N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

KARJAUBAY SARTKOJAULI, KALBAN INTIHANULI 
 
40
 
[4]. jaɣlaqar qan ata ifadesindeki jaɣla-
qar adını C.Alyılmaz önce yazılmış kaynaklar-
dan  dolayı  Uygur  kaganlığı'nın  lider  boyunun 
etnonimi  olarak  algılamıştır.  Biz  bu  meseleye 
dair  incelemelerimizde  yeni  fikir  sunmuştuk. 
C.Alyılmaz  bu  makalelerle  tanışmamış  ola-
bilir. jaγ kelimesinin etnolojisini inceleyelim: 
 
1.  jaγ – ‘yağ’ [5. S.208; 3. S.223]; 
– jaγlyγ – ‘yağlı, rahat, tatlı,  sindirilebi-
lirlik, şefkatli’ [6. VIII; III. S.41; 4. VII. S.16. 
X. S.437; 3. S.225]. 
2.  jaγ – ‘gitmek, varmak, sinmek’ [5. I. 
S.457]. 
– jaγlа – ‘yağ sürmek, olumlu olma, birik-
mek,  biriken, rahmet etmek,  yağlı, güzel  yemek, 
iyi bakış’ vs. [5. ІІІ. S.308, 111; ІІ. S.355]. 
–  -qar,  -γar,  -ker,  -ger  –  ekli  fiil  yapan 
sonek, mesela: çınγar (çyn ‘gerçek’) [5. S.358.8]; 
közγar  (köz  ‘göz’)  [5.  ІІ.  S.196];  muŋqar  (muŋ 
‘keder, üzüntü’) [5. ІІІ. S.397]. 
Bu anlamdan hareketle, jaɣlaqar – ‘yağ-
lılığı, güzelliği, hayrı emici, verici, hareket et-
tirici,  harekete  geçirici’  anlamlarını  vermiş 
olabilir.  Dolayısıyla  bu,  Mani  dinini  getirmiş 
misyoner anlamına gelmektedir.  
Han-ata  üzerindeki  incelemelerimizi  Su-
cin  metnine  ilişkin  makalemizde  [7]  yazmıştık. 
Bu  arada  kısaca  anlamını  verelim.  Han-ata, 
manevi reis (Mani dininin büyüğü). Din adamının 
ünvanı, patrik. Su-cin  yazıtının  son  cümlelerinde 
şöyle  bir  ifade  bulunmaktadır: Ey oğullarım, hü-
kümdarınız  gibi  savaşçı  olun,  ülkenizin  oğulları 
olun!  Hana  (hükümdara,  Yağlakar  han-ataya) 
karşı ilgi, fedakarlık, iyiliklerinizi sunun!  
Öyleyse,  jaγlagar  qan-ataŋ  Mani  dininin 
baş rahibi ünvanıdır [8. S.346–356]. Buradaki -ŋ, 
üçüncü şahıs iyelik ekidir. 
Önceden  Türkolog  bilim  adamları,  Uygur 
ülkesinin  lider  kabilesi  Yağlakar  fikrinde  idiler. 
Bu  fikrin  sahibi  kanaatine  rıza  olmamıştır.  Bu 
bilim adamı, yukarıda belirttiğimiz makalelerinde 
Uygur  kaganlığı'nın  baş  kabilesinin  adının 
Yolluğ  olduğunu  ispatlamıştır.  Su-cin  metnin-
de  (MS  IX.  yy.  başı)  tespit  edilmiş  Yağlakar 
han-ata  adı  Mani  dininin  baş  rahibi  görüşünü 
ileri sürmüştük. Bizim bu görüşümüzün doğru-
luğunu  Chang-an’dan  bulunmuş  Karı  Çor 
prensinin  mezar taşındaki  yazıt  ikinci  kez tes-
pit etmektedir. 
Bu metinde, öbür dünyaya gitmiş Karı Çor 
prensi'nin canının ebediyen rahat olmasını Yağla-
kar  han-ataya  söylemektedir.  Ervahın  öbür  dün-
yada iyi olmasını isteyerek dua etmek, ibadet ede-
rek  tevbe  etme  işleri  genelde  din  temsilcilerine 
aittir. Yağlakar han-ata ervahın rahat olması üzere 
ferman aldı. 
 
Syny  –  ‘mezarını’.  Bu  taştaki    harfini 
biz  S  olarak  okuduk.  Yenisey,  Orhon  metin-
lerinde kimi zaman S, kimi zaman da Š olarak 
okunmaktadır.  Bu  metnin  4.  satırındaki 
 
kelimesini Čabys, 7. satırdaki 
 kelimeyi 
atysy  şeklinde  okuduk.  Çünkü  eski  Türkçe'ye 
Uygur,  Mani,  Arap  grafiğiyle  yazılmış  oriji-
nallerde S ünsüzü ile verilmiştir. 
 
Syn – ‘mezar’ [5. ІІІ. S.138, 152]. Bugü-
ne  dek  Kazaklar  eski  mezarlarının  üzerine 
konulmuş  taşları  sıntaş  demektedir.  Bu  eski-
den  devam  eden  bir  kelimeyi  eski  Türkler'in 
nesilleri muhafaza etmiştir. 
[5].  Qary  čor  (‘Қары-чор’)  prens. 
C.Alyılmaz  buradaki  qary  kelimesini  ‘yaşlı, 
yaşlılık’  olarak  açıklamıştır.  Kazakçada  qary 
kelimesinin  5  farklı  anlamı  vardır  [9.  S.770]. 
Burada:  
1.  Qary: 1. Anatomi latince brechium – elin 
dirsekten omuza kadar olan bölümü; 2. Karı jilik 
(кәрі  жілік).  3.  Halkta  ölçü  birimi.  Omuz  ve 
bilek arası.  
2.  Qary  žyrtyldy.  Kolu  yoruldu,  kasları 
yırtıldı.  Qarı  qarıstı,  qarına  soyıl  ildi.  Qarı 
sınsın  (anlamı:  ‘başarılı  olmasın’).  Qarı  taldı 
(‘gücü tükendi, yoruldu’). 
3.  Qary: 1. Göçebe çadırının özüne bağ-
lanan uık (ahşap) parçası. 2. Ev çadırına konu-
lacak olan bir nevi direk. 

---

KARI ÇOR TİGİN ANIT MEZAR KİTABESİ 
 
41 
4.  Qary  (eski  kelime).  Akraba.  Akraba 
kabileler, soy. 
5.  Qary. Yaşlı, eski. Qarı angime (eski-
den  gelmiş  bir  söz;  eski  bir  atasözü;  eski  za-
manlardan  gelen  deyim).  Qara  üy  (qara  şanı-
raq. En küçük kardeşe verilen anne baba evi). 
Bu  incelemeden  hareketle  şunu  söyle-
mek  mümkün:  Qary  kelimesi  kaganlığın  bir 
kanadının  güçlü  olduğunu,  kahraman  bir  ko-
mutan  olduğundan  dolayı  verilmiş  bir  ünvan 
olmuştur. 
Qary-Čor  adındaki  čor  kelimesini  Çince 
metinlerde  Chao-wan,  bey  ünvanı  olarak  göster-
mişlerdir. Bu yazıtın Çince metіnde de Qary-čor 
tigin  Uygur  kaganlığı'nın  sağ  muhafızları  gene-
rali  olduğu  yazılmıştır.  Demek,  Karı  Çor  tigin, 
han soyundan doğma, askeri komutan čor ünvanı 
verildiğine şahitlik ediyoruz. 
 
 
迴鶻葛啜王子墓誌
 
Uygur Karı Çor tiginin mezar anıtı 
(Çince metin) 
 
死  蕃  生  詺  終  杜  殂  部  朝  厚  特  我  迴 
 
墓  故  1 
言  之  之  所  之  原  享  奈  秩  殊  勤  國  鹘  給  志  迴  2 
終  王  終  司  飾  兄  年  何  班  扵  實  家  葛  事 
 
鹘  3 
 
子  乃  俻  則  王  二  不  禁  他  統  討  啜  朗 
 
葛  4 
 
兮  刻  儀  有  子  十  淑  衛  國  戎  平  王  守  并  啜  5 
 
 
石  焉 
 
阿  以  貞  賓  王  左  逆  子  秘  序  王  6 
魂  氣  誌  禮 
 
波  其  元  籍  子  右  臣  則  書 
 
子  7 
神  雄  墓  無 
 
啜  年  十  鴻  以  有  祿  可  省 
 
守  8 
異  雄  云  其 
 
与  六  一  臚  去  功  山  汗  著 
 
左  9 
兮 
 
 
闕 
 
著  月  年  方  年  焉  之  諸  作 
 
領  10 
 
 
 
鳴 
 
部  七  五  宜  五  故  乱  孫  郎 
 
軍  11 
 
 
 
呼 
 
之  日  月  享  月  接  也 
 
賜 
 
衛  12 
 
 
 
脩 
 
属  葬  廿  茲  來  嚮  ⃞ 
 
緋 
 
將  13 
 
 
 
短 
 
銜  扵  日  榮 
 
之  ⃞ 
 
鱼 
 
軍  14 
丘  生 
 
命 
 
哀  長  遘  耀 
 
優  父 
 
袋 
 
 
15 

---