Mwnbw: Azerbaijan International jurnal\ ai 10
Yüklə 73,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 1 B B B Baaaakk
k k\\\\:::: N N N
n n n ttttiiiikk k kd d d diiiiyyyyiiii }}} }wwwwh h
hwwwwrrrr F F F Fwwwwrrrriiiid d d
W W Wllllwwwwkk k kbb
b bwwwwrrrroo o ovvvv
Mwnbw: Azerbaijan International jurnal\ - AI 10.2 (Yay 2002) © © © © 22
2 200
0 000
0 044
4 4.... A A A
b baaaaiiiijjjjaaaan n n
n n ntttteeeerrrrn n n naaaattttiiiioo o on n n naaaallll A A
AZ Z Z ZE E E ER R R RIIII....oo o orrrrgggg Azwrbaycan uzun zamanlardan bwri zwngin neft ehtiyatlar\na g=rw tan\nm\]d\r. Azwrbaycan\n quru wrazisindw wn ilkin neft yataqlar\n\n kw]fiyyat\ wn az\ndan eram\zdan wvvwl 7-ci wsrw aid edilir. Bu zaman Azwrbaycan wrazisindw Midiya d=vlwti yerlw]irdi. Hal-haz\rda bu d=vlwtin torpaqlar\ Cwnubi Azwrbaycan\n (Iran\n) wrazisinw twsad^f edir. Midiyan\n Assuriya ilw swrhwd wrazisi d^nyada quyudan neft [\xar\lan ilk wrazi olmu]dur. Eram\zdan wvvwl 5-ci wsrdwn ba]layaraq neft quyulardan dwri vedrwlwrdw [\xar\l\rd\. Neft Midiyal\lar, Kaspilwr vw digwr qwdim Azwrbaycan tayfalar\n\n hwyat\nda =nwmli rol oynam\]d\r. Onlar neftdwn yanacaq kimi gil vw metal lampalar\ doldurmaqda istifadw edirdilwr. Neft hwm dw yararl\ silahlar haz\rlanmas\nda istifadw olunurdu. Midiya d=y^][^lwri nefti ox, nizw uclar\na vw katapult mwrmilwrinw s^rt^rd^lwr. Yand\r\ld\qdan sonra bu silahlar d^]mwn gwmilwrinw vw ya]ay\] yerlwrinw at\l\rd\. Qwdim yunanlar bu qwdim alov ya`d\ran silahlara “Midiya nefti” deyirdilwr. Orta wsrlwrdw Azwrbaycanda, x^susilw dw Ab]eron yar\madas\nda neft [ox geni] miqyasda [\xar\l\rd\. 10-13-c^ wsrlwrdw “y^ng^l neft” Balaxan\ kwndindw, “a`\r neft” isw Suraxan\da [\xar\l\rd\. Azwrbaycan\lar nefti necw safla]d\rma`a hwlw eram\z\n ilk wsrlwrindwn bilirdilwr. 13-c^ wsr co`rafiya[\s\ Ibn Bekran deyir ki, Bak\da nefti onun pis qoxusunu azaltmaq vw tibbi istifadw ^[^n daha yararl\ hala salmaq ^[^n safla]d\r\rd\lar. Marko Polo 13-c^ wsrdw yaz\rd\ ki, wla Bak\ nefti evlwri i]\qland\rmaq vw dwri xwstwliklwrini m^alicw etmwk ^[^n istifadw olunurdu. Azwrbaycan co`rafiya[\s\ Wbd wr-Rw]id Bakuvi (14-15-ci wsrlwr) yaz\rd\ ki,hwr g^n Bak\dan xaricw 200 dwvw neft xurcunu ixrac olunurdu. Bir “dwvw xurcunu” 300 kq neftw bwrabwr oldu`undan, bu hwr g^n 60, 000 kq neft ixrac\ demwk idi. Hwmdullah Qwzvini (14-c^ wsr) yaz\rd\ ki, neft fwhlwlwri neft quyular\n\ su ilw doldurudular ki, neft swthw qalxs\n. Daha sonra neft Xwzwr dwnizi suitilwrinin dwrisindwn haz\rlanan dwri torbalara doldurulurdu. 1669-cu ildw orta wsr alimi Mwhwmmwd M=min dw qeyd etmi]di ki, bu n=v dwri torbalar neftin saxlan\lmas\ vw da]\nmas\ ^[^n istifadw olunurdu. 2 1572-ci ildw ingilis i] adam\ Cefri Deket Bak\ya gwlir vw ]whwr haqq\nda m^]ahidwlwrini qeyd edir. Onun yazd\`\na g=rw Bak\ yax\nl\`\nda [oxlu miqdarda neft torpa`\n swthinw s\z\rd\. Bir [ox insanlar bu nefti wldw etmwk ^[^n, hwtta uzaq mwsafwlwrdwn buraya swyahwt edirdilwr. Deket yaz\rd\ ki, “naft” adlanan qara tipli neft b^t^n =lkw wrazisindw evlwri i]\qland\rmaq ^[^n istifadw olunur. Bu neft ba]qa =lkwlwrw 400-500 qat\r vw e]]wkdwn ibarwt karvan ilw da]\n\rd\. Bak\n\n yax\nl\`\nda o, a` vw [ox dwywrli neftw rast gwlmi]di. O, belw qwnatw gwlmi]di ki, bu neft ingilislwrin istifadw etdiyi neftw (da` neftinw) ox]ay\r. Iran tarix[isi Wmin Whmwd wr-Razi 1601-ci ildw qeyd edir ki, Bak\ yax\nl\`\nda hwr g^n neft [\xar\lan 500 neft quyusu var idi. 17-ci wsr t^rk tarix[isi Katib {wlwbi dw eyni s=zlwri deyirdi. 17-ci wsr alman swyahwt[isi Lerx yaz\rd\ ki, Ab]eron yar\madas\na 350-400 neft quyusu var idi, vw Balaxan\ kwndindw olan bircw quyudan g^ndwlik 3000 kq neft [\xar\l\rd\. Alman alimi vw Isve[ swfirliyinin katibi olan Engelbert Kempfer (1651-1716) 1683-c^ ildw Bak\ya swyahwt etmi] vw =z g^ndwliyindw qeyd etmi]di ki, burada neft quyular\n\n 27 metr dwrinliyi vard\r vw bu quyular\n divarlar\ taxta vw ya whwgda]\ ilw =rt^lm^]d^r. Bu d=vrdw Bak\ nefti Rusiya vw }wrqi Avropan\n digwr xalqlar\na ixrac edilirdi. O yaz\rd\ ki, Bak\dan o qwdwr dw uzaq olmayan Suraxan\ kwndindw hwr g^n 2700-3000 kq neft hasil edilib ixrac olunurdu. Bu miqdar hwr biri 8 neft [wni da]\yan 80 araban\ doldururdu. Orta wsrlwrdw neft hasilat\ wtraf m^hitin [irklwnmwsinw twsir g=stwrirdi, ancaq hwmin d=vrlwrdw buna o qwdwr dw b=y^k whwmiyywt verilmirdi. Azwrbayacan m^wllifi Mwhwmmwd Yusif }irvani =z^n^n “Tibbnamw” (1712) kitab\nda yaz\rd\ ki, neft vw k^k^rd hasilat\ndan torpaq vw su zwhwrli maddwlwrlw [irklwnmi]dir. 1689-cu ildw Azwrbaycana swfwr edwn ingilis missioneri Vileot Atan\n yazd\qlar\na g=rw, Swfwvi ]ahlar\ Bak\ neftindwn hwr il 7000 t^mwn vw ya 420, 000 frans\z livri (Frans\z frank\ 1799-cu ildw istifadw olununan qwdwr Fransan\n pul vahidi livr idi) miqdar\nda mwnfwwt wldw edirdilwr. M^qqwddws alovun mwnbwyi Eram\z\n 7-ci wsrinin sonlar\nda regionda islam yay\lana qwdwr, indiki Azwrbaycan wrazsindw ya]ayan insanlar atw]w ibadwt edwn zwrd^]tlwr idilwr. Bak\ wtraf\ndak\ wrazi buradak\ maraql\, qeyri-adi twbiwt hadiswsinw g=rw Zwrd^]tl^y^n mwnwvi mwrkwzi oldu. Neft torpa`\n elw dwrinliyindw yerlw]irdi ki, qaz torpa`\n swthindwki de]iklwrdwn s\zaraq alova [at\rd\. Mwhz bu yerlwr m^qwddws hesab olunmu] vw atw]pwrwstlik mwbwdlwri Ab]eron yar\madas\nda Suraxan\ vw Bak\ yax\nl\`\nda vw digwr rayonlarda tikilirdi. Hwtta bug^n dw Bak\n\n mw]hur Q\z Qalas\ ^zwrindw qaz mw]wli yan\r. Bwzi alimlwr hesab edirlwr ki, Q\z Qalas\ndan m^dafiw mwqswdilw istifadw olunurdu. Bwzilwri isw deyirlwr ki, bu qala 2500 il bundan wvvwl zwrd^]t mwbwdi kimi istifadw olunmu]dur. Arxeoloji qaz\nt\lar Q\z Qalas\n\n yax\nl\`\nda ibadwtgah oldu`unu ^zw [\xarm\]d\r. Ibadwtgah\n da] qab\nda neft vw yan\q izlwri oldu`undan twdqiqat[\lar belw hesab edir ki, bu qab wbwdi mw]wlin yanmas\ ^[^n neftlw 3 doldurulurdu. Professor Davud Axundov inan\r ki, eram\z\n birinci minilliyindw Xwzwr dwnizinin i[wrisindw olan Q\z qalas\n\n =n^ndw sahil zola`\nda “Suda Atw] Mwbwdi” yerlw]irdi. Neft vw qaz hwtta orta wsrlwrdw bir [ox azwrbaycanl\lar\n islam dinini qwbul etdikdwn sonra da M^qwddws Alovun mwnbwyi kimi istifadw olunurdu. 18-ci wsrdw Ab]eron yar\madas\n\n yanar nefti Hindistandan olan atw]pwrwstlwri cwlb etdi vw onlar Bak\ yax\nl\`\nda Suraxan\ kwndindw Atw] Mwbwdi (Atw]gah\) tikdilwr. Bu zwrd^]t dininin davam[\lar\ mwbwdin i[wrisindw yanan qaz vw neftdwn qidalanan wbwdi, m^qwddws atw]w pwrwsti] edirdilwr. 19-cu wsrdw frans\z yaz\[\s\ Alkesandr D^ma Atw]gaha swyahwt etmi] vw bu haqda a]a`\dak\lar\ yazm\]d\: “ {ox nadir hallarda swyahwt edwn frans\zlar istisna olmaqla, b^t^n d^nya Bak\dak\ Atw]gahdan xwbwrdard\r… Mwnim hwmvwtwnlwrim, wgwr bu atw]pwrwstlwri g=rmwk istwyirsinizsw, onda bir az twlwsmwlisiniz, [^nki hwmin mwbwddw yaln\z 3 atw]pwrwst qalm\]d\r ki, bunlardan biri [ox qoca, digwr ikisi isw 30-35 ya]lar\ndad\r.” D^ma mwbwdi a]a`\dak\ kimi twsvir edirdi: “Biz mwbwdin i[wrisinw tamamilw alovla =rt^lm^] qap\lardan daxil olduq. Geni] d=rdbucaql\ hwywtin ortas\nda g^nbwz ilw bir yerdw ibadwt ota`\ yerlw]irdi. Wbwdi mw]wl ibadwt ota`\n\n tam ortas\nda yan\r.” Neft dwrman vasitwsi kimi Hal-haz\rda Bak\ Wlyazmalar Institutunda saxlan\lan tibbi vw wzca[\l\q mwnbwlwrinw aid wlyazmalarda g=stwrilir ki, orta wsrlwrdw neft vw neft mwhsullar\ tibbi mwqswdlwr ^[^n [ox geni] istifadw olunurdu. Mineral neft mwlhwm kimi wswb xwstwliyi, fiziki zwiflik, iflic vw titrwmw kimi xwstwliklwrw qar]\ istifadw olunurdu. Neft hwm[inin sinw a`r\s\, =sk^rwk, astma vw revmatizm kimi xwstwliklwrin m^alicwsindw dw istifadw olunurdu. Mwswlwn, 1311-ci ildw Azwrbaycan m^wllifi Yusif Xoyi twrwfindwn yaz\lan “Cam-^l-Ba`dadi” kitab\ tibbdw neftin vw mazutun istifadwsindwn dan\]\l\rd\. O deyirdi ki, neftdwn al\nan mwlhwmlwr ]i]lwrin m^alicwsindw, neftdwn d^zwldilmi] g=z damc\lar\ kataraktan\n m^alicwsindw, vw qulaq damc\lar\ qulaq a`r\lar\n\n m^alicwsindw istifadw olunurdu. 1669-cu ildw yazd\`\ “T=xfwt ^l-m=minin” (Hwqiqi Dindarlara Bwx]i]) kitab\nda Mwhwmmwd M=min neft mwhsullar\ndan astma, xroniki =sk^rwk, sanc\, dispepsiya vw ba`\rsaq qurdlar\n\n aradan qald\r\lmas\nda istifadw etmwyi mwslwhwt g=r^rd^. Eynilw, 17-ci wsr Azwrbaycan m^wllifi Hwswn ibn Rza }irvani “a` neft”, “mavi neft”, “qara neft” vw bitumenin m^alicwvi effektlwrini twsvir edirdi. Qara neft twmizlwnmwmi] neftdir, mavi neft azca safla]d\r\lm\] neftdir, vw a` neft safla]d\r\lm\] vw ya biz azwrbaycanl\lar\n bug^n kerosin adland\rd\`\m\z neftdir. Neftdwn hwm dw heyvanlar\ m^alicw mwqswdilw dw istifadw olunurdu. 15-ci wsrdw Bak\da ya]ayan alim, Wbd^rrw]id Bakuvi neftin antiseptik keyfiyywtlwrindwn yazm\]d\r. Bakuvinin yazd\`\na g=rw, Bak\ vw Ab]eron sakinlwri dwvwlwrin dwrilwrini qotur xwstwliyindwn qorumaq ^[^n neftdwn istifadw edirdilwr.
