N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

23 
 
rı  həm  aldehid,  həm  də  birli  spirt  qruplarının  karboksil  qrupuna 
qədər  oksidləşməsi  nəticəsinə  əmələ  gəlir.  Qlükozanın  ciddi 
oksidləşməsindən (məsələn, nitrat turşusunun təsirilə) uron turşu-
larından olan qlükuron turşusu da əmələ gəlir:  
 
Bu  turşular  monosaxaridlərdəki  birli  spirt  qrupunun  kar-
boksil qrupuna qədər oksidləşməsinin məhsullarıdır. 
Təbiətdə  qlükozaya  ən  çox  birləşmiş  və  az  sərbəst  halda 
təsadüf edilir. Sərbəst halda ən çox üzüm şirəsində (10-15%) olur. 
Qlükoza  birləşmiş  halda  nişastanın,  sellülozanın,  hemisellüloza-
nın,  qlikogenin  və  başqa  polisaxaridlərin,  oliqosaxaridlərdən: 
şaxarozanın,  laktozanın,  maltozanın,  rafinozanın,  staxiozanın  və 
qeyrilərinin  tərkibində  olur.  Sorbitə  ən  çox  meyvələrdə:  gavalı, 
alma, armud, ərik və s. rast gəlinir.  
Qalaktoza. Qalaktoza aldoheksozalardan olub, açıq və qa- 
palı formalarda təsadüf edilir.
  
 
 
 
H 
HO 
D- Qalaktozanın qapalı alfa α və 
beta β formaları 
D-Qalaktozanın açıq 
forması 
HO 
OH 
HO 
HO 
OH 
O 
CH
2
OH 
H  C 
H 
C 
H 
HO  C 
H  C 
H 
C 
HO 
O 
CH
2
OH 
H  C 
H 
C 
H 
C 
HO 
H  C  OH 
OH 
C 
H 
CH
2
OH 
OH 
H  C 
C  H 
H 
C 
C 
H 
O 
C 
OH OH H  OH 
D-qlükuron 
turşusu
 
OH H   OHOH 
OH 
O 
C 
C 
C 
C 
C 
H 
O 
C 

---

24 
 
H 
CH
2
OH 
O 
H 
OH 
OH 
H 
OH 
OH 
H 
α-d-qalaktoza 
OH 
O 
CH
2
OH 
H 
OH 
H 
H 
OH 
OH 
H 
β-d-qalaktoza 
Qalaktozanın siklik qruluşu belədir: 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
Qalaktozada zəif oksidləşdikdə qalakton turşusuna, kəskin 
oksidləşdikdə  (nitrat  turşusunun  təsiri  ilə)  selik  turşusuna,  reduk-
siya olunduqda isə dulsit spirtinə çevrilir. 
Qalaktoza  sərbəst  və  birləşmiş  şəkildə  olur.  O  laktoza, 
rafinoza,  staxioza  və  qalaktanların,  digitoninin,  beyində  qlikoli-
pidlərin  tərkibində  birləşmiş  haldadır.  Qalaktoza  qlükozaya 
nisbətən az şirindir.   
Mannoza. Aldoheksozaların nümayəndələrindən biri də 
mannozadır.  Mannoza  həm  aldehid,  həm  də  siklik  formalarda 
olur: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
               O 
        C                               H─C─OH                         HO─C─H 
        │   H                               │                                          │ 
HO─C─H                         H─C─OH                            H─C─OH 
        │                                     │                                          │ 
HO─C─H                       HO─C─H                           HO─C─H     
        │                                     │           O                            │           O 
   H─C─OH                   HO─C─H                            HO─C─H 
        │                                     │                                          │ 
   H─C─OH                      H─C                                     H─C 
        │                                     │                                          │ 
        CH
2
OH                           CH
2
OH                                CH
2
OH 
D- Mannozanın siklik alfa α və 
beta β formaları 
D-Mannozanın aldehid 
forması 

---

25 
 
   
d-mannoza da qlükoza və qalaktozadan –H və −OH qrupla-
rının fəzada yerləşməsi ilə fərqlənir. Onun molekulunun ikinci kar-
bon  atomunda  hidrogen  ilə  hidroksil  qrupunun  yerləşməsi  qlüko-
zadakının əksinədir.  Axırıncı 4 və 5-ci karbonda olan OH qrupları 
qlükozada olduğu kimidir. Bu cür H və OH-ın yerləşməsi monosa-
xaridlərin kimyəvi xassələrinin fərqli olmasına səbəb olur.  
Mannoza  bitkilərdə  portağalın  qabığında,  polisaxaridlərdən 
mannanların tərkibində və s.-də olur.  
 
Mannoza  zəif  oksidləşdikdə  mannon  turşusuna,  kəskin 
oksidləşdikdə  mannoşəkər  turşusuna,  D-mannuron  turşusuna  və 
reduksiya olunduqda mannit spirtinə çevrilir. 
Mannoza  bitkilərdə  portağalın  qabığında,  polisaxaridlər-
dən  mannanların  tərkibində,  mannit  isə  soğanda,  sarı  kökdə  və 
ananasda  olur.  Bitkilərdə,  insan  və  heyvanlarda  aldoheksozaların 
dezoksiformalarına və aminli törəmələrinə də təsadüf edilir.  
 
 
C 
OH 
O 
C 
OH 
OH 
H  C 
HO 
H 
C 
H 
HO  C 
C 
H 
O 
C 
COOH 
OH 
C 
COOH 
O 
OH 
OH 
HO 
OH 
H  C 
H 
OH 
C 
H 
HO 
C 
H 
HO 
H 
CH
2
OH 
H  C 
C 
H 
C 
HO 
H 
H 
OH 
C 
CH
2
OH 
OH 
H 
H  C 
C 
H 
C 
OH 
C 
CH
2
OH 
H 
HO 
D- Dulsit 
D- Qalaktion 
turşusu 
D- Qalaktron 
turşusu 
D- Selik 
turşusu 

---