N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
12 O ║ ( ─ C ─ ) Karbohidratlar mühüm bioloji vəzifə daşıyır. Belə ki, onlar vacib energetik material, ehtiyat qida maddəsi, sementləşdirici maddə sayılır. Bütün canlılar əsasən bunların oksidləşməsindən alınan enerji hesabına fəaliyyət göstərir. Bu birləşmələr bitkilərdə istinad toxuması, insan və heyvanlarda müdafiə, habelə antikoa- qulyant, antifriz və sürtkü materialı funksyasını yerinə yetirir. Zəhərli maddələri zərərsizləşdirir. Nuklein turşularının, aromatik amin turşularının biosintezində, hüceyrələrin bir-birilə və xarici mühitlə əlaqəsinin yaranmasında, qan qruplarının spesifikliyində iştirak edir. Karbohidratlar tərkiblərinə görə 3 qrupa: monosaxaridlərə, oliqosaxaridlərə və polisaxaridlərə bölünür. 1.1 Monosaxaridlər Monosaxaridlər və ya bəsit şəkərlərə, monozalar, tərkibin- də ikidən yeddiyə qədər karbon atomu saxlayan karbohidratlar: bioza, trioza, tetroza, pentoza, heksoza və heptozalar aiddir. Monosaxaridlər tərkibindəki funksional qruplara görə iki yerə: aldozalara və ketozalara ayrılır. Aldozlar tərkibində aldehid Qrupu saxlayan ketozlar isə keton qrupu saxlayan monosaxaridlərdir. Bunların fosfat turşusu, pirofosfat turşusu, amin turşuları, sirkə turşusu və bir sıra qeyri turşularla əmələ gətirdikləri mürəkkəb efirləri bioloji cəhətdən çox əhəmiy- yətlidir. Triozalar. Triozalar (C 3 H 6 O 3 ) tərkibində üç karbon atomu saxlamaqla aldehid və keton formalarında olur. Aldotriozalara mi- O C ) H 13 O C │ H H─C─OH │ H─C─OH │ CH 2 OH D-Eritroza O C │ H H─C─OH │ H─C─OH │ CH 2 OPO 3 H 2 Eritroza -4--fosfat O C │ H HO─C─H │ H─C─OH │ CH 2 OH D-Treoza sal qliserin aldehidi və ketotriozalara-dioksiaseton göstərilə bilər. Bunlara karbohidratların mübadiləsinin aralıq məhsulları kimi sərbəst və fosfat efirləri şəklində təsadüf edilir. Tetrozalar. Tetrozalar 4 8 4 O H C tərkibində dörd karbon atomu saxlayan monosaxaridlərdir. Onların nümayəndələrindən eritroza və treozanı göstərmək olar. Eritroza aldotetrozalardandır. Buna insan, heyvan və bitkilərdə fosfat turşusunun efiri (eritroza 4-fosfat) şəklində fotosintez prosesinin və karbohidratların müba- diləsinin aralıq məhsulu kimi təsadüf edilir. Pentozalar. Pentozalar 5 10 5 O H C tərkibində beş karbon atomu saxlayan monosaxaridlərdir. Bunlar da aldopentozalara və ketopentozalara bölünür. Sonunculara pentulozalar da deyilir. Bu da keton qrupu saxlayan monosaxaridlərdə ―oza‖ şəkilçisinin ―uloza‖ ilə əvəz edilməsindən yaranır. Aldopentozaların nümayəndələrindən arabinozanı, ribozanı, dezoksiribozanı, ksilozanı və s.-ni göstərmək olar. Molekul formullarına görə d-riboza, d-ksiloza və l-arabi- noza bir-birindən fərqlənir. Dezoksiribozaya ikinci karbon atomu- na birləşən hidroksil qrupu hidrogen atomu ilə əvəz edilmiş riboza kimi baxmaq olar. 14 Pentozaların keto-formalarına ribuloza, ksiluloza və başqa- ları aiddir. Aldo-və ketopentozalarda heksozalarda olduğu kimi asik- lik və tsiklik formalarda müvafiq proyeksiya və konformasi- yalarda təsadüf edilir. Pentozalar sərbəst və birləşmiş formalarda ən çox bitki- lərdə və nisbətən az insanda, heyvanlarda (riboza, dezoksiriboza) olur. CH 2 OH │ C═ O │ H─C─OH │ H─C─OH │ CH 2 OH D-Ribuloza CH 2 OH │ C═ O │ H─C─OH │ HO─C─H │ CH 2 OH L-Ksiluloza O C │ H H─C─OH │ HO─C─H │ HO─C─H │ CH 2 OH L-Arabinoza O C │ H H─C─OH │ H─C─OH │ H─C─OH │ CH 2 OH D-Riboza O C │ H H─C─H │ H─C─OH │ H─C─OH │ CH 2 OH D-Dezeksiriboza O C │ H H─C─OH │ HO─C─H │ H─C─OH │ CH 2 OH D-Ksiloza Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|