N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

26 
 
OH 
O 
H 
NH
2 
O 
CH
2
OH 
H  C 
H 
OH 
C 
H 
HO  C 
H 
C 
H
2
N
 
H 
C 
CH
2
OH 
H  C 
C 
H 
C 
HO 
H 
C 
HO 
OH 
C 
H 
CH
2
OH 
OH 
OH 
H  C 
C 
H 
H 
C 
NH
2 
C 
H 
O 
C 
H 
HO 
D-Qlükozamin 
D-Qalaktozamin 
D-Mannozamin 
 
 
Raminoza və fruktoza pektin maddələrinin tərkibində olur. 
Raminoza rutinin əmələ gəlməsində də iştirak edir. 
Heksozaların  aminli  törəmələrinə  qlükozamin,  qalaktoz-
amin, mannozamin və s. aiddir. Bunlar ikinci karbonun yanındakı 
hidroksilin amin qrupu ilə əvəz edilməsindən əmələ gəlir.  
Göstərilən birləşmələrə aminşəkərlər də deyilir. 
Qlükozaamin hialuron turşuunun tərkibinə daxildir. Qığır-
daq  toxumasının  əsasını  qalaktozaaminin  polimeri  təşkil  edir. 
C 
OH 
C 
OH 
OH 
C 
H 
C 
H 
H 
HO 
D- Manoşəkər 
turşusu 
D- Mannon 
turşusu 
OH 
O 
C 
H 
OH 
C 
OH 
H 
C 
H 
HO 
OH 
C 
C 
HO 
HO 
H 
O 
C 
CH
2
OH 
C 
H 
O 
CH
2
OH 
CH
2
OH 
OH 
O 
C 
H 
OH 
C 
OH 
H 
C 
H 
HO 
C 
C 
HO 
HO 
OH 
H 
O 
C 
C 
C 
H 
OH 
OH 
C 
H 
C 
H 
H 
HO 
D- Mannuron 
turşusu 
D- Mannit 

---

27 
 
Heksozaaminlər mukopolisaxaridlərin tərkibində asetat turşusu ilə 
birləşmiş  şəkildə  olur.  Aminoşəkərlər  kimyəvi  xassələrinə  görə 
adi monosaxaridlərdən fərqlənir. Onlar əsasi xassəlidir.  
Aminoşəkərlər ən çox mukopolisaxaridlərin (hialuron tur-
şusu və s.) və onların qarışıq biopolimerlərinin tərkibində olur.  
 
Aminoşəkərlər təbiətdə geniş yayılmış üzvi birləşmələrdir.  
Aminoşəkərlərin törəmələrindən neyramin turşusu, N-asetil-
neyramin  turşusu  və  s.  polisaxaridlərin  əmələ  gəlməsində  tikinti 
materialı  kimi  istifadə  olunur.  Neyramin  turşusunun  N-asetilney-
ramin törəmələrinə sial turşuları da deyilir.  
 
Neyramin  turşusu  D-mannozaminlə  piroüzüm  turşusunun 
qalığından  və  N-asetilneyramin  turşusu  isə  neyramin  turşusu  ilə 
sirkə trşusunun qalığından ibarətdir.  
Fruktoza.  Fruktoza  və  ya  meyvə  şəkəri  ketoheksozaların 
nümayəndəsidir. Onun tərkibində aldehid qrupu əvəzinə keton  
COOH 
COOH 
CO 
CH
3 
CO 
OH 
OH 
C 
CH
2
OH 
H
2
N 
CO 
CH
2 
CH
2
OH 
H 
C 
OH 
HO 
H  C 
H  C 
H 
C 
HO 
H 
C 
HN 
OH 
CH
2 
H 
OH 
OH 
H  C 
C  H 
H 
C 
H  C 
Neyramin 
turşusu 
N- asetlneyramin 
turşusu 

---

28 
 
CH
2
OH 
O 
H 
CH
2
OH 
H 
C 
C 
H 
C 
HO  C 
HO 
OH 
CH
2
OH 
OH 
OH 
H  C 
C 
H 
H 
C 
CO 
CH
2
OH 
HO 
D-Frukozanın açıq forması 
CH
2
OH 
OH 
H 
OH 
H 
CH
2
OH 
O
P 
H
 
HO 
D-Frukozanın qapalı forması 
         CH
2
OH 
         │  
HO─C─H 
         │ 
HO─C─H 
         │ 
   H─C─OH 
         │ 
   H─C─OH 
         │ 
         CH
2
OH 
Mannit 
 
         CH
2
OH 
         │  
   H─C─OH 
         │ 
HO─C─H 
         │ 
   H─C─OH 
         │ 
   H─C─OH 
         │ 
         CH
2
OH 
Sorbit 
 
         COOH 
         │  
   H─C─OH 
         │ 
   H─C─OH 
         │ 
         COOH 
 Eritrin           
turşusu 
      CH
2
OH 
       │ 
       COOH 
   Qlikol 
  turşusu 
 
qrupu vardır. Bu da açıq və qapalı formalarda olur.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fruktoza reduksiya olunduqda mannit və sorbit spirtlərinə, 
oksidləşdikə isə parçalanaraq eritrin və qlikol turşularına çevrilir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fruktoza birləşmiş halda saxarozanın tərkibində, polisaxa-
ridlərdən inulində, çoxlu miqdarda meyvələrdə, bitkilərin çiçəyin-
də  olan  nektarda,  georginin  yumrularında,  sərbəst  halda  isə  üzü-
mün şirəsində və balda olur.  

---

29 
 
Sorboza. Sorboza da ketoheksozalardan olub L-formasında  
təsadüf edilir.  
 
 
 
 
 
 
Sorboza  sorbit  spirtinin  oksidləşməsindən  əmələ  gəlir. 
Bundan askorbin turşusunun sintezində də istifadə olunur.   
Heptozalar.  Heptozalar  (C
7
H
14
O
7
)  tərkibində  yeddi  karbon 
atomu  saxlayan  monosaxaridlərdir.  Bunların  əhəmiyyətlisi  sedo-
heptozadır.  Bu  ketoheptozalara  mənsubdur.  Hüceyrələrdə  karbo-
hidratların  çevrilmələrində  fosfat  turşusunun  efiri  şəklində  əmələ 
gəlir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                            H    OH H 
                            │    │    │ 
HOCH
2
─ CO ─ C ─ C ─ C ─ CH
2
OH 
                            │    │    │ 
                            OH H    OH 
         CH
2
OH                                    CH
2
OH 
         
│                                                       │
 
         CO                                           C═O 
         
│                                                              │ 
HO─C─H                                HO─C─H 
         
│                                                       │
 
   H─C─OH                                H─C─OH 
         
│                                                       │
 
   H─C─OH                                H─C─OH                                            
         
│                                                       │
 
   H─C─OH                                H─C─OH 
         
│                                                        │
 
         CH
2
OH                                    CH
2
OPO
3
H
2 
 
Sedoheptuloza                                Sedoheotuloza- 
                                                         7-fosfat 

---