Mustaqil ish mavzu: pul tizimi va uning shakllari


Pul birliklari va belgilarini emissiya qilish tartibi va ularning ta’minlanganlik asoslari



Yüklə 9,58 Mb.
səhifə4/9
tarix20.06.2022
ölçüsü9,58 Mb.
#89814
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Mustaqil ish mavzu pul tizimi va uning shakllari

Pul birliklari va belgilarini emissiya qilish tartibi va ularning
ta’minlanganlik asoslari.
Har bir mamlakat o‘zining milliy valyutasini emissiya
qilish tartibi va qoidalarini mustaqil ravishda amalga oshiradi. Mamlakatda milliy
valyutani emissiya qilish, muomalaga pullarni chiqarish va muomaladan qaytarib
olish tartibini Markaziy bank amalga oshiradi. Muomaladagi pul birliklari
Markaziy bankning barcha aktivlari va mamlakatdagi moddiy tovar qimmatliklar
bilan ta’minlanadi.
Pul muomalasini tartibga solishning usullari. Mamlakatda pul
muomalasini tartibga solishning asosiy maqsadi milliy valyutaning barqarorligini
ta’minlashdan iborat bo‘lib, ushbu vazifani Markaziy bank amalga oshiradi.
Markaziy bank pul muomalasini tartibga solishning asosiy instrumentlari sifatida
majburiy zaxiralar siyosati, qayta moliyalash siyosati, ochiq bozordagi
operatsiyalari, depozit siyosati va valyuta siyosatini amalga oshiradi. Markaziy
bank ushbu instrumentlar orqali tovar massasi va pul massasi o‘rtasidagi o‘zaro
mutanosiblikni tartibga soladi. Bundan asosiy maqsad mamlakat milliy
valyutasining barqarorligini ta’minlashdan iborat.
Pul tizimi deganda mazkur mamlakatda pul muomilasini qonuniy va mutonosib ravishda tashkil qilishda qullaniladigan uslublar mujmuasi tushuniladi. Xozirgi pul tizimi XVI-XVII asrlarda ishlab chiqarishning kapitalistik usulining yuzaga kelishi munosabati bilan shakllangan, biroq uning ayrim elementlari bundan oldinroq paydo bo’lgan.
Pul tizimi quyidagi asosiy elementlari o’z ichiga oladi.

  1. Pul birligi, so’m, rubl va boshqalar.

  2. Baho masshtabi-dastlab u pul birligining oltinga teng qismi sifatida, hozir jahon pullariga nisbati.

  3. Pulning turlari. Qiymatni o’zida ifodalanishiga ko’ra pullar ikki turga xaqiqiy va xaqiqiy pulni o’rnini bosuvchi pullarga bo’linadi.

Xaqiqiy pullar nominal qiymatini uzida ifodalovchi real qiymatga ega bo’lgan metal pullar bo’lib ular har xil shakllarda chiqarilgan. Qog’oz pullar xaqiqiy pullarning vakili bo’lib pulning muomila funksiyasi rivojlanishi natijasida yuzaga kelgan.


Umuman pullar qo’yidagi turlarga bo’linadi
1. Qog’oz pullar
2. Kredit pullar. Kredit pullar qog’oz pullardan farq qilib ular bir vaqtni o’zida qiymatni ifodalaydi va u kredit xujjat bo’lib, kreditor va qarz oluvchi o’rtasidagi iqtisodiy munosabatni aks ettiradi. Kredit pullarga davlat banki biletlari, veksel, banknot, chek, kredit kartochkasi va boshqalar kiradi.
3. Tangalar asosan nekel va bronzadan tayyorlanadi. Tarixiy ma’lumotlarga kura birinchi tangalar bundan 26 asr oldin Lidiya va Xitoyda, VII asrlarda xozirgi Markaziy Osiyo davlatlarida, IX-X asrlarda Kiyev rusida zarb kilingan. Dastlab tangalar oltindan, keyinchalik ular boshqa metallda zarb kilingan.
Qog’oz pullar tarixiy manbalarga kura XII-asrda Xitoyda, 700-yillarda kumush tangalar chiqarilgunga kadar Buxoro davlatida kogoz puldan foydalanilgan. Amerika va Yevropada qog’oz pullar XVII-XVIII asrlarda chiqarilgan .
Pul tizimining ikki turi mavjud - metall aylanish tizimi va qog'oz-kredit aylanmasi tizimi, ular o'z navbatida bir nechta kichik turlarga bo'linishi mumkin.
Zamonaviy pul tizimi - bu qog'oz (qog'oz-kredit) muomalasi tizimi bo'lib, hukumat milliy pul birliklarining oltin tarkibini o'rnatmayotganligi, qog'oz va kredit pullari o'rtasidagi chegara o'chirilganligi, pul muomalasida naqd pulsiz muomalada bo'lish ustunligi bilan tavsiflanadi.
Metall aylanish tizimi quyidagilarga bo'linadi.

  • Bimetallizm - bu aylanishda bir-biriga teng bo'lgan ikkita qimmatbaho metal (kumush va oltin) bo'lgan vaziyat. Bimetallizm 1865 yilda bir nechta mamlakatlar o'rtasida "1 oltin: 15,5 kumush" nisbatida maxsus kelishuv bilan mustahkamlangan. Shu bilan birga, kumush narxining o'sishi oltin narxining o'sishi bilan sekinlashdi, oltin tanga o'zining nominal qiymatidan qimmatga tusha boshladi va vaqt o'tishi bilan pullar universal ekvivalent bo'lib qolmadi;

  • Monometallizm - bu pul tizimi bitta metal bilan ifodalangan vaziyat. Kumush - Rossiyada 1897 yilgacha faoliyat ko'rsatgan. Oltin "standartlar" deb nomlangan uchta kichik turda mavjud edi:

  • Oltin tanga - valyuta oltin tanga va qog'oz tanqislarga almashtirilishi mumkin bo'lgan "nuqsonli" pullardir

  • Oltin quyma - oltin tangalar muomaladan chiqariladi, ammo "nuqsonli pullar" oltin barlarga almashtiriladi;

  • Oltin ayirboshlash - oltin tangalar muomaladan chiqarildi, pullar oltin barlarga almashtirilmadi, ammo oltin oltin quyma standartiga ega bo'lgan davlatlar valyutalariga almashtirilishi kerak.

Pul tizimining ikki shakli mavjud - naqd va naqd pulsiz pul muomalasi.

  1. Naqd pul muomalasi bu banknotlarning bir egadan boshqasiga o'tishi. Naqd hisob-kitoblar korxonalar uchun maqsadga muvofiqdir, chunki davlat tomonidan o'rnatilgan bir qator cheklovlarga qaramay, ushbu shakl o'z nazoratini zaiflashtiradi. Cheklovlar orasida bitta narsani olish mumkin - kassada naqd pulning maksimal miqdori va saqlash muddati. Aholisi bo'lgan korxonalar / tashkilotlar, moliya-kredit tizimiga ega aholi, ular orasida alohida fuqarolar naqd pul asosida hisob-kitob qilishadi.

  2. Naqd pulsiz muomalada elektron pullar harakati nazarda tutiladi, ya'ni. hisob yozuvlari. Naqd pulsiz muomalaning rivojlanishi, to'lovlarning ishonchliligi va tezligini tavsiflovchi bank tizimini rivojlantirishga yordam beradi. Naqd bo'lmagan vositalar qimmatli qog'ozlar yoki kredit kartalar bo'lishi mumkin.

Naqd pulsiz muomalani tashkil etish bir qator printsiplarga asoslanadi:



  • hisob-kitoblar va to'lovlar amaldagi qonuniy rejimga muvofiq amalga oshirilishi kerak,

  • hisob-kitoblar avvalambor bank hisobvarag'i,

  • to'lovlarning uzluksiz bajarilishini yuqori likvidlik darajasini ta'minlash bilan ta'minlash kerak;

  • to'lovchi to'lovni amalga oshirishga rozi bo'lishi kerak,

  • shartnoma shartlariga rioya qilish mulkiy javobgarlik bilan nazorat qilinadi.



Yüklə 9,58 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə