N 19(78) 17. 06. 2016 Səməd AĞAOĞlu (Əv və LI ötən say la rı mız da)



Yüklə 67,67 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix27.10.2017
ölçüsü67,67 Kb.
#7108


9

N 19(78) 17.06.2016

Səməd AĞAOĞLU

(Əv və li ötən say la rı mız da)

Ye ni  döv lət  az  vaxt da  Qar sın 

ya xın lı ğın da kı  Ho pa,  Ço rut  ki-

mi  tor paq la rı  sər həd lə ri  da xi li nə 

qat dı.  Hətt  a  da ha  irə li  get di.  Er-

mə ni  hər bi  qüv və lə ri ni  sar sı dı cı 

məğ lu biy yə tə uğ ra dıb Nax çı va nın 

bir  his sə si ni,  gür cü lər lə  qan lı  vu-

ruş ma lar dan  son ra  isə  Ba tum  və 

Ahıs qa nı da ye ni qu ru lan döv lə tin 

tər ki bi nə qat ma ğa mü vəff  əq ol du. 

1919-cu il də in gi lis əs gər lə ri Ba-

tum və Qar sa da xil ol du lar. İx ti ya-

rın da kı  az say lı  qüv və lər lə  on la ra 

qar şı  çı xa  bil mə yə cə yi ni  an la yan 

hö ku mət baş çı sı nın kə dər li ger çək-

lik qar şı sın da kı ye ga nə tə səl li si yüz 

min lər lə türk və mü səl ma nı er mə ni 

qır ğı nın dan xi las et mə si idi. Heç ol-

maz sa, ən azı, in di bu xalq mə də ni 

mil lə tin ta be çi li yi nə ke çir di. 

İn gi lis lər  Tür ki yə də  mü qa vi mət 

hə rə ka tı təş kil edə bi lə cək üz də olan 

nə  qə dər  şəxs  var sa,  ha mı sı nı  top-

la yıb  Mal ta ya  və  ya  baş qa  bir  ye rə 

apa ra caq dı lar. Məq səd lə ri nə çat maq 

üçün  əl lə ri nə  dü şə ni  ya xa la yır dı lar. 

Qı sa müd dət də ye ni döv lə tin tə mə-

li ni qoy muş ta nın mış bir ada mı da, 

tə bii  ki,  sər bəst  bu rax ma ya caq dı lar. 

Be lə də ol du. Qar da şı ilə Mal ta sür-

gü nü nə gön də ril di. Ora da ge cə-gün-

düz atam la bir lik də öm rü nün iki ili ni 

ya şa dı - həbs xa na nın so yuq, daş hüc-

rə lə rin də  dost luq,  və fa,  ali cə nab lıq 

ki mi  mə ziy yət lə rin  sı na ğa  çə kil di yi 

acı və dad lı xa ti rə lər lə do lu iki il!

Ə sa rət dən qur ta ran dan son ra hər 

də fə  atam la  qar şı laş dıq la rı  za man 

bu xa ti rə lər dən uzun-uza dı söz açır-

dı lar. Gah qo ca man bir im pe ra tor lu-

ğun ta le yi ni həll edən bə zi si ya sət və 

ha ki miy yət adam la rı nın bu də rə cə-

də mis kin, mə nə viy yat sız bir heç lik 

ol ma la rın dan  duy duq la rı  hey rə ti, 

gah ya şa dıq la rı hə ya tın əcaib və gü-

lünc cə hət lə ri ni ya da sa lır dı lar. Bə-

zən də ye nə məh ru miy yət il lə rin də 

fə zi lət lə ri nə  şa hid  ol duq la rı  in san-

la rın üzər lə rin də bu rax dıq la rı tə si ri 

hey ran lıq la di lə gə ti rir di lər. 

