Mustaqil ish

TOSHKENT DAVLAT STOMATOLOGIYA INSTITUTI

TOJIMURODOV OG`ABEK

BIOFIZIKA

MUSTAQIL ISH

TEKSHIRDI;XODJAYEVA D

TAYYORLADI;TOJIMURODOV O

MAVZU; 1-MAVZU:

FIZIK PARAMETRLARNI O‘LCHASHDA YO‘L QO‘YILADIGAN XATOLIKLARNI HISOBLASH NAZARIYASI. FIZIK KATTALARNING BIRLIKLARI

REJA;

1-XATOLIKLAR NAZARIYASI

2-O`LCHASHDAGI XATOLIKNI TURI

3-SHTANGENSIRKUL VA MIKROMETR

BIOFIZIKAGA KIRISH

• 
  KASALLIKLARNING TABIATI VA SOG’AYISH MEXANIZMI KO’P HOLLARDA BIOFIZIKA TUSHNCHALARI ASOSIDA TUSHUNTIRILADI.
  

FIZIK BILIMLARNING, USULLARNING VA APPATALARNING TIBBIYOTDA QO’LLANILISHI KO’P QIRRALI BO’LIB, BIOFIZIKA FANIDA BU BOG’LANISHLARNING ASOSIY JIHATLARI YORITIB BERILADI.

XATOLIKLAR NAZARAYASI

Har qanday fizik kattalikni qanchalik aniq o‘lchamaylik uni haqiqiy qiymatini topish mumkin emas. Tajribada o‘lchangan qiymat faqat taqriban haqiqiy qiymatga teng. Haqiqiy qiymat bilan o‘lchangan qiymat orasidagi farq (ayirma) o‘lchamni xatoligi deyiladi.

Tajriba natijalarini aniqlashda yo‘l qo‘yilgan xatoliklarni surunkali (sistematik) va tasodifiy xatoliklarga ajratish qabul qilingan.

• 
  Surunkali xatolik, har doim natija uchun haqiqiy qiymatidan bir tomonga o‘zgaradi, ya’ni uni kamaytirib boradi.
  

• 
  Tasodifiy xatolik, aksincha bir hil ehtimollik bilan natijani uning haqiqiy qiymatidan, ham oshishga va ham kamayishiga sabab bo‘ladi.
  

O`lchash xatoligining turlari

• 
  TAJRIBANI O‘TKAZISH USULIGA BOG‘LIQ BO‘LGAN XATOLIKLAR;
  

• 
  TASODIFIY XATOLIKLAR;
  

• 
  QO‘LLANILADIGAN APPARATLAR BILAN BOG‘LIQ BO‘LGAN SURUNKALI XATOLIKLAR;
  

• 
  TAJRIBA O‘TKAZUVCHINING SHAXSIY XATOSI.
  

1.TAJRIBANI O‘TKAZISH USULIGA BOG‘LIQ BO‘LGAN XATOLIKLAR

Tajribani o‘tkazish usuliga bog‘liq bo‘lgan holda yo‘l qo‘yilgan xatoliklar surunkali xatoliklarga kiradi. Masalan, oddiy kalorometr bilan ishlaganda, agar tashqi muhit bilan izolyatsiyasida kamchilikka yo’l qo’yilsa, u holda natija olinganda issiqlik miqdorining qiymati haqiqiy qiymatda kam miqdorda aniqlanadi, ya’ni surunkali xatolikka yo‘l qo‘yiladi. Surunkali xatoliklarni mukammalroq usullarga o‘tish bilan yo‘qotiladi.

TASODIFIY XATOLIKLAR

• 
  Qurilmaga bog‘liq bo‘lgan tasodifiy xatoliklar.
  

Bu turdagi xatoliklar yuqori sifatli qurilmalarga ham tegishlidi. Ular ma’lum bir sezgirlik va aniqlash darajasiga ega. Shunday qilib, o‘lchov qurilmalari natijani ma’lum sezgirlik darajasi chegarasidagina aniqlay oladi.