4 M^asir Azwrbaycanda neft hwlw dw tibbi mwqswdlwrlw istifadw olunur. }imal-mwrkwz Azwrbaycanda terapiya mwrkwzi tikilwn twbii vwziyywtdw tap\lan x^susi Naftalan nefti buna misald\r. Bak\dak\ bir ne[w terapiya mwrkwzlwri dw neftdwn m^alicwdw alternativ vasitw kimi istifadw edir. Neft vw memarl\q Bak\ he[ dw hwr zaman indi oldu`u kimi memarl\q cwhwtdwn g=zwl ]whwr olmam\]d\r. 18-ci wsrdw o, Xwzwr dwnizi sahilindw yerlw]wn vw 7 min whalisi olan ki[ik liman ]whwri idi. Onun memarl\q varidat\ yaln\z }irvan]ahlar saray\ndan, Q\z Qalas\ndan, orta wsrlwr ]whwrinin divarlar\ndan, vw bir ne[w qwdim mwscid, hamamxana vw qaladan ibarwt idi. Hwmin d=vrdw ticarwt mwqswdilw hasil olunan neftin miqdar\ elw dw [ox deyildi. Azwrbaycan Rusiya twrwfindwn i]`al olunduqdan sonra Ab]eron yar\madas\nda neft hasilat\ whwmiyywtli dwrwcwdw artd\. Neftdwn wldw olunan pula ]whwrdw g=zwl binalar tikilir vw ba`lar sal\n\rd\. 19-cu wsrin ikinci yar\s\n\da Bak\ Qafqaz\n mwrkwzinw vw Rus imperiyas\n\n wn b=uk swnaye mwrkwzlwrindwn birinw [evrilir. Bak\ belw b=y^k ]whwrw bircw gecwnin i[wrisindw [evrilmwmi]di. 19-cu wsrin sonlar\nda Qafqazda iki iri vw g=zwl ]whwr var idi: Bak\ vw Tiflis. Bu iki ]whwr bir-biri ilw wzwmwtinw vw g=zwlliyinw g=rw rwqabwt apar\rd\. }amax\, Gwncw (Azwrbaycan), Yerevan (Ermwnistan), Batumi (G^rc^stan) daha az whwmiyywtli ]whwrlwr idilwr. Hwmin zamanlar Rus h=k^mwti Tiflisw b=y^k =nwm verirdi vw onun g=zwllw]dirilmwsinw b=y^k mwblw`dw pul swrf edirdi. {ar\n Qafqazdak\ general-qubernatorlar\ mwhz orada oturudular. Tezliklw Tiflis g=zwl binalar ilw doldurulur vw Qafqazda wn g=zwl ]whwr hesab olunma`a ba]lan\r. Rus h=k^mwtinin Bak\ya o qwdwr fikir vermwmwsinw baxmayaraq, ]whwr zwngin neft ehtiyatlar\n\n istifadwsi hesab\na inki]af edirdi. 1890-1920-ci illwrdw Bak\ Tiflisi hwm =l[^s^nw, hwm dw g=zwliiyinw g=rw arxada qoydu. Ta`\yev, Na`\yev, Muxtarov kimi neft maqnatlar\ ]whwri Barokko, Renessans, Mavritan vw erkwn modern ^slublar da daxil olmaqla m^xtwlif Avropa ^slublar\nda tikilmi] saray binalar\ ilw bwzwmi]dilwr. 1920-ci ildw Sovet hakimiyywtinin qurulmas\ neft maqnatlar\n\n nwhwng saraylar\n\n tikintisinin sonu demwk idi. Bunun yerinw b^t^n ]whwrdw “qutu” ]wkilli evlwr tikilmwyw ba]land\. Lakin Sovet d=vr^ndw belw, Bak\ Qafqazda wn =nwmli vw wn g=zwl ]whwr olaraq qal\rd\. Wslindw Stalin d=vr^ndw bir s\ra g=zwl inzibati binalar tikilmi]di. Bu binalardan wn valehedicisi Nizami k^[wsindw neft fwhlwlwri ^[^n tikilmi] “Buzovnaneft” adlanan bina idi. Whalisinin say\na gwlincw isw, Bak\ SSRI-dw Moskva, Sankt Peterburq, Kiyev vw Da]kwnddwn sonra 5- ci b=y^k ]whwr idi. Burada [oxlu sayda neft istehsal edwn zavodlar, kimywvi zavodlar vw neft hasilat\ avadanl\`\ fabriklwri tikilmi]di. Twbii swrvwtlwrinw g=rw Bak\ Sovet Ittifaq\n\n wn =nwmli swnaye mwrkwzlwrindwn birinw [evrildi. 1991-ci ildw Azwrbaycan =z m^stwqilliyini wldw etdikdwn sonra =lkw bazar iqtisadiyyat\na ke[idw qwdwm qoydu vw neft ]whwrin memarl\`\na wvvwlkindwn daha b=y^k twsir g=stwrmwyw ba]lad\. Ikinici Neft Y^kswli]inin nwticwsi olaraq son onillikdw Bak\da y^zlwrlw yeni vw g=zwl binalar tikildi. 5 Neft vw mwdwniyywt 20-ci wsrin wvvwllwrindw Bak\da ba]lanan Neft Y^kswli]i Azwrbaycan mwdwniyywtinin bir [ox istiqamwtlwrinin inki]af\na swbwb oldu. Hac\ Zeynalabdin Ta`\yev kimi neft maqnatlar\ incwswnwtw [ox b=y^k t=hfwlwr vermi] vw onun inki]af\na yard\m etmi]lwr. Mwswlwn, 110 il bundan wvvwl Ta`\yev b^t^n regionda Avropa ^slubunda ilk dram teatr\n\n tikintisini maliyywlw]dirdi. Bir ne[w il sonra o, Bak\da [ari[a Aleksandra ad\na rus-m^swlman q\z internat mwktwbinin wsas\n\ qoydurdu. Bu mwktwb m^swlman d^nyas\na q\zlar ^[^n olan ilk internat mwktwbi idi. Istedadl\ Azwrbaycan bwstwkarlar\ &zeyir Hac\bwyov vw M^sl^m Maqomayevw }wrq musiqisindw inqilab etmwk ^[^n imkanlar yarad\lm\]d\. Hac\bwyov Qwrb musiqi janr\ olan operan\ “mu`am” adlanan }wrq musiqi formas\ ilw birlw]dirmi], “Leyli vw Mwcnun” (1908) vw “Koro`lu” (1937) kimi g=zwl wswrlwr yaratm\]d\r. Neft Bak\n\ yaln\z Qafqaz\n deyil, hwm dw b^t^n m^swlman }wrqinin mwdwni mwrkwzinw [evirdi. 