Mal ta dan bir ba şa Qar sa gəl di və 

bu ra da 1922-ci il də bə lə diy yə rəisi 

ol du.  Qa zi  onu  ilk  də fə  gör dü yü 

an dan  sev di.  Hə yat  ma cə ra la rı na 

ya xın dan  bə ləd li yi  var dı.  Qar şı-

sın da kı  adam  əsil za də  gö rü nü şü, 

gö zəl  və  ağıl lı  si ma sı  ilə  ya şa dı ğı 

ma cə ra la ra la yiq idi. 

Dün ya nın hər ye rin də ya lan lar, 

böh tan lar,  if ti ra lar,  de di-qo du lar 

si ya sət  alə mi nin  əsas  si lah la rı dır. 

Fə qət Şərq də, Şər qin tə si ri al tın da-

kı  məm lə kət lər də  si ya si  çə kiş mə-

lər yal nız bu si lah la apa rı lır. 

Keç miş  Qars  mü vəq qə ti  hö ku-

mə ti nin qu ru cu su, ye ni Qars bə lə-

diy yə rəisi də hə min si la ha hə dəf 

ol du.  An ka ra  ya vaş-ya vaş  şüb hə-

lə ri ni  ar tır ma ğa  baş la dı.  Şüb hə-

lər  təd ri cən  onu  bə lə diy yə  rəis li-

yin dən  uzaq laş dı ra caq  də rə cə də 

güc lən di. Son ra Sər bəst Fir qə ma-

cə ra sı  or ta ya  çıx dı.  Dos tu  və  çox 

sev di yi  Əh məd  bəy  Ağaoğ lu dan 

al dı ğı  bir  te leq ra ma  əsa sən  Qars-

da Sər bəst Fir qə ni qur du. Təş ki lat 

sü rət lə bö yü dü. Tez bir za man da, 

de mək olar ki, bü tün Qars Sər bəst 

Fir qə rəisi nin ba şı na top lan dı. 

La kin ara dan üç ay keç mə miş fi r-

qə bağ lan dı. Əl ve riş li für sət ya ran-

dı ğın dan, düş mən lə ri bü tün kin lə ri, 

qeyz  və  qə zəb lə ri  ilə  or ta ya  çıx dı-

lar.  Gənc li yi  rus lar la  mü ba ri zə də 

keç miş,  Ədir nə ni  qur ta ran  kö nül lü 

qüv və lə rin ilk alay ko man da nı, yüz 

min lər lə in sa nı er mə ni qır ğı nın dan 

xi las  edən,  Mil li  Mü ca di lə nin  ilk 

mü qa vi mət  qüv və lə rin dən  bi ri ni 

döv lət şək lin də qur ma ğa mü vəff  əq 

olan  və tən pər vər,  Ağ rı  üs ya nı nın



1

 

təh rik çi lə rin dən  bi ri  ki mi  qə lə mə 



ve ril di.  Nə ti cə də  Və kil lər  He yə ti-

nin (Na zir lər Şu ra sı - V.Q.) qə ra rı ilə 

öl kə nin  Qərb  əya lət lə rin dən  bi ri nə 

sür gü nə gön də ril di. Er mə ni sün gü-

lə rin dən qur tar dı ğı doğ ma şə hə rin-

dən öz in san la rı nın əli ilə çı xa rıl ma sı 

ona çox ağır gə lir di. Bu nu ölüm dən 

be tər fə la kət ki mi qar şı la yır dı. 

Və kil lər He yə ti nin qə ra rı na uy ğun 

se çim  edər kən  An ka ra da  ya şa ma-

ğı  da ha  üs tün  tut du.  Əlin də  əv vəl-

ki mad di im kan la rın dan heç bir şey 

qal ma mış dı. La kin mə nə vi cə hət dən 

bö yük zən gin lik sa hi bi idi. Ağ rı da-

ğı nın qar şı sın da bu da ğın özü qə dər 

əzə mət li  və  tə miz  hal da,  hər  tə rəf-

dən  kük rə yib  da şan  fır tı na la ra  si nə 

gə rən ru hu və xa ti rə lə ri ilə baş-ba şa 

ya şa ya caq dı. Hər ne cə olur sa-ol sun, 

bir  ti kə  çö rək  pu lu  qa za na caq dı.

Bir gün ona yüz li rə maaş la Qar sın 

hey van  ba za rın da  al qı- sat qı  mə-

mur lu ğu  tək lif  edi lən də  se vinc lə 

ra zı lıq ver di. Keç miş Qars mü vəq-

qə ti hö ku mə ti nin baş çı sı üçün bun-

dan  son ra  Qars da  qal maq,  doğ ma 

şə hər dən ay rıl ma maq şər ti ilə tu ta-

ca ğı və zi fə nin elə bir fər qi yox idi. 

Xa ti rə lər  dün ya sın da  ya şa ma ğa 

baş la yan dan  son ra  içə ri sin də  bir 

ar zu gö yər di. İs tə yir di ki, və tə nin 

qur tu luş  sa va şın da  oy na dı ğı  rol, 

gör dü yü iş unu dul ma sın, yad daş-

lar dan  si lin mə sin.  Hal bu ki  əv vəl-

lər də, elə in di nin özün də də Mil li 

Mü ca di lə nin Şərq cəb hə si nin ta ri xi 

Ka zım  Qa ra bə kir  Pa şa nın  adı  ilə 

baş la nır.  Qa ra bə ki ri  çox  se vir di. 

Am ma bu ta rix də özü nün də ro lu 

var dı.  Bu  ro lun  ta nın ma sı,  təs diq 

olun ma sı onun ha lal haq qı idi. 

Bu  ar zu ya  qa pıl dı ğı  an lar da  san-

dı ğı nı açır, ki çik sə dəf müc rü içə ri-

sin də  sax la dı ğı  mö hür  və  bay ra ğı 

çı xa rıb  saat lar la  ba xır,  on la rın  ha fi -

zə sin də can lan dır dı ğı ha di sə lə ri, dö-

yüş lə ri, ən di şə, ümid və hə yə can la rı 

xa tır la yır,  bə zən  ba şı nı  aşa ğı  di kir, 

bə zən  ümid lə  gü lüm sə yir,  bə zən 

ağ la maq is tə yir di. Bay raq, Qars Mü-

vəq qə ti  hö ku mə ti nin  bay ra ğı,  mö-

hür isə bu hö ku mə tin mö hü rü idi...

Nə ha yət, qə ra rı nı ver di. Bun la rı 

An ka ra ya  apa ra caq,  İn qi lab  İns ti-

tu tu na təh vil ve rə cək, be lə cə, qur-

tu luş  və  in qi lab  ta ri xin də ki  ha lal 

ye ri ni tu ta caq dı.

İns ti tut da  onu  so yuq  bir  nə za-

kət lə  qar şı la dı lar.  Söy lə dik lə ri ni 

eti na sız lıq la  din lə di lər,  əma nət lə-

ri ni la qeyd tövr lə qə bul et di lər. 

Onu  tə pə dən  dır na ğa  qə dər 

do nuq  nə zər lər lə  sü zən,  giz lət-

mə yə ça lış dıq la rı is teh za lı tə bəs-

süm lər lə “Tə şək kür edi rik” - de-

yə qa pı nı gös tə rən lə rin ya nın dan 

ay rı lan dan  son ra  hə yat la  son 

bağ la rı nın da qop du ğu nu an la dı. 

Bo ğa zı nı  qə hər  tı xa mış dı.  Bir 

kün cə  çə kil mək,  ürə yi  bo şa la na 

qə dər  ağ la maq  is tə yir di.  Yol dan 

ke çən bir ma şı na işa rə edib sax-

lat dı,  qal dı ğı  ote lin  adı nı  söy lə-

dik dən  son ra  göz lə ri ni  qa pa yıb 

öz-özü nə pı çıl da dı: 

“Ar tıq öl mə li yəm!”