• 
  Tajriba o‘tkazish sharoitiga bog‘liq bo‘lgan xatoliklar
  

Tasodifiy xatoliklarga yana tajriba o‘tkazish sharoitiga bog‘liq bo‘lgan xatoliklar kiradi. Ular temperatura, bosim o‘zgarishi, tok zanjiridagi kuchli o‘zgarishi va boshqa hollarda ro‘y beradi.

Surunkali va tasodifiy xatoliklardan tashqari tajriba

natijalari orasida boshqa natijalardan katta farq qilib

3. Qo‘llaniladigan apparatlar bilan bog‘liq bo‘lgan surunkali xatoliklar

Tayyorlangan qurilmalarning sifati yoki darajalanishi ham surunkali xatoliklarni keltirib chiqaradi. Masalan, analitik torozini noto‘g‘ri sozlanishi, termometr yoki voltmetr shkalasini noto‘g‘ri darajalash – tempratura yoki kuchlanishni o‘lchashda surunkali xatolikka olib keladi. Bunday xatoliklar

qurilmani to‘g‘ri sozlash yo‘li bilan yo‘qotiladi

TAJRIBA UTGAZUVCHINI SHAXSIY XATOSI

Bu xatoliklar tajriba o‘tkazuvchining diqqatiga, tajribasiga va sezgirligiga bog‘liq bo‘lib, u tasodifiy xatoliklarga kiradi. Masalan, fotometr qurilmalar bilan ishlaganda okulyarga qarab ikkita yarim yorug‘likni bir – biriga tenglashtiradi, shu holda yorug‘likni tenglashganligini ko‘z bilan qaraganda ma’lum darajada xatolikka yo‘l qo‘yiladi. (Bu tajriba o‘tkazuvchining ko‘rish qobiliyatiga bog‘liq)

FIZIK KATTALIKLAR

SHTANGENSIRKUL

1. 
   qo‘zg‘almas oyoqcha
   
2. 
   qo‘zg‘aluvchioyoqcha
   
3. 
   nonius
   

4. chizg‘ich

5. Ichki o‘lchamlarni xisoblash uchun qo‘zg‘aluvchi oyoqcha

6. chuqurlik o‘lchovini hisoblash uchun

oyoqcha

MIKROMETR

. 1Massiv yarim halqa 2. Qo‘zg‘almas o‘zak

3. Qo‘zg‘aluvchi o‘zak 4. Rezbali qo‘zg‘almas nay

5. Rezbali qo‘zg‘almas nay, ya’ni barabanli shkala bilan biriktirilgan bo‘ladi.

6. Tirildoq buragich – doimo kuch bilan jismni

ushlab turish uchun va jismda deformatsiya

yuz bermasligi uchun xizmat qiladi

Shtangensirkul santimetr va millimetrlarda darajalangan, hamda bir tomoni qo‘zg‘almas oyoqchadan iborat bo‘lgan metall chizig‘ichdir. Chizg‘ich bo‘ylab suriluvchi ikkita oyoqcha, aniqroq o‘lchamlar uchun nonius bilan jihozlangan bo‘lib, u millimetrning o‘ndan bir ulushigacha (0,1mm) aniqlikda o‘lchamga imkon beradi.

Aniqroq o‘lchashlarni mikrometr yordamida o‘lchash mumkin.

GLOSSSARIY

` O RTACHA ARIFMETIK QIYMAT
HAR BIR QIYMAT UCHUN ABSAIYUT XATOLIK
O`RTACHA ABSALYUT XATOLIK
NISBIY XATOLIK	D
SURUNKALI VA TASODIFIY XATOLIK	Surunkali xatolik, har doim natija uchun haqiqiy qiymatidan bir tomonga o‘zgaradi, ya’ni uni kamaytirib boradi. Tasodifiy xatolik, aksincha bir hil ehtimollik bilan natijani uning haqiqiy qiymatidan, ham oshishga va ham kamayishiga sabab bo‘ladi.