N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 1,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çapa təqdim edən Solmaz Süleymanova – «Türkologiya» jurnalı baş redaktorunun müavini Çapa tövsiyə edən
- HÖRMƏTLİ TÜRKOLOQLAR!
- VƏ QAYDALARI
98 ilə bağlı yarımavtomatik tərcümə məsələlərinin araşdırılmasının çox vacib olduğunu diqqətə çatdırmış- dır. Eləcə də əsər müəllifi türk dil- lərinin materialları əsasında maşın tərcüməsinin aktual problemlərinə, mətnlərin kompüterlərdə müxtəlif məqsədlərlə işlənməsi məsələləri- nə, leksik, morfoloji, sintaktik-se- mantik səviyyələrdə türk mətn- lərinin işlənməsinə dair xeyli sayda tədqiqatlara öz tənqidi münasibətini bildirərək, leksik-morfoloji səviy- yədə söz-formaların tərcüməsinin ümumi sxemini çızmışdır. Bu sxemdə söz-forma, söz-formanın təhlili, avtomatik lüğət və qram- matik müvafiqlik sistemi ilə mü- qayisə, söz-formanın tərcümə olu- nacaq dildə sintezi, tərcümə olun- muş söz-forma məsələləri öz əksini tapa bilmişdir. Bloklar üzrə mətnin formal təhlili təcrübəsi geniş yayılmışdır. Bunu nəzərə alan müəllif kitabın V fəslini «Mətnin formal təhlili sis- teminin leksik bloku» adlandırmış- dır. Belə ki, bu tədqiqatda leksik blok mətnlərin formal təhlili siste- minin aparıcı komponenti kimi nə- zərdən keçirilir. Leksik blokun təş- kilində bir çox mühüm amillər nə- zərə alınır, maşına daxil edilmiş lü- ğətlərdə avtomatik təhlil, sintez və tərcümə alqoritmlərin nisbəti, gös- tərilən alqoritmlərin tərtibi, fəaliy- yəti, optimallığı, müxtəlif növlü maşın lüğətlərinin tipologiyası və s. üzə çıxarılır. Bu fəsildə statistik lüğətçilik, tezlik lüğətləri, həmin lüğətlərin növləri, əhəmiyyəti və tətbiqi, eləcə də dilimizin tezlik lüğətləri, bu lüğətlərin statistikası və s. haqqın- dakı elmi məlumatlar dəyəri ilə seçilir. Müəllif əsərdə Azərbaycan dilinin tezlik lüğətinin statistik qu- ruluşunu əks etdirən cədvəl də ver- mişdir. Tezlik, əlifba-tezlik sözlü- yündən fraqmentlər də cədvəlləş- dirilmişdir ki, bu da əyaniliyi bir daha artırmışdır. «Azərbaycan qə- zet dilinin tezlik lüğəti»nin, Azər- baycan dilinin əks lüğətinin, Azər- baycan dilinin avtomatik lüğətinin, «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanları- nın linqvostatistik təhlili»nin, «Mə- həmməd Füzulinin nəzm əsərlərinin əlifba-tezlik sözlüyü»nün dəyə- rindən danışan müəllif bu sahədə görülən işləri səviyyə baxımından təhlil edir, tərtibçilərin əməyinə yüksək qiymət verir. «Kitabi-Dədə Qorqud»un statistik təhlili sahə- sində uğurlu tədqiqatlar dil tarixinə kompüterlərin tətbiqinə stimul ya- ratmış oldu. Hazırda M. Füzulinin dilinin kompüterlərlə tədqiqi ilə bağlı mühüm işlər başa çatdırılmışdır. Əsərin VI fəsli «Mətnin for- mal təhlili sisteminin morfoloji blo- ku» adlanır. Bu fəslin ayrı-ayrı ya- rımbölmələrində mətnin formal təh- lili sistemində morfoloji blokun yeri, formal linqvistik təhlil sistemi, maşın qrammatikası anlayışı, türk dillərində nitq hissələrinin təsnifi, nitq hissələrinin formal əlamətlərə görə bölgüsü, morfoloji