Ən gənc, am ma ən 

və fa sız dost 

O nu “Ta nış üz lər”



2

 ki ta bım-

da  Pi kas so nun

3

  mo del lə ri nə 

bən zət miş dim.  Bəl kə,  bir  az 

in saf sız, əsə bi ruh ha lı ilə be lə 

yaz dım.  Ta le  ata mın  mən dən 

çox  yaş lı,  özün dən  çox  gənc  bu 

dos tu nu hə ya tı nın ən hə rə kət li, hət-

ta ye ga nə hə rə kət li döv rün də, ey ni 

si ya si  güc  tər ki bin də  mə nim lə 

yan-ya na gə tir miş di. Bu il-

lər də bə zi dav ra nış la-

rın dan şi ka yət-

çi  idik. 

Am ma xey li yax şı, yad da qa lan gün-

lə ri də bir lik də ya şa mış dıq. Pis gün-

lə ri mi zin ilk əla mət lə ri ger çək lik dən 

da ha  çox,  hə lə  uzaq  üfüq lər də  gö-

rün mə yə baş lar-baş la maz, ha mı mı zı 

atıb get mək üçün im kan lar ara ma ğa 

gi riş miş, ta pan ki mi də tə rəd düd et-

mə dən ay rı lıb get miş di. Fə la kət saat-

la rı mı zı  bir  kö nül  xoş lu ğu  ilə  qar-

şı la dı ğı nı  da  eşit miş dim.  Bü tün  bu 

hə rə kət lə ri ona qar şı ru hu mu, qə lə-

mi mi sərt ləş dir miş di. “Ta nış üz lər”i 

yaz dı ğım  za man  hə lə  hə yat da  idi. 

İn di ölüb. Onu ata mın dost la rın dan 

bi ri  ki mi  xa tır la ya  bi lə rəm.  Sa də cə, 

ata mın xətt  i ilə möv cud olan bu bağ-

lı lıq  qəl bi mi,  hiss lə ri mi  yum şal dır 

və  bu  sə tir lə ri  ya zar kən  göz lə ri min 

önün də  İs tan bu lun  Sul tan  Əh məd 

ca mi si nin

4

  ətək lə rin də,  də niz  kə na-

rın da kı bir ev can la nır. Ət ra fı yük sək 

di var lar la əha tə li ge niş bağ ça için də, 

pən cə rə  və  qa pı la rın dan  Mər mə rə-

nin göz iş lə dik cə uza nan ma vi li yi nin 

açıl dı ğı iki mər tə bə li tax ta ev. Anam 

ki çik otaq da evin xa nı mı ilə söh bət-

ləş di yi  za man  mən  də  rəng-rəng, 

çe şid-çe şid  ku bik lər lə  oy na yı ram. 

Bir dən  qa pı  açı lır,  içə ri  gi rən  gənc 

adam  anam la  sa lam la şan dan  son ra 

önüm də du rub do daq la rın da kı şi rin 

tə bəs süm lə “Sə məd, Sə məd, mən də 

cə nin yaş da bu ku bik lər lə oy na dım. 

Am ma bi ri ni də itir mə dim. Bax, əgər 

itir sən, qu la ğı nı çə kə rəm” - de yir. 

Ba şı mı  qal dı rıb  ba xı ram.  Or-

ta dan  bir  az  uzun sov  bə yaz  üzü, 

qum ral saç la rı, uc la rı aşa ğı ya enən 

qa lın qaş la rı, açıq- ya şı la ça lan göz-

lə ri var. Ya naq la rı, hətt  a do daq la rı 

da ağım tıl dır. Qı sa ya ya xın bo yu, 

zəif  vü cu du  ilə  nə  qə dər  də  gənc 

gö rü nür! Hal bu ki, bil di yim qə dər, 

ata mın ən ya xın dost la rın dan bi ri-

dir. Am ma bu na bax ma ya raq, elə 

gənc dir ki, hətt  a on dan qor xub-çə-

kin mək də ağ lı ma gəl mir. Ya nın da 

ra hat ca oy na ya bi li rəm. 

A ta mın bu dos tu nu, ara dan ne çə il 

ke çən dən son ra ta rix ki tab la rın dan bi-

rin də  rəsm lə ri ni  gö rə cə yim  çox  məş-

hur  Os man lı  səd rə zə mi nə  bən zə yən 

ana sı nı

5

,  ba cı la rım la  rə fi  qə lik  elə yən 

bə yazüz lü,  in cə səs li  ba cı sı nı  çox  is tə-

yi rəm.  Bağ ça nın  bir  ya nın da,  di va rın 

üs tün də da ya nıb də ni zə bax maq xo şu-

ma gə lir. Bi ri qa ra, o bi ri si ağ, sıx tük lü, 

par laq  və  iri göz lü  iki  pi şik lə ri  var dı. 

Biz süf rə yə otur du ğu muz za man on-

lar  da  ma sa nın  hər  iki  ba şı na  qo yul-

muş ge niş, yas tı gül dan la ra bən zə yən 

yer lə ri nə  sə ri lib  ya tır lar.  Bir  də  evin 

bü tün sa kin lə ri ni ta nı yan və mü əy yən 

saat lar da  ha ra dan sa  tor paq  al tın dan 

çı xan,  bağ ça da kı  çeş mə nin  ya nın da 

özü nü gü nə ve rən çox ix ti yar bir tıs ba-

ğa la rı nın ol du ğu nu xa tır la yı ram. 

Bə li, bu evin in san la rı nı, pi şik lə ri-

ni, tıs ba ğa sı nı, rəng bə rəng ku bik lə-

ri ni, ha sa rı nı və də ni zi ni se vir dim.

Xə ya lım bə zən at la nıb Bö yük ada-

ya uçur. Ata mın dos tu ilə bi zim ailə 

şam ağac la rı ara sın da yan-ya na ti kil-

miş iki ev də ya şa yı rıq. Ay lı ge cə lər də 

iki  ailə  bə ra bər  gə zin ti yə  çı xı rıq. 

Bu ge cə lə rin mah nı və za ra fat lar-

la do lu ma vi ay dın lı ğı nın həs rə ti hə-

lə də içim də qövr elə mək də dir. 

Mü ta ri kə  il lə ri. Atam  Mal ta  əsa rə-

tin də dir. Anam la də fə lər lə gə lib İs tan-

bul da kı bu ev də qa lı rıq. Sə hə rə ya xın 

anam  di va rın  üs tün dən  su la ra  şü şə 

bu tul ka nın içə ri sin də ka ğız - uşaq la rın 

ata sı nı müm kün qə dər tez lik lə evi nə, 

ba la la rı nın  ya nı na  qay tar ma sı  üçün 

Həz rə ti  Əli yə  ün van la nan  mək tub 

atır. An caq bu il lər də ata mın dos tu nu 

yal nız on la ra get di yi miz za man gö rü-

rəm. Qə ri bə dir ki, o, gö zü mə ar tıq əs ki 

vaxt lar da kı  ki mi  gö rün mür.  Bö yü-

dük cə da ha çox fər qi nə va rı ram: ailə-

si nin  de yil,  şəx sən  özü nün  ailə miz lə 

bağ lı ya xın lı ğı, məh rəm li yi ilə ata mın 

si ya si  hə yat da kı  eniş  və  yük sə liş lə ri 

ara sın da bir əla qə var. Yal nız bi zə de-

yil, itt  i had çı lar züm rə sin dən olan bü-

tün dost la rı na, Zi ya Gö yal pa da ey ni 

mü na si bət bəs lə yir. Bu öl çü-bi çi li dav-

ra nı şı nı atam ölə nə qə dər də yiş mə di. 

Zə fər dən  son ra  ata mın  nü fu zu  çox 

ar tıb. Gənc dos tu da hər za man ya nın-

da dır. Son ra atam göz dən düş dü. Ar-

tıq o da or ta lıq da gö rün mür dü. 



1

 Ağ rı üs ya nı – 1926-1930-cu 

il lər də Ağ rı da ğı ra yo nun da

İran-Tür ki yə sər həd din də er mə ni 

mil lət çi lə ri nin də təh rik və iş ti-

ra kı ilə hə ya ta ke çi ri lən kürd üs-

yan la rı. Türk or du su nun uğur lu 

hər bi əmə liy yat la rı nə ti cə sin də 

1930-cu ilin sent yab rın da üs yan 

ta ma mi lə ya tı rıl dı, baş çı lar dan 

bi ri olan İb ra him ağa öl dü rül dü

34 nə fər İs tiq lal Məh kə mə si nin 

qə ra rı ilə edam edil di.

2

 “Ta nış üz lər” – Sə məd Ağaoğ-

lu nun ilk nəş ri, 1965-ci il də işıq 

üzü gö rən me muar lar ki ta bı. Bu 

əsər də müəl lif çağ daş Tür ki yə nin 

ic ti mai fi  kir, si ya sət və sə nət hə-

ya tın da mü hüm rol oy na mış bir 

sı ra müasir lə ri nin yad da qa lan 

port ret lə ri ni ya ra dıb.

3

 Pab lo Pi kas so (1881-1973) – 

is pan bo ya ka rı, hey kəl tə raş, 

teatr rəs sa mı və di zay ner.

4

 Sul tan Əh məd ca mi si – 1609-

1616-cı il lər də Os man lı sul ta nı 

I Əh məd tə rə fi n dən İs tan bul da 

in şa olu nan məs cid komp lek si. 

Ya şıl ca mi də ad la nır. 

5

 Haqqında söhbət gedən şəxsin 

ana babası 1656-1661-ci 

illərdə Osmanlı dövlətinin 

sədrəzəmi olmuş Köprülü 

Mehmet Paşa (1578-1661) idi. 

Davamı gələn sayımızda

Tərcümə edən:

Vilayət QULİYEV, professor

A

zər bay can əsil li gör kəm li türk ya zı çı sı, si ya sət çi və 

döv lət xa di mi Sə məd Ağaoğ lu (1909-1982) çağ daş 

Tür ki yə də  me muar  ədə biy ya tı nın  apa rı cı  nü ma-

yən də lə rin dən  bi ri  ki mi  ta nı nır.  Onun  oxu cu la ra 

təq dim olu nan “Ata mın dost la rı” ki ta bın da ata sı, XX əs rin 

ilk onil lik lə rin də Azər bay ca nın və Tür ki yə nin fi kir hə ya tın da 

müs təs na  xid mət lə ri  ol muş  Əh məd  Ağaoğ lu  (1869-1939) 

ilə türk çü lük hə rə ka tın da, sə nət və si ya sət alə min də, ye ni 

Tür ki yə nin qu rul ma sı uğ run da mü ba ri zə də çi yin-çi yi nə ad-

dım la yan bir sı ra şəx siy yət lə rin port ret lə ri ya ra dı lıb. Müəl-

li fin əsa sən ad çək mə dən son də rə cə sə ciy yə vi ciz gi lər lə 

rəsm et di yi bu port ret lər hə min şəxs lə rin, elə cə də Əh-

məd  Ağaoğ lu nun  hə ya tı nın,  mü ba ri zə  və  ideal la rı nın 

bir sı ra xü su siy yət və key fiy yət lə ri ni aş ka ra çı xa rır.

Atamın 


dostları

Yüklə 67,67 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə