Belə ki, kapital qoyuluşunun
təkrar istehsal quruluşu
dedikdə - ayrılmış vəsaitin yeni tikintiyə və mövcud obyektlərdə
yenidənqurma və genişləndirmə məqsədlərinə yönəldilməsi
nisbəti
başa düşülür.
Ümumilikdə iqtisadiyyatın inkişafı kapital qoyuluşundan,
onun ümumi məbləğindən, vəsaitin istifadəsinin vəziyyətindən,
investisiya fəaliyyətində iştirak edən bütün tərəflərin ümumi işə
münasibətindən çox asılıdır. Məlum olduğu kimi istifadə edilmiş
kapital qoyuluşu son nəticədə əsas fondların və istehsal güclərinin
istifadəyə verilməsi ilə başa çatır. Bu məqsədlərə daha tez və az
itgiyə nail olmaq üçün aşağıdakı şərtlərə əməl etmək olduqca vacib
hesab edilir:
•
istifadə üçün ayrılmış vəsaitin eyni zamanda tikiləcək bir
çox obyektlər arasında
səpələnməsinə yol verməmək;
•
mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, bütün sahələrdə
yerinə yetirilən işlərin vaxtmda başa çatdırılmasını təmin etmək;
•
obyektlərin istifadəyə verilməsi üçün ayrılmış vəsaiti
vaxtmda mənimsəmək məqsədilə həmin obyektlərin lazımi
Layihə-smeta sənədləri ilə, material ehtiyatları, işçi qüvvəsi ilə və
maşm-mexanizmlərlə təmin olunmasını və s. təmin etmək.
Mülkiyyət münasibətlərindən asılı olmayaraq bütün
cəmiyyətlərdə geniş təkrar istehsalın təmin olunması, kapital
qoyuluşunun fasiləsizliyi, onun stabil maliyyə mənbələrinə malik
olması mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu mənbələr müxtəlif
dövrlərdə müxtəlifliyi və xüsusi çəkisinə görə dəyişkən olması ilə
səciyyələnir. Belə ki, əgər sosializm şəraitində kapital qoyuluşunun
mənbələri içərisində aparıcı yeri büdcə vəsaitləri tuturdusa, müasir
şəraitdə vəziyyət təmamilə fərqlidir. Bu ilk növbədə mülkiyyət
münasibətlərinin dəyişdirilməsi, dövlətin inhisarçılıq hüququndan
məhrum olması, yeni-yeni mülkiyyət forma və münasibətlərinin
meydana gəlməsi ilə izah olunmalıdır. Mülkiyyətin əsas inhisarçısı
dövlət olduğu dövrlərdə kapital qoyuluşu mənbələri içərisində
aparıcı yeri məlumdur ki, büdcə vəsaitləri tuturdu. Belə ki,
SSRİ-nih süquta uğradığı 90-cı illərdə kapital qoyuluşunun
mənbələri içərisində büdcə vəsaitləri 45%-dən çox idi.
97
yığımın Ümumi Daxili Məhsulda xüsusi çəkisi 1995-ci ildə 23,8%
təşkil etmişdirsə, 2005-ci ildə bu 58,5% təşkil etmişdir.
Ümumiyyətlə 1995-2005-ci illər ərzində bütün maliyyə mənbələri
üzrə ölkə iqtisadiyyatına investisiya qoyuluşunun məbləği 22,8
mlrd, dollar olmuşdur ki, bunun da 16,8 mlrd, dolları xarici, qalan
məbləğ isə daxili investisiyaların payına düşür.
Nəzərə almaq lazımdır ki, ildən~ilə iqtisadiyyatın inkişafına
daha çox kapital qoyuluşu yönəldilir. Belə ki, 2005- ci ildə bütün
mənbələr hesabına ölkə iqtisadiyyatının inkişafına 27,1 trilyon
manat (5,9 mlrd, dollar) investisiya yönəldilmişdir ki, bu da
2004-cü ildəkindən 12,7% çoxdur. İnvestisiya qoyuluşlarının
32,8%-i daxili mənbələr hesabına olmuşdur.
Məcmu investisiyaların 71%-i neft sektoruna, yalnız 29%-i
qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilmişdir.
İqtisadiyyata cəlb edilmiş investisiyaların 77%-i sənaye
sahələrinin inkişafına, 6,1%-i mənzil tikintisinə, 6,9%-i nəqliyyata,
2,1%-i ticarət və xidmətə, 2,4%-i rabitəyə, 0,8%-i kənd
təsərrüfatına və s. istifadə olunmuşdur.
2005-ci ildə ölkə iqtisadiyyatında istifadə olunmuş xarici
kapitalın ürnumi həcmi 4,9 mlrd. ABŞ dolları
təşkil edərək əvvəlki
ilin göstəricisindən 7,1% çox olmuşdur.
Bu illər ərzində ölkə iqtisadiyyatında istifadə olunmuş xarici
kapitalın strukturunda da mühüm keyfiyyət dəyişiklikləri baş
vermişdir. Belə ki, dövlət təminatı olmayan kreditlərin xüsusi
çəkisi 2004-cü ildə 4,8% təşkil etdiyi halda, 2005-ci ildə bu
göstərici çoxalaraq 8,5%-ə bərabər olmuşdur. Bu artımın əsas amili
Xəzərin Azərbaycan sektorunda beynəlxalq neft-qaz layihələri üzrə
işlərin intensivləşməsi ilə əlaqədardır.
İqtisadi artımın stimullaşdırılması baxımından ən effektiv
formada - birbaşa investisiyalar formasında ölkə iqtisadiyyatında
istifadə olunmuş daxilolmalar 4 mlrd. ABŞ dolları ötmüşdür. Bu
investisiyaların strukturunda neft-qaz sektorunun xüsusi çəkisi
94,3% təşkil etmişdir.
Bu illər ərzində qeyri-neft sektoru üzrə bir çox xarici sərmayəli
müəssisələr və firmalar iqtisadiyyatımızın müxtəlif sahələrinə
birbaşa investisiyalar
şəklində böyük həcmdə xarici
99