N a m iq abbasov məDƏNİYYƏt siyasəTİ
Yüklə 3,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
mədəniyyəti-bəşəriyyə millətlərin zəhmətlərindən hasil olan bir yekundur. Hər millət öz iqtidar və öz istiqlalı sayəsində, yəni öz dirilyi ilə özünə xüsusi, xüsusi olduğu qədər də qiymətli bəzi şeylər əlavə edir ki, bir millətin ölməsi və yaxud ölgün fikirlərlə yaşaması yalnız özünün bədbəxtliyinin deyil, bəşəriyyətin də böyük bir nöqsanını təşkil edir” (86, s.462). Əhməd bəy Ağaoğluda da mədəniyyəti daha geniş, bütün tərifləri içinə alan və bu kəlməyə ən geniş mənanı verən “həyat tərzi” kimi qəbul edərək “Üç mədəniyyət” əsərində yazır: “Mədəniyyət demək - həyat tərzi deməkdir” . Bir şərtlə ki, burada həyat qavramının özü ən geniş və hərtərəfli bir məna daşımalı, həyatın bütün sahə və tərəflərini, maddi və mənəvi hadisələrini özündə ehtiva etməlidir. Belə olan halda mədəniyyət düşüncə və axtarış tərzindən başlayaraq geyiniş şəklinə qədər həyatın bütün təzahürlərini, hadisələrini əhatə etmiş olur (95, s.62). Bu məqamda kulturoloji fikir tariximizdə tez-tez qarşılaş- dırılan və ya bəzən sinonim kimi də verilən “kültür” və “mədə niyyət” məfhumlarına nəzər yetirsək, bu anlamların bəzən bir- birinə nüfuzetmə, qarşılıqlı təsir baxımından ikili mənada işlə nildiyinin də şahidi oluruq. M.Ə.Rəsulzadənin baxışlarına istinadən bu mülahizəmizə şərh versək, görərik ki, beynəlmiləl miqyasda götürüldükdə “mədəniyyət” daha geniş anlama gəlir və kültürlər məcmusu halında işlədilir. Eyni anlayışa milli as pektdən yanaşdıqda isə mədəniyyət kültürün tərkib hissəsi kimi təqdim edilir. Məsələn, “Azərbaycan kültür gələnəkləri” əsərin də M.Ə.Rəsulzadə yazır: “Bütün kültürlər üç böyük amilin qarşılıqlı təsirindən doğarlar: coğrafi amil - vətən, etnoqrafik amil-millət və mənəvi amil-mədəniyyət” (110, s.9). Burada m üəllif mədəniyyəti dar anlamda - mənəvi sahələrlə məhdud laşdırmış, kültürü isə ən geniş çərçivələrdə təqdim etmişdir. M.Ə.Rəsulzadəyə görə hər bir milli mədəniyyət digər millətlərin mənəvi sərvətlərini öyrənməli, milliliyə xələl gətirməyən cəhətləri mənimsəməlidir. Yalnız bu yolla milli 42
mədəniyyətləri zənginləşdirmək, onu bəşər mədəniyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevirmək olar. Mədəniyyət siyasəti mədəniyyətin inkişafında böyük rol oynayır, çünki mədəniyyət siyasi amillərdən, dövlətin mədəni inkişafına təkan verən və ya tormozlayan siyasi sistemindən asılıdır (18, s.28-29). Türkiyə Cümhuriyyətinin beşillik inkişaf planı ilə bağlı xüsusi ixtisas komissiyasının hesabatında göstərilir ki, iqtisadi və sosial inkişaf fəaliyyətləri iqtisadi olduğu qədər bəşəri mülahizələrlə də yönləndirilmə məcburiyyətindədir. Bu
səbəbdəndir ki, mədəniyyət məsələlərilə bağlı fəaliyyətlər təlim-tərbiyə ilə əlaqəsini davam etdirməklə bərabər özəl bir xarakter və hədəflər mənzuməsi halını almışdır. Mili əti ərarası bir quruluş olan YUNESKO-da ittifaqla qəbul edilən tarifə görə mədəniyyət, bir insan cəmiyyətinin öz tarixi təkamülü xüsusunda sahib olduğu şüur deməkdir. Bu insan cəmiyyəti bur tarixi təkamül şüuruna aid mövcudiyyətini davam etdirmə əzmini göstərir və inkişafını təmin edir. Ölkəmizin çox yaxın keçmişdə qarşılaşdığı böhranın təməlində sosial və mədəni dəyərlər etibarilə yaradılan çox ciddi bir qərarsız və tutarsız dəyərlərin gənclərimizin zehninə nəqş edilə bilmiş olaması durur. Ancaq bu yollardır ki, ölkəni bölmə cəhdləri inkişaf edə bilmiş, öz dövlətinə və insanına qruplar ortaya çıxa bilmişlər. Və yenə bu yolla çalışma və istehsal qarətlərinə səd çəkilə bilmiş, iqtisadi və sosial sabitlik bərabərcə pozulmuşdur (109, s.XXII). Türkiyənin beşillik inkişaf planı ilə bağlı xüsusi ixtisas komissiyasına göndərdiyi məktubunda Turqut Özal yazırdı: “Bu gün cəmiyyəti gücləndirməyə yönəldilmiş bütün səylər, müdaxilə edilə bilir maddi ünsürlərə olduğu qədər bəşəri ünsürlərə də yönəlmək məcburiyyətindədir. İnkişaf sadəcə kapital deyil, insan ünsürünə də dayandırıldığı zaman bütünlük ərzedən və ulaşılabilir bir hədəf halını almaqdadır. Xarici dünyaya açılan ölkəmiz, ölkə xaricində yaşayan yüz minlərcə 43
vətəndaşlarımızla birlikdə dəyərləndirilirsə, xarici təsirlərə ancaq öz mədəni dəyərlərinə sahib çıxaraq, milli xarakterilə müqavimət edəcək, birlik və bərabərliyini qoruya biləcəkdir. Dövlət iqtisadi və sosial inkişafın kəmiyyəti ilə olduğu qədər keyfiyyəti ilə də maraqlanmaq məcburiyyətindədir. Bu mənada dövlətin mədəniyyət fəaliyyətlərini tənzimləməsi, cəmiyyətin maddi rifahı ilə mənəvi mirası arasında ahəngli bir bütünləşmə- ni təmin etmək və inkişaf yoluyla əldə edilən inkişafı nəticədə insanlarımız üçün bir daxili zənginliyin qaynağı halına gətirmək hədəfinə yönəldilmiş olmalıdır. Bu səbəblə iqtisadi inkişaf səylərimizi geniş bir proqram çərçivəsində davam etdirirkən, insan ünsürünə və millətimizin tarixindən süzülüb gələn mənəvi mirasına da əyilmək zorundayıq. Milli xarakter və dəyərlərimiz inkişaf səylərinin həm başlıca dayanağı həm də hədəfi olmaq məcburiyyətindədir (109, s.XXIII). Dünya və Azərbaycan elmi fikrindən gətirdiyimiz nümunəlrdən də göründüyü kimi mədəniyyət anlayışı həm geniş, həm də çərçivələnmiş mənalarda tərif edilməkdədir. Eləcə də “Mədəniyyətin siyasəti”, “siyasi mədəniyyət və “mədəniyyət siyasəti anlayışlarını bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. Akademik Fuad Qasımzadənin yazdığı məqalədə bu barədə deyilir: “XX əsrin italyan filosofu Norbert Babbionun (1909-cu ildə anadan olmuş, əsərləri əsasən əsrin ortalarında Turində nəşr olunmuşdur) yaradıcılığı baxımından bu vacibdir. Liberalizm tərəfdarı olan Babbio
siyasi mübarizəni gücləndirməyi, kəskinləşdirməyi ziyalıların vəzifəsi sayırdı. Ziyalıların siyasi fəaliyyətini o, “mədəniyyətin siyasəti hesab edirdi və onu mədəni siyasətə qarşı qoyurdu. Bu partiyaların mənafeyinə uyğun gəlir (61, s.74). Digər tədqiqatlarda isə “siyasi mədəniyyət” anlayışının elmə ilk dəfə Q.Almond və S.Veberin gətirdikləri qeyd edilir. Hər iki alimin apardıqları araşdırmaların məqsədi fərdin və cəmiyyətin siyasi sistemi daxilində oynadığı rolun, eləcə də Qərb siyasi həyat tərzinin mahiyyətini təşkil edən demokrati 44
Yüklə 3,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|