1900-1920-ci illwrdw Bak\da Azwrbaycan dilindw y^zlwrlw qwzet, jurnal vw kitab nw]r edilirdi. Bunlardan biri satirik Cwlil Mwmmwdquluzadw twrwfindwn wsas\ qoyulan vw yaln\z Azwrbaycanda deyil, b^t^n Mwrkwzi Asiya, T^rkiyw, Iran vw Balkanlarda n^fuza malik “Molla Nwsrwddin” jurnal\ idi. Ta`\yev vw digwr Azwrbaycan neft maqnatlar\ Azwrbaycanl\ twlwbwlwri Rusiya vw Avropaya twhsil alma`a g=ndwrirdilwr. Xaricdw al\nan bu twhsil Azwrbaycan milli hwrwkat\n\n rwhbwri, Azwrbaycanda ilk siyasi partiyan\n yarad\c\s\ olan Mwmmwd Wmin Rwsulzadw, Azwrbaycan Demokratik Respublikas\n\n (1918-1920) ilk prezidenti Fwtwli Xan Xoyski, yaz\[\ vw Azwrbaycan milli hwrwkat\n\n ideoloqu Whmwd bwy A`ayev, &zeyir Hac\bwyovun qarda]\, M^savat Partiyas\n\n ^zv^, Azwrbaycan Demokratik Respublikas\n\n (ADR) Fransaya g=ndwrilwn diplomatlar\ndan biri olan Ceyhun Hac\bwyli, vw satirik vw sosial-iqtisadi m=vzularda yazan ]air Sabir kimi ziyal\lar\n yeti]dirilmwsindw rol oynam\]d\r. Buna g=rw dw m^swlman }wrqindw ilk demokratik respublikan\n 1918-ci ildw Azwrbaycanda yarad\lmas\ twsad^fi deyil. 5 ildwn sonra, Sovet hakimiyywti alt\nda olanda belw Azwrbaycan wrwb wlifbas\n\ lat\n wlifbas\ ilw wvwz edwn ilk m^swlman =lkw olmu]dur. Azwrbaycan ziyal\lar\ Whmwd bwy A`ayev vw Wli bwy H^seynzadw T^rkiywdw pan-t^rk[^l^k ideologiyas\n\n inki]af\na twsir g=stwrmi]lwr. Rusiyadak\ m^swlmanlar vw t^rklwr Azwrbaycan mwdwni irsi barwdw =yrwnmwk ^[^n Bak\ya gwlirdilwr. Ilk Neft Y^kswli]i illwrindw Azwrbaycan Iranda, x^susilw dw Cwnubi Azwrbaycanda siyasi ideyalar\n inki]af\na dwrin twsir g=stwrmi]dir. Y^zlwrlw iranl\ kwndli Bak\ya gwlwrwk neft mwdwnlwrindw pul qazan\rd\lar. Bak\ sakinlwri bu i][ilwri “hwm]whri” adland\r\rd\lar. Kwndlilwr o qwdwr kas\b idilwr ki, onlar\n hwtta adi geyimlwri belw yox idi. Onlar\n k=ynwklwri, wllwri vw sifwtlwri hwmi]w qara neftw bula]m\] olard\. Hwtta b^gun Bak\ sakinlwri k=hnwlmi] vw [irkli paltarl\ bir adam g=rwndw belw deyirlwr: “Niyw g=rw hwm]whri kimi geyinmiswn?” “Hwm]whrilwr” tezliklw Azwrbaycan milli vw sosialist ideologiyas\n\n twsiri alt\na d^]^rlwr. Onlar\n }imali Azwrbaycandan g=t^rd^y^ ideyalar 20-ci wsrin wvvwllwrindw Swttarxan vw }eyx Mwhwmmwd Xiyabaninin ba][\l\`\ alt\nda Cwnubi Azwrbaycanda m^twrwqqi hwrwkat\n inki]af\na k=mwk etdi. 6 Mwdwni mwrkwz Sovet hakimiyywti illwrindw Bak\ geni] mwdwniyywt vw turizm mwrkwzi kimi tan\nma`a ba]lad\. Bak\ SSRI-yw swfwr edwn xarici diplomatlar, turistlwr, opera vw estrada m^`wnnilwrinin swfwr proqramlar\na daxil edilwn 3-cu wsas ]whwr (Moskva vw Sankt Peterburqdan sonra) idi.Wlbwttw ki, Bak\n\n neftdwn gwlwn gwlir saywsindw bu swfwrlwr ^[^n ]wrait yarada bilmwsi dw b=y^k rol oynay\rd\. Kommunist Partiyas\n\n hakimiyywti illwrindw dw neft Azwrbaycan mwdwniyywtinw =nwmli twsir g=stwrw bilirdi. Twbli`at[\lar neft i][ilwrinw “wmwk qwhrwman\” kimi sitayi] edirdilwr. Yaz\[\lar, rwssamlar vw bwstwkarlara “neft i][ilwrinin b=y^k wmwklwrini” twriflwmwk tap]\r\`\ verilmi]di. Bu insanlar\n hwyat\ vw i]i barwdw y^zlwrlw mahn\, ]er, wswr, vw film yarad\lm\]d\. Mwswlwn hal-haz\rda Moskvada ya]ayan vw Rusiya Rwssamlar Ittifaq\n\n swdri vwzifwsindw [al\]an Azwrbaycan rwssam\ Tahir Salahov “Neft da]lar\” rwsm wswrindw neft i][ilwrinin m^vwffwqiyywtini twsvir etmi]dir. Mw]hur m^`wnni Rw]id Behbudov neft barwdw mahn\lar oxumu] vw 1960-c\ illwrdw Azwrbaycan Film Studiyas\ twrwfindwn [wkilwn vw neft i][ilwrinw hwsr olunan “Bwxtiyar” musiqili filmindw wsas rolu canland\rm\]d\r. }air Swmwd Vur`un isw =z^n^n mw]hur “Azwrbaycan” poemas\nda neft barwsindw yazm\]d\r. B^g^n bir [ox beynwlxalq neft ]irkwtlwri Azwrbaycan mwdwniyywtinin m^xtwlif sahwlwrinin inki]af\na yard\m etmi]lwr. Bwzi neft ]irkwtlwri u]aq evlwri, mwktwblwr vw u]aq ba`[alar\ ^[^n maddi yard\m g=stwrirlwr. Digwrlwri isw memarl\q abidwlwrini bwrpa edir, Azwrbaycan universitetlwrinw vw elmi institutlara komp^ter vw texniki avadanl\q ba`\]lay\r vw ya istedadl\ gwnclwrin yerli vw xarici universitetlwrdw twhsilini maliyywlw]dirirlwr. Neft vw inqilab Azwrbaycan 1917-ci ilw qwdwr Rus Imperiyas\n\n twrkibinw daxil idi vw beynwlxalq m^nasibwtlwrw bir o qwdwr dw cwlb olunmam\]d\. {ar rejiminin y\x\lmas\ vw Rusiyada Oktyabr Inqilab\n\n qwlwbw qazanmas\ ilw bu vwziyywt dwyi]di. Azwrbaycan\ son 100 il wrzindw idarw edwn nwhwng Rus Imperiyas\ devrildi. Azwrbaycan vw Qafqaz\n digwr d=vlwtlwri [ox [wtin vw twhl^kwli vwziyywtw d^]d^lwr. {oxlu neft ehtiyatlar\na malik olan Bak\ ]whwri bir [ox d=vlwtlwri =z^nw cwlb edirdi. Azwrbaycan\n iri vw q^drwtli qon]ular\ Bak\ya hwswd apar\r vw onun ^zwrindw nwzarwti wlw ke[irmwyw [al\]\rd\. 1918-ci ildw Azwrbaycan =z m^stwqilliyini elan edir, lakin =lkwnin legitim hakimiyywti Bak\ya daxil ola bilmir. Wrazinin neft swnayesinin mwrkwzi oldu`u ^[^n ]whwr Bol]eviklwr, Mwrkwzi Xwzwr Diktaturas\ vw Ingilislwr dw daxil olmaqla m^xtwlif xarici q^vvwlwrin wlindw idi. Sovet Rusiyas\nda isw Lenin Bak\n\n zwngin neft yataqlar\n\ nwzarwtdw saxlay\rd\ vw Bak\ ^zwrindw hakimiyywti wlw ke[irmwyw can at\rd\. Lenin twkrar-twkrar deyirdi: “Sovet Rusiyas\ Bak\ nefti olmadan m=vcud ola bilmwz. Biz Bak\ fwhlwlwrinw kapitalistlwri devirmwkdw k=mwk etmwliyik ki, sonra onlar yenidwn Rusiyaya birlw]w bilsinlwr.” Rus Bol]eviklwri dw hakimiyywti yenidwn wlw ke[irmwk ^[^n fwaliyywt g=stwrirdilwr. Onlar azwrbaycanl\lardan deyil, wsaswn ermwnilwr vw ruslardan ibarwt 26 Bak\ Kommissarlar\n\ m^dafiw edirdilwr. Bak\ Kommissarlar\ Kommunas\n\n swdri Stepan }aumyan bildirmi]di: “Rusiya Bak\ neftinin olmamas\ndan [ox wziyywt [wkir. Bak\n\n beynwlmilwl neft i][ilwri ilk bol]evik d=vlwtinin
7 qurulmas\na yard\m etmwlidir. Biz onlar\ neft ilw twchiz etmwliyik. Bunun wvwzindw Rusiya bizw [=rwk g=ndwrwcwk vw b^t^n Bak\ kas\blar\n\ doyduracaqd\r.” Lakin bol]eviklwr Bak\ neft mwdwnlwrinin sahibi deyildilwr. Rusiyaya yard\m etmwk ^[^n onlar ilk n=vbwdw ]whwrdw hakimiyywti wlw ke[irmwli idilwr. Lakin bu o qwdwr dw asan deyildi. Azwrbaycanl\lar\n [oxu, hwtta Bak\dak\ ruslar belw bol]eviklwrin rwhbwrliyi alt\nda ya]amaq istwmirdilwr. Nwticwdw, Bol]eviklwr Bak\ ermwnilwrindwn Bak\ nefti u`runda m^barizwdw m^ttwfiq kimi isifadw etdilwr. Neft vw etnik konfliktlwr 19-cu wsrin wvvwllwrindw Rus ordusunun gwli]inw qwdwr ermwnilwr vw azwrbaycanl\lar =zlwrini bir- birinin d^]mwni hesab etmirdilwr. Wslindw bu iki =lkwnin mwdwniyywtlwri, x^susilw dw adwt-wnwnwlwr, musiqi vw mwtbwxlwri bir-birinw [ox bwnzwyir. Bws onda azwrbaycanl\lar vw ermwnilwr aras\ndak\ bu d^]mwn[iliyi kim vw nw yaratm\]d\r? Qafqaz vw Ki[ik Asiyada =z hakimiyywtini vw twsirini g^clwndirmwyw [al\]an [ar vw bol]evik Rusiyas\ regionda dwfwlwrlw milli nifrwt hissi oyatma`a cwhd g=stwrmi]dir. 1918-ci ildw Bol]eviklwr ermwni millwt[ilwri olan “Da]naklar\” azwrbaycanl\lara qar]\ q\r`\na wl atma`a ruhland\rd\lar. Da]naklar hwrbi vw terrorist hwrwkwtlwr hwyata ke[irwn ermwni millwt[i sol Da]naks^tun Partiyas\n\n ^zvlwri idilwr. Hwmin il Bol]eviklwr vw da]naklar gizli dan\]\qlar apararaq Bak\da azwrbaycanl\lara h^cum etmwk vw ]whwri wlw ke[irmwyi qwrara ald\lar. Da]naklar uzunm^ddwtli d=y^]w haz\rla]araq ]whwrdw silahl\ qo]unlar toplama`a ba]lad\lar. Bu d=y^][^lwr =zlwrini hwr birinin gwzdirdiyi iri Mauser revolverinin ]wrwfinw “mauseristlwr” adland\r\rd\lar. Bol]eviklwrin hwddwn art\q Bak\ neftinw ehtiyac duyurdular vw onlar daha art\q g=zlwyw bilmwzdilwr, ona g=rw dw mauseristlwrdwn azwrbaycanl\lara qar]\ h^cuma ke[mwyi istwdilwr. 1918-ci ilin mart ay\nda Bak\da Azwrbaycan-Ermwni m^naqi]wsi ba]lad\. Bu wslindw ikitwrwfli hwrbi m^haribwdwnsw, azwrbaycanl\lar\n k^tlwvi ]wkildw q\r\lmas\ idi. Ermwni da]naklar\ndan fwrqli olaraq, Bak\dak\ azwrbaycanl\lar\n =zlwrinin m^dafiw etmwk ^[^n [ox az sayda silah vw hwrbi q^vvwlwri var idi. Onlar g^cl^ s^rwtdw silahlanm\] d^]mwnw qar]\ m^barizw aparma`a haz\r deyildilwr. Neft maqnatlar\ m^xtwlif ]wxslwr vw d=vlwt n^maywndwlwrindwn ]whwrdw planla]d\r\lan q\r\`\nlarla ba`l\ xwbwrdarl\q ald\qlar\ ^[^n h^cumlara haz\r idilwr. Onlar ]whwrdwn qa[m\] vw =zlwrinin ]whwrkwnar\ evlwrindw, [oxu isw Ab]eron yar\madas\nda yerlw]wn Mwrdwkanda gizlwnmi]dilwr. Bwzilwri isw Moskvaya, Sankt Peterburqa vw Tehrana qa[m\]d\lar. Minlwrlw kas\b azwrbaycanl\n\n isw qa[\b can\n\ qurtarmaq ^[^n nw ]whwrkwnar\ villas\, nw dw ki ]whwrdwn getmwk ^[^n kifaywt qwdwr pulu var idi. Onlardan [oxu isw qar]\dan gwlwn hadiswdwn xwbwrsiz idilwr. 18-ci ilin mart q\r`\n\n\n sirlwri a]karland\qdan sonra, hwmin zaman Bak\da =z evlwrindw vw k^[wlwrdw 12 min insan qwtlw yetirildiyi hesablanm\]d\. (Mwnbw: “Azwrbaycan” qwzeti- Azwrbaycan Demokratik Respublikas\ h=k^mwtinin rwsmi orqan\) Mwnim ulu babam, xeyriyw[i Hatwm Wbd^l Ba`\ (Wlia[\q Wbd^l Ba`\ kimi tan\n\rd\) da onlar\n i[wrisindw idi. Bir hadiswdw, ermwni da]nak komandiri Lalayan y^zlwrlw azwrbaycanl\n\ wsir alm\] vw 8 onlar\ Opera Binas\nda wsir saxlayaraq ailwlwrindwn [oxlu miqdarda pul istwmi]di. Lakin pulunu ald\qdan sonra, wsirlwri azad etmwk wvwzinw onlar\n ham\s\n\ g^llwlwmi]di. Digwr bir da]nak rwhbwri Amazasp Bak\ vw Azwrbaycan\n m^xtwlif ]whwrlwrindw k^tlwvi q\r`\nlar\ davam etdirmi]di. }amax\da Da]naklar y^zlwrlw insan\ mwsciddw ba`layaraq onlar\ yand\rm\]d\lar. Qubada vw Salyanda Amazasp\n q^vvwlwri y^zlwrlw insan =ld^rm^] vw ]ikwst etmi]dilwr. Azwrbaycanl\lar\n yaln\z bwzisindw silah olmas\na baxmayaraq, onlar ]whwr k^[wlwrindw toplanm\] vw da]naklara m^qavimwt g=stwrmwyw [al\]m\]lar. Mw]hur un vw neft maqnat\ olan A`a Bala Quliyev Bak\ k^[wlwri ilw gwzwrwk bunlar\ deyirdi: “Hwmvwtwnlwrim! Xalq\m\z\ xilas etmwk [ox vacibdir. Hwr birinizw =z fabrikimdwn 4000 kisw un ilw m^kafatland\racam. Gwlin ]whwrimizi m^dafiw edwk.” Eynilw neft maqnat\ Teymur A]urbwyov da azwrbaycanl\lara belw deyirdi: “Mwn sizw 4000 t^fwng vw 200 qutu patron verw bilwrwm.” Y^zlwrlw Azwrbaycanl\ k^[wlwrw [\xaraq ]whwri q\r`\ndan m^hafizw etmwyw ba]lad\. Lakin ermwni-bol]evik koalisiyas\ daha g^cl^ idi vw buna g=rw dw azwrbaycanl\lar mw`lub oldular. Bu yolla 26 Komissar ]whwri wlw ke[irdi. Bak\ nefti Bol]eviklwrin wlinw ke[di. Bunula wlaqwdar olaraq yeni Bak\ h=k^mwtinin rwhbwri Stepan }aumyan deyirdi: “Mwn bu qwdwr m^swlman\n =l^m^nw g=rw heyifslwnirwm. Ancaq bizim qwlwbwmiz o qwdwr b=y^kd^r ki, biz belw whwmiyywtsiz ]eylwr barwdw d^]^nmwmwliyik. ” Bir ay\n i[wrisindw Bak\ Komissarlar\ Rusiyaya 1,5 milyon ton neft g=ndwrmi]di. Sovet d=vr^ndw b^t^n bu hadiswlwr gizli saxlan\l\rd\. He[ kws Azwrbaycan\n m^xtwlif b=lgwlwrindw ba] verwn minlwrlw insan qwtli barwdw bir s=z dan\]a bilmwzdi. {ox adam hwtta bilmir ki, bu q\r`\n\n qurbanlar\n\n qal\qlar\ bugun }whidlwr Xiyaban\ kimi tan\nan twpwdwki k^tlwvi qwbirlwrdw basd\r\lm\]d\r. Yaln\z bu il, ywni 2002-ci ildw Azwrbaycan Parlamenti bu hadiswlwri m^wyywnlw]dirmi] vw onlar\ “Azwrbaycan xalq\n\n genosidi” adland\rm\]d\r. Neft I[wri }whwri xilas etdi Ermwni-Bol]evik q\r`\n\ zaman\ Bak\n\n toxunulmaz qalm\] wrazisi qwdim qala divarlar\ i[wrisindw yerlw]wn I[wri }whwr idi. Bu toxunulmazl\q wsaswn Azwrbaycan m^qavimwt[ilwrini silahland\ran vw tw]kilatland\ran neft maqnatlar\n\n vw yerli “qo[ular\n” swylwri nwticwsindw m^mk^n olmu]du. Bu neft maqnatlar\ndan bwzilwri =z pullar\ ilw silah alm\] vw whali aras\nda paylam\]d\lar. Qwdim qala divarlar\ ilw m^dafiw olunan azwrbaycanl\lar