Mustabid Sovet tuzumining O’zbekistondagi qatag’onlik siyosati va uning oqibatlari
Yüklə 264,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Mustabid Sovet tuzumining O’zbekistondagi qatag’onlik siyosati va uning oqibatlari XX asr 20-yillarining yarmiga kelib sovetlar mamlakatining hokimiyat boshqaruv idora tizimida ham keskin o’zgarish hollari yuz berdi. Stalin asta -sekinlik bilan o’zining yakka hokimligini butun choralar bilan qaror toptirish harakatida bo’ldi. 20 -yillar oxirlarida Stalin tomonidan yangi nazariy qarash sifatida ilgari surilgan «Sotsializm mustakamlanib borgan sari sinfiy dushman qarshiligi ham shunchalik kuchayib b oradi» degan g’oya qonuniy hatti - harakatlharning avj olishiga olib keldi. Stalin va uning atrofdagilari mamlakat va partiya hayotiga oid har bir masalada o’z irodasi, hukmini boshqalarga majbur yetib har qanday muolifatchi qarashlarni, ularning tashuvchilarini mahv yetib bordilar. Su tariqa, mamlakatda Lenin tomonidan asos solingan totalitar boshqaruv tizimini Stalin yanada kuchaytirdi. Bu tizimning mohiyati shundaki, unda davlat boshqaruvi markazlashgan va buyruqbozlik harakterida bo’ladi. Ijtimoiy, iqtisodiyot, madaniyat, ma’naviyat sohalhari ustidan qattiq nazorat o’rnatildi. Turli xil tarzda fikr, tafakkur yuritish, muolifatchilik harakatlarida bo’lish qat’iyan man etildi, siyosiy yorqinliklar taqiqlanadi. Ayni chog’da demokratiya buzildi, ilg’or, taraqqiyparvar kuchlar qatag’onlikka maxkum etiladi. Hukmron partiyaning yagona irodasi, o’zboshimchaligi, chegara bilmas zo’ravonligi avjiga mindi. Mamlakatda totalitar tuzumning qaror topishi milliy sovet respublikalari hayotiga ham dahl qilib, ularning butun inon ixtiyorini Ittifoq davlati tasarrufiga bog’lab qo’ydi. Bu O’zbekiston timsolida ham ko’zga yaqqol tashlanadi. Avvalo, respublika hokimiyati, boshqaruvining hamma bo’g’inlari to’liq ravishda SSSR organlariga bo’ysundirildi. Shuningdek, bu yerdagi yagona rahbar tashkilot – O’zbekiston Kompartiyasi ham VKP(b)ning tarkibiy qismi sifatida, ya’ni viloyat bo’limi maqomiga tushirildi. Binobarin, hukmron partiya qabul qiladigan har qanday qaroru farmoyishlar, rahbariy ko’rsatmalar respublika partiya tashkilotlari tomonidan bajarilishi majburiy va shart edi. Stalincha ma’muriy - buyruqbozlik tizimi ko’zga ko’rinarli va ko’zga ko’rinmas ming xil qizil iplar bilan O’zbekistonni o’z domiga kiritib, uning amaldagi rasmiy mustaqilligini ham yo’qqa chiqargan edi. Uning m ahalliy rahbariyati respublikaning iqtisodiy, xo’jalik, madaniy - ma’naviy hayotiga oid biror bir masala, muammoni mustaqil tarzda hal etishga haqli, huquqli emas edi. Mustabid tuzum markazdan O’zbekistonga o’zining ko’p sonli sadoqatli xodimlari, vakillarin i rahbariy lavozimlarda ishlashga uzluksiz yuborib turdi. Ular yordamida o’lka hayotida kechayotgan barcha jarayonlar, o’zgarishlardan doimiy xabardor bo’lib, mahalliy kadrlar faoliyatini kuzatib, nazorat qilib bordi. O’z xalqi, yurtining milliy manfaatlar ini himoya qilib, uning istiqbolini ko’zlab, o’zida kuch iroda