blokun funksiyası, formal təhlil anlayışı, sözdəyişdirici şəkilçilərin morfoloji blokda yerləşdirilməsi, morfoloji blokda nitq hissələrinin, ayrı-ayrı qrammatik kateqoriyaların kodlaş- 99 dırılması, morfoloji təhlilin başlıca istiqamətləri və mərhələləri, Azər- baycan mətnlərinin formal morfo- loji təhlil alqoritmi və s. məsələlərə də aydınlıq gətirilmişdir. Azərbaycan dili sözdüzəldici şəkilçilərinin morfoloji blokda yer- ləşdirilməsini əks etdirən cədvəllər müəllifin ciddi tədqiqatçı olmasın- dan soraq verir. «Kompüter dilçiliyi» kitabı- nın VII fəslində söhbət mətnin for- mal təhlili sisteminin morfonoloji blokundan gedir. Burada morfono- loji blokun funksiyası, söz kökü və sözdüzəldici, sözdüzəldici şəkil- çilər hüdudunda morfonoloji dəyişmələrin səbəbləri əsaslan- dırılır və belə bir nəticəyə gəlinir ki, şübhəsiz, morfonoloji dəyiş- mələr müəllifin sadaladığı mə- sələlərlə yekunlaşmır və daha geniş fonomorfoloji hadisələr komp- leksini əhatə edir. Formal təhlil sistemində isə morfonoloji blokda bu qəbildən olan sistemlərdə gedən proseslərlə bağlı, təhlil və sintez alqoritmlərinin işində nəzərə alınması zəruri hesab olunan morfonoloji dəyişmələr tədqiq edilmişdir (s. 250). Tədqiqatda ardıcıllıq prinsi- pini nəzərə alan müəllif əsərinin VIII fəslini mətnlərin formal təhlili sisteminin sintaktik bloku proble- minə həsr etmişdir. Əvvəlcə sintak- tik blokun funksiyasını müəyyən- ləşdirən tədqiqatçı, sonra aralıq-ke- çid dili (vasitəçi dil), sintaktik tə- sadüflər və ümumiləşdirmə, sin- taktik modellər, universal qramma- tikalar nəzəriyyəsi, təhlil sistem- lərində transformasion qrammatika- ların tətbiqi, N. Xomskinin linqvis- tik fərziyyələrinin mahiyyəti və praktik istifadə dairəsi, bərpaedici mühəndis dilçiliyi modelləri, sin- taktik blokun əsas komponentləri, xəbər və mübtədanın formal əla- mətləri, əlaqələrin formal təsviri və s. haqqında maraqlı elmi informa- siyalar vermişdir. Kitabın IX – sonuncu fəslin- də mətnlərin formal təhlili siste- minin semantik bloku tədqiqat ob- yekti seçilmişdir. Məsələnin ümumi gedişatını nəzərə çatdıran tədqiqatçı sintaktik əlaqədə çoxmənalılığın və omonimliyin formal əlamətə görə, şəkilçi birləşmələri, maşın şə- kilçiləri vasitəsi ilə aradan qaldı- rılmasının yollarını göstərir, leksik- semantik və morfosemantik səviy- yələrdə inventarlaşdırma, morfoloji səviyyədə əsas və şəkilçilərin omo- nimliyi, morfoloji səviyyədə aradan qaldırıla bilməyən omonimlik mə- sələlərini də araşdırmış, Azərbay- can kompüter dilçiliyinə, sözün əsl mənasında, müəyyən yeniliklər gə- tirmişdir. Əsərin «Sonluq» hissəsində müxtəlif elmlərin qovuşuğunda ya- ranıb meydana çıxan «Kompüter dilçiliyi»nin, mətninlərin formal təhlili problemlərinin gələcək təd- qiqat prinsipləri, həmçinin də pers- pektivləri göstərilir. Qeyd etmək lazımdır ki, belə çətin və mürəkkəb dilçilik əsərinin dili və üslubu çox sadədir. Mütə- xəssislərin, oxucuların anlayacağı bir dildədir. Əsərdə lazımi ədəbiy- yatdan, internet səhifələrindən də 100 istifadə onu daha