ermwnilwrin qar]\s\n\ alm\] vw onlar\ geri [wkilmwyw mwcbur etmi]dilwr. Wn cwsur m^qavimwt[ilwrdwn biri I[wri }whwrin m^dafiwsini tw]kil etmwyw yard\m edwn Mwmmwd Hwnifw (1875-1920) idi. “Vulkan” Gwmi[ilik }irkwtinin rwhbwri olan Mwmmwd Hwnifw mw]hur neft maqnat\ vw torpaq sahibi “Qat\r” lwqwbi ilw tan\nan Hac\ Zeynalabdinin (1837-1915) o`lu idi. Mwmmwd Hwnifw Bak\dan Hw]twrxana, Rw]tw, Wnzwliyw vw Xwzwr dwnizinin digwr limanlar\na neft g=ndwrilmwsi ilw mw]`ul olurdu. Neft biznesi onu I[wri }whwrdw [ox n^fuzlu vw varl\ bir adam olmas\na swbwb olmu]du. Bu b=hranl\ g^nlwrdw o neft pullar\ndan istifadw edwrwk I[wri }whwri q\r`\nlardan xilas etmi]di. Mwmmwd Hwnifwnin lwqwbi “Qo[u Mwmmwd Hwnifw” idi. Onun wylwncwlwri s\ras\na g^lw]mwk vw revolverdwn g^llw atmaq daxil idi. Ermwnilwrin h^cumundan =ncw qohumlar\ onu xwbwrdar
9 edirdilwr: “Tezliklw ermwnilwr ]whwrdwki b^t^n m^swlmanlar\ =ld^rwcwklwr. Biz ]whwrkwnar\ndak\ evimizw k=[^r^k. Axmaq olma, ]whwri twrk elw!” Lakin Mwmmwd Hwnifw cavab vermi]di: “Mwn qorxaq deyilwm. I[wri }whwr camaat\ mwni =z rwhbwri hesab edir. Bundan wlavw, mwn yerli qo[ular\n b=y^y^ywm. Onlar mwnw inan\r vw h=rmwt edirlwr. Mwn necw qa[\b onlar\ bu pis vwziyywtdw twk qoya bilwrwm?” Mwmmwd Hwnifw revolver, t^fwng vw hwtta pulemyot alaraq onlar\ yerli camaat aras\nda paylad\. Sonra o I[wri }whwrin b^t^n ki]ilwrini swfwrbwr etdi. Onlardan bwzilwri m^haribwdwn qorxurdu vw I[wri }whwri m^dafiw etmwk istwmirdi, lakin Mwmmwd Hwnifw =z silahl\ qo[ular\ ilw onlar\n evlwrinw ]wxswn getmi] vw =zlwrinw qo]ulma`a mwcbur etmi]di. Wbd^l adl\ bir tacirin m^qavimwtw qo]ulmaq [a`\r\]\na verdiyi cavab haqq\nda belw bir rwvaywt gwzir. Wbd^l demi]di: “Xahi] edirwm, mwni incitmw. Mwnim b=y^k ailwm var. Mwni ermwnilwr =ld^rsw, onlar\n qeydinw kim qalacaq? Mwn varl\yam. Qoy mwn vw mwnim adamlar\m =z evimizw gedwk, bunun wvwzindw isw swnw pul =dwywrik.” Mwmmwd Hwnifw qwzwblwnmi] vw demi]di: “Mwnim swnin [irkli pullar\na ehtiyac\m yoxdur, qorxaq it! Mwnim dw ailwm var, ancaq mwn m^haribwdwn geri [wkilmirwm. Dur vw mwnimlw gedwk, yoxsa swni elw buradaca =ld^rwrwm. ” Bundan sonra tacir onlara qo]ulmu]du. Mwmmwd Hwnifw I[wri }whwrin m^dafiw[ilwrinw =z^ rwhbwrlik edirdi. Onun papa`\ bir ne[w dwfw g^llwyw gwlsw dw, =z^nw he[ nw olmam\]d\. Bu mwnim ailwmw hwmin hadiswlwrdwn yadigar kimi qal\b. Mwhwmmwd Hwnifw nwnwmin day\s\ idi. Nwticwdw I[wri }whwr xilas olmu], lakin Mwmmwd Hwnifw bundan sonra uzun m^ddwt ya]aya bilmwmi]di. 1920-ci ildw o Bol]eviklwr twrwfindwn tutulmu] vw “xalq d^]mwni” elan edilwrwk =ld^r^lm^]d^. Mwn Mwmmwd Hwnifwnin cwsur hwrwkwtlwri barwdwki bu mwlumatlar\ bu dwh]wtli hadiswlwri qeydw alan 1918-ci il Azwrbaycan qwzetindwn oxumu]am. }^bhwsiz ki, bu q\r`\nlar zaman\ Bak\da insanlar\ xilas edwn y^zlwrlw digwr mwrd qo[ular olmu]dur, lakin onlar\n bu qwhrwmanl\qlar\ Sovet d=vr^ndw (1920-1991) unudulmu] vw ya twhrif edilmi]di. Neft vw beynwlxalq siyaswt Bak\ Komissarlar\n\n ]whwr ^zwrindwki hakimiyywti o qwdwr dw uzun s^rmwdi. Rusiya h=kumwti Bak\ neftini wlw ke[irsw dw, s=z verdiyi kimi bunun wvwzindw [=rwk g=ndwrmwdi vw nwticwdw Bak\n\n kas\b whalisi acl\qla ^zlw]di. Bak\da men]eviklwr vw da]naklar =z wvvwlki m^ttwfiqlwri olan Sovet Rusiyas\na qar]\ aya`a qalxd\lar vw ingilis ordusunu ]whwrw dwvwt etdilwr. 1918-ci ilin yay\nda ingilis hwrbi hisswsi Bak\ya g=ndwrildi vw 26 Bak\ Komissar\n\ hwbs edwrwk onlar\ g^llwlwdi. Yenidwn Lenin Bak\ neftindwn mwhrum oldu. Hwmin d=vrdw Gwncwdw yerlw]wn Azwrbaycan Demokratik Respublikas\ (ADR) h=k^mwti T^rkiywnin k=mwyi ilw Bak\ya qay\tma`a cwhd g=stwrdi. Avqustun 31-dw t^rk general\ Nuru Pa]a 3 min wsgwrlw Bak\ya daxil oldu vw 30 minlik da]nak vw rus men]evik hwrbi koalisiyas\n\ mw`lub etdi. Ingilislwr twlwsik ]whwri twrk etdilwr vw gwnc Azwrbaycan h=k^mwti =z qwrargah\n\ ki[ik Gwncw ]whwrindwn 10 Bak\ya k=[^rd^. Noyabr\n 17-dw beynwlxalq pakta wsaswn t^rklwr Bak\n\ twrk edir, ingilis ordusu isw formal olaraq ADR h=k^mwtinin tan\yaraq Bak\ya qay\td\. Lakin bol]eviklwr Bak\ neftini wlw ke[irmwk planlar\ndan wl [wkmwmi]dilwr. 1920-ci il aprel ay\n\n 18-dw ADR 11-ci Q\z\l Ordu twrwfindwn i]`al olunur vw m^wyywn m^ddwtdwn sonra SSRI-nin twrkib hisswsinw [evrilir. Moskva =z emissar\ Serebrovskini Bak\n\n b^t^n neft swnayesinw rwhbwrliyw twyin edir. Bundan sonra ]wxsi sahibkarlar b^t^n m^lkiyywtindwn mwhrum edilmi] vw onlar\n m^lkiyywti wlw ke[irilmi] vw m^sadirw olunmu]du. Bu vwziyywt 70 ildwn [ox (1921-1970) davam etmi]di. 1920-ci ildw Bak\dak\ neft maqnatlar\n\n [oxu ADR h=k^mwtinin devrilwcwyini g^man edirdilwr vw buna g=rw dw onlar =z neft kompaniyalar\n\n swhmlwrini satma`a [al\]\rd\lar. He[ kws bu swhmlwri almaq istwmirdi, [^nki Qafqazda siyasi vwziyywt [ox qeyri-sabit idi. Yaln\z Standard Oil Company ]irkwtinin twsisat[\s\ olan amerikan miliyoneri Con Rokfeller istisna tw]kil edirdi. O, Nobel, Manta]ev, Na`\yev, vw digwr mw]hur Bak\ neft maqnatlar\n\n swhmlwrini alma`a c^rwt etdi. 1920-ci ildw Bak\ bol]eviklwr twrwfindwn yenidwn i]`al olunanda Rokfeller twwc^b^dwn donub qalm\]d\. O wmin idi ki, bol]eviklwrin hakimiyywti uzun s^rmwywcwk. O bol]eviklwrin devrilmwsini g=zlwyirdi, lakin hwr ]ey wbws idi. || D^nya m^habirwsi zaman\ Adolf Hitler Bak\ neft mwdwnlwrini wlw ke[irmwyw [al\]d\. Hwmin d=vrdw sovet tanklar\n\n vw twyyarwlwrinin 90%-i Bak\ yanaca`\ ilw i]lwyirdi. Hitler paytaxta 1942-ci il sentyabr\n 25-i h^cum etmwk plan\ haz\rlam\]d\. Swnwdli filmdwn dw g=r^nd^y^ kimi Hitler =z generallar\n\n whatwsindw a[\q-ayd\n olan qwlwbwni bayram edir. “Qwlwbw tortu” ^zwrindw “Bak\” yaz\lan se[ilmi] tikw Hitlerw verilir. “Xwzwr dwnizi” digwrlwri twrwfindwn b=l^n^r. M^ttwfiqlwr isw =z n=vbwsindw Hitlerin Xwzwr dwnizini wlw ke[irmwk iddias\ndan xwbwrsiz deyildilwr. Ingilislwr hwtta wgwr Hitler ]whwri wlw ke[irwcwyi twqdirdw neft mwdwnlwrini da`\tmaq mwqswdilw Bak\n\n “Qara }whwrinin” neft mwdwnlwrinw at\lacaq bombalar\n dwqiq hwdwflwrini nwzwrdw tutan plan haz\rlam\]d\lar. Xo]bwxtlikdwn 1942-ci ilin q\]\ iradwli alman qo]unlar\n\ }imali Qafqaz\n izolw edilmi] da`lar\nda dayanma`a mwcbur etdi. Wgwr Hitler Bak\n\ wlw ke[irsw idi, onda Sovet ordusu =z^n^n wsas yanacaq twchizat\ndan mwhrum olmu] olard\ vw m^haribw tamamilw ba]qa sonluqla bitmi] olard\. {ox adam m^ttwfiqlwrin nasist Almaniyas\ ^zwrindwki qwlwbwdw Azwrbaycan\n oynad\`\ rolu layiqincw qiymwtlwndirmir. 1991-ci ildw Azwrbaycan m^stwqillik qazand\qdan sonra Azwrbaycan xalq\ yenidwn =z milli neft ehtiyatlar\ndan yararlanmaq ]ans\n\ wldw etdi. 1994-c^ ilin sentyabr ay\nda bwzilwri d^nyan\n apar\c\ korporasiyalar\ olan beynwlxalq ]irkwtkwrlw 20-yw yax\n neft m^qavilwsi imzaland\. Nwticwdw =lkw iqtisadiyyat\na milyonlarla dollar investisiya yat\r\ld\. Bu g^n Azwrbaycanda hwyat hwlw dw neft ilw [ox ba`l\d\r. Azwrbaycanl\lara yeni i] yerlwri a[ma`a yard\m edwn neftdwn gwlwn gwlirlwr ]whwrin memarl\`\n\ da dwyi]mi]dir. B^t^n ]whwr wrazisindw y^zlwrlw yeni binalar, marketlwr, restoranlar vw ba`lar tikilir vw sal\n\r. Yenidwn Azwrbaycan Qafqaz\n iqtisadi vw siyasi mwrkwzinw [evrilir vw buna twkanverici q^vvw wsrlwr boyu oldu`u kimi yenw dw neftdir.
Fwrid Wlwkbwrov Azerbaijan International jurnal\n\n m^ntwzwm yazarlar\ndan biridir. O, Wlyazmalar Institutunun Wrwb Wlyazmalar\ ]=bwsinin ba] elmi i][isidir. Onun ba]qa mwqalwlwrini oxumaq ^[^n 11 AZER.com internet swhifwsindw axtar\] apar\n. Onun bwzi digwr mwqalwlwrinw lat\n wlifbas\ ilw AZERI.org internet swhifwsindw rast gwlw bilwrsiniz. ______
Veb direktor: Betti Bleyer Twrc^mw etdi: Aytwn Wliyeva Yoxlad\: &lviyyw Mwmmwdova Redaktw edwn vw veb ^[^n haz\rlayan: Aydan Nwcwfova Yüklə 73,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|