topib, bor haqiqatni aytishga jur’at qilgan millat kishilari birinchi navbatda hukmron Markazning qahr- g’azabiga duchor bo’ldi. Qatag’onlik zulmkorlari, ularning gumashtalari bir imo -ishora bilan bunday yurt fidoyilarini oradan olib tashlash, faoliyatini og’machilik, buzg’unchilikda ayblash, sha’niga millatchi, xalq dushmani, aksilinqilobchi, burjua malaylari kabi asossiz bo’htonlar bilan la’nat tamg’asini tirkashga doimo tayyor turardilar. Buni ng yorqin ifodasini sovet mafkurachilari tomonidan to’qib chiqarilgan va o’zbek milliy kadrlari sha’nini bulg’ashga qaratilgan «18lar guruhi», «inog’omovchilik», «Qosimovchilik» degan siyosiy ishlar misolida ko’rish mumkin. Mazkur guruhlar faoliyatiga oid tarixiy hujjatlarni ko’zdan kechirib, tahlil etar ekanmiz, bu insonlar hatti-harakatida, faoliyatida ularni ayblashga hech bir asosli ashyo-dalillar bo’lmaganligiga to’la amin bo’lamiz. Ularning yagona «gunohi» – bu o’z millati dardi, tashvishi va manfaati ni ko’zlab, ayrim muhim muammolarni ko’targanligi va ularni hal etishga yuqorining e’tiborini jalb etganligi, holos. Ho’sh, «18lar guruhi» tarkibi kimlardan iborat bo’lgan? Ular sovet mutasaddilari oldida qanday gunoh kilgan edilar? Respublikaning taniqli arboblaridan tashkil topgan bu guruh (I. Hidiraliyev, M.Saidjanov, U.Ashurov, R.Rahimboboyev, R.Rafiqov va b.) ga tirkalgan asossiz aybga, uyushtirilgan bo’htonga ko’ra, go’yo uning a’zolari hukmron Markazning ulug’ davlatchilik va shovinistik siyosatiga, milliy kadrlarga nisbatan bepisandlik, loqaydlik yo’liga qarshi chiqib, adolat va haqqoniylik tamoyillarini himoya qilib chiqqandilar. «O’n sakkizlar guruhi» bolsheviklar tomonidan boy- quloq deb nomlangan o’ziga to’q xo’jaliklarning yer -suv islohoti jarayonida belgilangan me’yordan ortiqcha mol -mulki tortib olinishiga qarshi chiqdi. Shuningdek sovetlarga saylovlar vaqtida, «quloq» deb tadbirkor, to’q xo’jaliklarning saylov huquqidan mahrum qilinishi bilan kelisha olmadi. Ular tijorat, hunarmandchilikni yo’q otishga qaratilgan og’ir soliqlarni kamaytirishni talab qildilar, o’zbek ayollarini ozodlikka chiqarishda shoshma- shosharlikka yo’l qo’ymaslik, qon to’kilishiga olib kelmaslik zarurligini ko’rsatdilar. Ularning bu talab va istaklari O’zbekistondagi markaz vakillariga yoqmadi. Shu bois rasmiy partiya organlari tomonidan mazkur guruh keskin qoralandi va uning a’zolari o’z lavozimlaridan olinib, turli partiyaviy jazolarga giriftor etildilar. «Inog’omovchilik» guruhi to’g’risida gap borganda ham unga qo’yilgan barcha ayblarning to’liq tarzda to’qib chiqarilganligi ayon bo’ladi. Ma’lumki Rahim Inog’omov O’z KP(b) MK Matbuot bo’limi mudiri va O’zSSR Maorif xalq komissari vazifasida faoliyat yuritib kelgan. Shuningdek, R. Inog’omov o’zining bir qator nutqlarida O’z bekiston Kompartiyasining mustaqil faoliyat yurita olmayotganligiga, Markazning nazoratchi organlarining o’lka hayotidagi zo’ravonligiga ham alohida e’tibor qaratgan. Respublikaning bir qator mahalliy Yüklə 264,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|