da təkmil və sistemli bir tədqiqat işi kimi yadda saxlamağa imkan verir. Dilçiliyin yeni sahəsini əks etdirən bu kitab gələcək tədqiqatlar üçün də yol açır, araşdırılma isti- qamətlərini müəyyənləşdirir. CAHİD İSMAYILOĞLU – AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun kiçik elmi işçisi, fil. ü. f. d., İSMAYIL KAZIMOV – AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun baş elmi işçisi, fil. ü. e. d Çapa təqdim edən Solmaz Süleymanova – «Türkologiya» jurnalı baş redaktorunun müavini Çapa tövsiyə edən AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun elmi şurası (4.XII.2013, protokol № 15) Məqalənin redaksiyaya daxil olma tarixi 8.XI.2013 Təkrar işlənməyə göndərilmə tarixi 11.XII.2013 Çapa göndərilmə tarixi 29.XII.2013 _________ HÖRMƏTLİ TÜRKOLOQLAR! Nəzərinizə çatdırırıq ki, keçmiş «Sovetskaya türkologiya» jurnalının varisi olan beynəlxalq elmi «Türkologiya» jurnalı AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun nəzdində öz nəşrini davam etdirir. Jurnalda müasir türkologiyanın, tipologiyanın, nəzəri və tətbiqi məsələlərinnə və eyni zamanda türk dillərinin tarixinə aid məqalələr dərc edilir. Türko- logiyanın koqnitiv-, neyro- və psixololinqvistik aspektlərinə həsr olunmuş məqalələr də qəbul edilir. Jurnalın nəşri və müəllif nüsxəsinin çatdırılması ilə bağlı xərcləri redaksiya öz üzərinə götürür. e-mail: turkologiya2010@mail.ru ; sayt: www.turkologiya.org «Türkologiya» jurnalının redaksiyası M ƏQA LƏ MÜƏLL İF LƏR İNİN N ƏZƏR İNƏ ! MƏQALƏLƏRİN TƏRTİBİ TƏLƏBLƏRİ VƏ QAYDALARI 1. «Türkologiya» jurnalı çap üçün məqalə, resenziya, icmal və s. materialları Azərbaycan, türk, rus dillərində qəbul və nəşr edir. Məqalə- lərin həcmi – 15, resenziya və digər yazıların həcmi isə 7 vərəqdən artıq olmamalıdır (şrift Times New Roman – 14, interval 1,5). 2. Məqalələrin mətnləri Azərbaycan və türk dilində latın əlifbası, rus dilində isə kiril əlifbası ilə yığılmalıdır. 3. Məqalələrin sonunda aydın şəkildə elm sahəsi və məqalənin səciyyəsinə uyğun olaraq elmi yeniliyi və tətbiqi əhəmiyyəti verilməlidir. 4. Mövzu ilə bağlı elmi mənbələrə istinadlar olunmalıdır. Məqalələrin sonunda latın qrafikası ilə olmayan ədəbiyyat latın əlifbası ilə verilməlidir. Ədəbiyyat siyahısında son 5–10 ilin elmi məqalələrinə, monoqrafiyalarına və s. istinadlara üstünlük verilməlidir. Məqalənin sonunda verilən ədəbiyyat siyahısı əlifba ardıcıllığı ilə deyil, istinad olunan ədəbiyyatların mətndə rast gəlindiyi ardıcıllıqla nömrələnməli və [1] və ya [1. S. 20] kimi işarə olunmalıdır. Eyni ədəbiyyata mətndə başqa bir yerdə təkrar istinad olunarsa, onda istinad olunan həmin ədəbiyyat əvvəlki nömrə ilə göstərilməlidir. 5. Hər bir məqalədə xülasə və açar sözlər üç dildə göstərilməlidir. Məsələn, məqalə Azərbaycan və ya türk dillərində olarsa, xülasələr və açar sözlər məqalənin yazıldığı dildən əlavə rus və ingilis dillərində verilməlidir. Məqalələrin müxtəlif dillərdə olan xülasə və açar sözlər məqalənin məzmununa uyğun olmalı və bir-birindən fərqlənməməlidir. 