MundəRİcat mövzu Bank sisteminin fəaliyyətinin əsaslan
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində kapital qoyuluşunun uzunmüddətli kreditləşmə qaydasında yerinə yetirilməsi daha məqsədəuyğun hesab edilir. Kapital qoyuluşunun maliyyələşdirilməsi mənbələri müxtəlif olsada, onun əsasını istehsal prosesində yaradılmış milli gəlir təşkil edir. Bununla yanaşı bank krediti (o cümlədən xarici bankların), investorun özünə məxsus vəsaiti (gəlir, amortizasiya ayırmaları, vətəndaşların pul yığımları, müxtəlif təbii fəlakətlərə görə daxid olmalar, sığorta ayırmaları və s.) borc edilmiş maliyyə vəsaitləri (səhm və payların satışından), büdcə vəsaitləri, büdcədənkənar fondların vəsaitləri və s. maliyyələşmə mənbəi kimi çıxış edə bilər. Mülkiyyət formasından asılı olaraq maliyyələşmə mənbələri də müxtəlif olur. Belə ki, dövlət mülkiyyətinə aid edilən obyektlər üzrə maliyyələşmə əsasən mərkəzləşdirilmiş büdcə vəsaitləri hesabına həyata keçirilirsə, digər mülkiyyət formalarına aid edilən tədbirlərin maliyyələşdirilməsi ya özlərinə məxsus vəsait və ya cəlb edilmiş vəsaitlər hesabına həyata keçirilir. Dövlət kapital qoyuluşunun maliyyələşdirilməsi mənbələri içərisində büdcədən maliyyələşmə aparıcı rol oynayır. Bu əsasən qeyri - istehsal xarakterli, obyektlərin maliyyələşdirilməsində daha qabarıq nəzərə çarpır. Kapital qoyuluşunun maliyyələşdirilməsində uzunmüddətli bank və dövlət krediti də geniş iştirak edir. Kredit, bir qayda olaraq özünəməxsus vəsaitin çatışmadığı hallarda istifadə olunur. Kapital qoyuluşu üçün nəzərdə tutulmuş vəsait bir qayda olaraq banklarda cəmlənməlidir ki, bu da fasiləsiz və məqsədli maliyyələşmə üçün əsas şərtlərdəndir. Ölkə iqtisadiyyatının inkişafında kapital qoyuluşu müstəsna əhəmiyyətə m.alikdir. Sahələrin inkişafı, məhsuldar qüvvələrin ölkə ərazisində düzgün yerləşdirilməsi, əsas fondların və istehsal güclərinin vaxtında istifadəyə verilməsi, ən əsası isə təkrar istehsalın fasiləsizliyi kapital qoyuluşundan, onun ümumi məbləğindən və düzgün yerləşdirilməsindən asılıdır. 94 Dövlət mülkiyyətinin inhisarçılığı, planlaşdırma və idarəetmənin mərkəzdən həyata keçirildiyi sosializm şəraitində kapital qoyuluşu da mərkəzləşdirilmiş qaydada müəyyən edilərək sahələrin inkişafına yönəldilirdi. Hər il məcmu ictimai məhsulun təxminən 18-20%-i kapital qoyuluşu xərclərinə istifadə olunurdu ki, bu da həmin dövrdə dünyada yüksək göstərici kimi qəbul olunurdu. Müasir dövrdə bazar iqtisadiyyatının tələblərinə müvafiq olaraq mülkiyyətin özəlləşdirildiyi, dövlətin mülkiyyət üzərindəki inhisarçılığı aradan qaldırıldığı şəraitdə, sahələrin inkişafı, bunun üçün kapital qoyuluşunun müəyyən edilməsi vacib olmaqla, onun mənbələri müəyyən edilməlidir. Nəzərə alınmalıdır ki, yeni mülkiyyət sahibləri kifayət qədər kapitala malik deyildir ki, onlar təmsil etdikləri sahələrin inkişafına lazımi vəsaiti ayırsın, digər tərəfdən, yeni mülkiyyətçilər əsasən Abşeron iqtisadi rayonunda Bakı və Sumqayıtda cəmləşdiklərindən, ölkə ərazisində məhsuldar qüvvələrin düzgün yerləşdirilməsi hələlik dövlət qayğısı olmadan mümkün deyildir. Elə bu səbəbdən də son illərdə regionların inkişafı daha çox diqqət mərkəzində saxlanılır. Ölkə başçısının regionların sosial-iqtisadi inkişafına xüsusi qayğı göstərməsi bu sahədə vəziyyətin tədricən yaxşılaşdıllmasma səbəb olmaqdadır. Respublikamızın iqtisadi qüdrətinin güclənməsi, Bakı-Ceyhan kəmərinin tam gücündə işə düşməsi, yeni iri layihələrin həyata keçməsi nəticəsində regionların inkişafı, xüsusilə ölkə ərazisində məhsuldar qüvvələrin inkişafı və düzgün yerləşdirilməsini təmin edəcəkdir. Kapital qoyuluşundan səmərəli istifadə olunması, onun daha çox fayda verməsi vəsaitin sahə, ərazi, texnoloji və təkrar istehsal quruluşlarının vəziyyəti və təkmilləşdirilməsindən çox asılıdır. Kapital qoyuluşunun saha quruluşu dedikdə - vəsaitin makro və mikro iqtisadi sahələr arasında bölgüsü və onun ümumi yekunda xüsusi çəkisi-payı nəzərdə tutulur. Bu halda elə etmək lazımdır ki, kapital qoyuluşunun əsas hissəsi aparıcı sahələrin inkişafına istifadə olunsun ki, buna əsasən də digər sahələrin inkişafını təmin etmək mümkün olsun. 95 Kapital qoyuluşunun ərazi quruluşu dedikdə - vəsaitin iqtisadi rayonlar üzrə bölgüsü və bunun ümumi yekunda xüsusi çəkisi-payı başa düşülür. Məlum olduğu kimi Azərbaycanda daha geniş və sürətli inkişaf Abşeron iqtisadi rayonunun payına düşür. Bu sovet dövründən başlayaraq, bu gün də davam etməkdədir. Sovet dövründə aparılan siyasət, ölkə miqyasında ümumi problemlər baxımından Azərbaycandan xammal bazası kimi istifadə etməyə (neft, pambıq, üzüm-şərab, tərəvəz və s.) yönəldilmişdir. Mərkəzləşdirilmiş qaydada ayrılan kapital qoyuluşunun təxminən 80%-ə qədəri, elə həmin mərkəzdən Bakı-Sumqayıt şəhərlərindəki neft-qaz, kimya müəssisələrinin inkişafına nəzərdə tutulurdu. Elə bu səbəbdən də sənaye məhsulunun 80%-ə qədəri, dövlət mənzil tikintisinin 85-90%-i, işçi qüvvəsinin 65-70%-i və buna müvafiq sosial-sfera obyektlərinin çoxu Abşeronda cəmlənmişdir. Müstəqilliyimizdən keçən 15 il ərzində də bu vəziyyəti düzəltmək mümkün olmamışdır. Bunun obyektiv səbəbləri vardır. İlk növbədə Ermənistanın işğalçı siyasəti nəticəsində 1 milyonadək Azərbaycanlı öz doğma yurd-yuvasından qaçqın düşərək əsasən Abşeronda məskunlaşması, əcnəbi şirkətlərin Azərbaycanda əsasən neft-qaz sənayesinə investisiya qoymaq arzusu, digər rayonlarda imkanlı sahibkarların kifayət qədər olmaması və s. göstərmək olar. Kapital qoyuluşımun texnoloji quruluşu dedikdə vəsaitin tərkibində tikinti-quraşdırma işlərinin, avadanlığın və sair xərclərin xüsusi çəkisi-payı başa düşülür ki, bu da vəsaitin yeni tikintiyə və mövcud obyektlərdə yenidənqurma və genişləndirmə işlərinə xərclənmə nisbətini müəyyən edir. Qabaqcıl ölkələrin nümunəsi göstərir ki, kapital qoyuluşunun səmərəliliyini yüksəltmək üçün onu mövcud obyektlərin yenidən qurulmasına istifadə etmək daha faydalıdır. Belə ki, bu halda yeni istifadəyə verilən əsas fondların tərkibində aktiv fondların xüsusi çəkisi daha yüksək olur ki, bu da istehsalın imkanlarını daha da artırır. Bu məsələlər daha çox kapital qoyuluşunun təkrar istehsal quruluşunun təkmilləşdirilməsində özünü əyani göstərir. 96 Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|