırasında fərdin milli mənsubiyyəti göstərilmir. Eyni zamanda milli mənsubiyyət hüququndan istifadə etmə fərdə imkan verir ki, aid olduğu etnosun adət-ənənələrini həyata keçirsin, öz həyatında həmin etnosun sosial normalanm tətbiq və təqlid etsin. Milli dil fərdlər arasında ünsiyyət üçün ən əsas vasitədir. İnsanın milli mənsubiyyətinin müəyyən edilməsin — 175 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|