N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

 
 
13 
ləri. Humanitar elmlər seriyası. 2006. № 2–4. 
 
9
 Залевскаya А. А. Внутренниy контекст и метафора «jивой поли-
кодовый  гипертекст»  //  Вестн.  Твер.  гос.  ун-та.  Сер.  филологии.  Твер, 
2012. № 24, вып. 4. 
10
  Мyaгкова Е. Y.  О «формалной» и «внутренней» граммати-
ке  //  Там jе. 
11
  Леонтyев А. А. Психолингвистика. М.: Наука, 1967. 
12
  Выготский Л. С. Психологиya. М., 2000. 
13
   Psycholinguistics // A survey  of theory and  research problems  
/ Ed. By Ch. E. Osgood a. T. A. Sebeok. Baltimore, 1954.
 
14
  Тарасов  Е.  Ф.  Тенденsии  развитиya  психолингвистики.  М.: 
Наука, 1987. 
15
  Сеченов  И.  М.  Психологиya  поведениya  //  Избранные  психоло-
гические труды / Под ред. М. Г. Yaрошевского. Воронеj, 1995. 
16
  Он  jе.  Рефлексы  головного  мозга.  М.:  Изд-во  АН  СССР, 
1961. 
17
  Выготский Л. С. Мышление и реч. М.: Высш. шк., 1959. 
18
  Əsgərov  M.  B.  Dillərin  leksik-qrammatik  səviyyədə  tədqiqinin 
linqvopsixoloji problemləri: Fil. ü. e. d-ru ... dis. Bakı, 2013.
 
19
  Şözdəyişdirici şəkilçilərin  hər biri  (məsələn, -da, -də  şəkilçisi,  
-lar,  -lər  şəkilçisi)  bütün  kök  sözlər  (məsələn,  kitab,  ev,  qələm,  masa) 
kimi  dörd  elementdən  ibarət  olan  intellekt  koduna  malikdir.  Onların 
istifadə mexanizmi də eynilə kök sözlərin istifadə mexanizmi kimidir.
 
 
 
 
МАИЛ АСКЕРОВ 
 
ТЕОРИЯ ПСИХОЛИНГВИСТИЧЕСКОЙ КОННЕКСИИ 
 
Р е з ю м е  
 
В  статье  представлены  разработанная  автором  теория  психо-
лингвистической коннексии, её принципы, психологическая основа и 
минимальные  единицы.  Изложены  принципы реализации  процессов 
восприятия и мышления, а также механизмы образования и восприя-
тия слов и речи. 
 
Ключевые  слова:  элемент  действительности,  образ  интел-
лекта,  код  интеллекта,  структурные 
единицы языка, восприятие  
 
 

---

 
 
14 
 
MAYIL ASGEROV 
 
THE THEORY OF PSYCHOLINGUISTIC CONNECTION 
 
S u m m a r y  
 
In  this  article  «the  theory  of  the  psychological  connection»,  its 
principles,  psychological  basis,  minimal  units  worked  out  by  the  author 
are  informed  about.  On  the  basis  of  this  theory  the  realization  of  the 
processes of the mentality and cognition, as well as the mechanism of the 
formation and acquisition of the word and mentality is explained. 
 
Key  words:  the  element  of  reality,  the  image  of  intelligence,  the 
code  of  intelligence,  the  structural  unit  of  the 
language, cognition 
 
 
 
 
Ünvan:  Az-1143.  Bakı-143,  Hüseyn  Cavid  pr.,  31.  AMEA-nın  Nəsimi 
adına Dilçilik İnstitutu – aparıcı elmi işçi, fil. ü. f. d. 
 
 
e-mail: 
[e-mail]
 

---

 
 
15 
 
Çapa təqdim edən 
Kamal Abdullayev – 
 
 
 
Çapa tövsiyə edən 
«Türkologiya» jurnalı  
redaksiya heyətinin üzvü 
 
AMEA-nın Nəsimi adına  
Dilçilik İnstitutunun elmi şurası 
(4.XII.2013, protokol № 15) 
 
Məqalənin redaksiyaya  
daxil olma tarixi 
 
 
25.XI.2013 
 
Təkrar işlənməyə  
göndərilmə tarixi 
24.XII.2013 
 
Çapa göndərilmə tarixi 
29.XII.2013 
 
 
_________ 
 

---

 
 
16 
 
 
 
 
KİFAYƏT İMAMQULİYEVA 
 
QUŞÇULUQ TERMİNLƏRİNİN TARİXİ-DİALEKTOLOJİ 
ASPEKTDƏ FONOSEMANTIİK TƏHLİLİ 
 
X ü l a s ə . Dilin fonosemantik inkişafının tədqiqində quşçuluq ter-
minlərinin  öyrənilməsi  də  mühüm  rol  oynaya  bilər.  Tədqiqat  işində  quş 
adları ilk dəfə geniş şəkildə səs təqlidi (qa / qu, ça / çə / ca / cə... və s.), 
görünüş, bənzəyiş və digər cəhətdən araşdırılmışdır. 
 
Açar  sözlər:  quşçuluq  terminləri,  təqlidi  səslər,  fonosemantika, 
sunqur, qaz 
 
Quş  sözü  və  quş  adları  ilə  bağlı  tanrı,  dövlət,  soy,  dövlət  atributu 
adları,  müxtəlif  toponimlər  və  s.  vardır  ki,  bu  da  quşların  insanların  hə-
yatına, məişətinə nə dərəcədə daxil olmasından xəbər verir. Maraqlıdır ki, 
türk xalqlarının da tarixi müəyyən dərəcədə bu adlarla öyrənilə bilir. Qə-
dim  türklərin  müqəddəs  saydığı  totemlər  içərisində  quş  totemi  də  xüsusi 
yer tutur. «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanında Qazan xanın dili ilə verilmiş 
bu misralara nəzər salaq: 
 
Ağ sunqur quşu erkəgində bir köküm var, 
Ala ördək, qara qazun uçurmıya [1. S. 173]. 
 
Ağ sunqur quşu, «əsatiri totemçilik görüşü ilə bağlıdır. Rəşidəddin 
“Oğuznamə”sində  çepni  tayfasının  orqonudur.  Qədim  türk  xalqlarında 
bir çox hallarda soykök ağ qu – ağ qaz sifətində təsəvvür olunurdu» [2. 
S. 257]. Ağ sunqur quşu Qayı // Qaya [1. S. 30] qövmünün totemidir. 
Tarixən  quşlar  çıxardığı  səsə,  rənginə,  cinsinə,  görünüşünə,  uçuşu-
na, bənzəyişinə, gəlmə yerinə və başqa cəhətlərinə görə adlanmışlar. 
 
Quş  sözü  də  daxil  olmaqla  quş  adlarının  əksəriyyətində  dilarxası-
kipləşən q, k', novlu ş, s, affrikat ç, c, ʦ, dz, k, g samitləri, həmçinin a, u, 
ə, ı, ə
a 
(daha açıq ə) saitləri örtülü-açıq heca yaradaraq səs təqlidi əsasında 
quş adlarının yaranmasında rol oynamışdır: qaz, qarğa, qırğı, qəcələ, qu, 
quruleylək, quzğun, qutan, qartal, qurqura // qurqurrək, sərçə, sağsağan, 
k'uk'ut,  çırçırt,  çımçıx,  çıltan,  cincin,  ciyciy,  curcur,  cücə,  cürəpə  və  s. 
‘Şanapipik’ mənasında işlənən bubub // bupbu sözünün də yaranmasında 

---