6. Məqalələnin sonunda müəllif(lər)in işlədiyi müəssisə və onun ün- vanı, müəllifin vəzifəsi, elmi dərəcəsi, elektron poçt ünvanı göstə- rilməlidir. 7. Redaksiyaya daxil olan məqalələr redkollegiya üzvlərinin birinə rəyə göndərilir. Mənfi rəy alan məqalə redkollegiyanın qərarı ilə digər rəyçiyə təkrar rəyə gondərilə bilər. 8. Plagiatlıq faktı aşkar edilən məqalələr dərc olunmur. DEĞERLİ TÜRKOLOJİ UZMANLARI! Eski «Sovyet Türkolojisi» dergisi uluslararası bilimsel bir dergi olarak bugün «Türkologiya» adıyla Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Nesimi adına Dil Araştırmaları Enstitütesi'ne bağlı olarak yayımına devam etmektedir. Dergide çağdaş Türkoloji ve tipolojinin teorik ve uygulama problemleri, ayrıca Türk dillerinin tarihiyle ilgili makaleler yayımlanıyor. Türkoloji'nin bilişsel, nörölengüistik ve psikolengüistik dallarıyla ilgili yazılar kabul ediliyor. Derginin yayımı ve basılmış makalelerin yazarlarına ulaştırılma masraflarını Basım Kurumu üstlenmektedir. e-mail: turkologiya2010@mail.ru ; sayt: www.turkologiya.org «Türkologiya» dergisi edütörlüğü MA K A LE YA ZA R LA R ININ DİK KA TİNE ! MAKALELERİN DÜZENLENME VE YAZIM KURALLARI 1. «Türkologiya» dergisi yayım için makale, eleştirim, deneme ve diğer yazıları Azerbaycan Türkçesi, Türkiye Türkçesi ve Rus dillerinde kabul ederek yayımlıyor. Makalelerin hacmi 15, eleştirim ve diğer yazıların hacmi ise 7 sayfadan fazla olmamalıdır. Yazılar 14 punto olmakla Times New Romanla yazılmalı, yazı aralıkları 1,5 olmalıdır. 2. Makaleler Azerbaycan ve Türkiye Türkçesi'nde Latin alfabesi, Rusça ise Kiril alfabesiyle yazılmalıdır. 3. Makalenin sonunda açık şekilde bilim dalı ve konuya bağlı olarak makalenin bilimsel yeniliği ve uygulanmasının önemi hakkında yazılması gerekmektedir. 4. Konuyla ilgili bilimsel kaynaklardan dipnotlar verilmelidir. Yazıldığı dile rağmen tüm kaynakçaların Latin alfabesiyle verilmesi gerekmektedir (Rus ve diğer Latin alfabesi kullanmayan diller). Maka- lelerin sonundaki kaynaklar listesinde son 5–10 yıl zarfında yayınlanmış makale, basılmış kitap ve s. istinat edilmesi ön görülmektedir. Makalenin sonunda verilmiş kaynaklar alfabe sırasına göre deyil, isnat edilen kaynakların yazıda bulunduğu sırasına göre numaralanmalı ve [1] veya [1. S. 20] şeklinde işaretlenmelidir. Aynı kaynağa başka bir yerde yeniden isnat olunduğu takdirde, o kaynak önceki sıra numarasıyla göste- rilmelidir. 5. Herbir makalede üç dilde özet ve anahtar kelimelerin verilmesi şarttır. Şöyle ki, makale Azerbaycan Türkçesi ve Türkiye Türkçesi'yle olursa, özetler ve anahtar kelimeler makalenin yazıldığı dil dışında Rus ve İngilizce de verilmelidir. Makalelerin değişik dillerde yazılmış özet ve anahtar kelimeleri (5 söz) makalenin konusuna uymalı ve birinin diğe- rinden farklanmamasi gerekir. 6. Makalenin sonunda yazarların çalıştıkları kurum ve kurumun adresi, yazarın görevi, unvanı, elektron posta adresi gösterilmelidir. 7. Yayınlanmak için gönderilen makaleler Deneme Kurulu üye- lerinden birine değerlendirilmek için gönderilir. Olumsuz değerlendirilen makale Değerlendirme Kurulunun kararına göre diğer reyciye tekrar rey için gönderilebilir. 8. Göçürme olgusnun belli olduğu durumlarda makalelerin yayın- lanması yasaktır. УВАЖАЕМЫE ТЮРКОЛОГИ! Сообщаем Вам, что международный научный журнал «Тюрко- логия» (правопреемник «Советской тюркологии») продолжает изда- ваться при Институте языкознания НАН Азербайджана. Журнал публикует статьи по актуальным проблемам совре- менной тюркологии, типологии, теоретическим и прикладным вопросам, истории тюркских языков. Принимаются статьи и по когнитивной, социо-, нейро- и психолингвистике в аспекте тюрко- логии. Расходы, связанные с публикацией и доставкой авторского экземпляра обязуется нести редакция журнала. e-mail: turkologiya2010@mail.ru ; сайт: www.turkologiya.org Редакция журнала «Тюркология» К С В Е ДЕ Н ИЮ А В ТОРОВ ! ТРЕБОВАНИЯ ПО ОФОРМЛЕНИЮ СТАТЕЙ И ПРАВИЛА ПУБЛИКАЦИИ 1. «Тюркология» принимает и публикует статьи, рецензии, об- зоры и другие материалы на азербайджанском, турецком и русском языках. Объём статей не должен превышать 15, а объем рецензий и других материалов – 7 машинописных страниц (шрифт Times New Roman – 14, интервал – 1,5). 2. Тексты статей на азербайджанском, турецком языках наби- раются латиницей, а на русском – кириллицей. 3. В конце статьи в доступной форме излагаются её научная новизна и практическая значимость. 4. В статьях необходимо ссылаться на научные источники, соответствующие их теме. Библиографию на нелатинской графике следует транслитерировать латинским алфавитом. В библиографии предпочтение следует отдавать статьям и монографиям, опублико- ванным в последние 5–10 лет. Нумерация источников в библио- графии должна даваться не в алфавитном порядке, а по мере ссылки на тот или иной из них. Ссылки оформляются следующим образом: [1] или [1. С. 20]. Если один и тот же источник встречается в тексте несколько раз, то он указывается под прежним номером. 5. Каждая статья должна быть снабжена резюме и пятью ключевыми словами на трёх языках (например, если статья на азербайджанском или турецком языке, то резюме и ключевые слова даются на языке оригинала, русском и английском языках). Резюме с именем автора (авторов) и названием статьи, а также ключевые слова должны повторять друг друга и соответствовать содержанию статьи. 6. В конце статьи должны быть указаны место и адрес работы, должность и научная степень автора (авторов), а также адрес его (их) электронной почты. 7. Статьи отсылаются на рецензирование одному из членов редколлегии. В случае отрицательного отзыва по решению редкол- легии статья отправляется другому рецензенту. 8. Статьи, содержащие плагиат, публиковаться не будут. T Ü R K O L O G İ Y A Beynəlxalq elmi jurnal Bakı – Elm – 2013 «ELM» REDAKSİYA-NƏŞRİYYAT VƏ POLİQRAFİYA MƏRKƏZİ Direktor Ş. Alışanlı Kompüter tərtibçisi S. İbrahimqızı Formatı 70õ100 1 / 16 . Həcmi 7,5 ç.v. Tirajı 300. Sifariş № 92. Qiyməti müqavilə ilə Yüklə 1,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|