126
2.3 AVTOMATLAŞMIŞ KİTABXANA‐İNFORMASİYA
SİSTEMİ ʺBİBLİOTEKA 5.0ʺ
“BİBLİOTEKA 5.0” [9]Moskva Dövlət Univer‐
sitetinin Elmi kitabxanasında tətbiq olunan və ğeniş im‐
kanlara
malik
Avtomatlaşmış
Kitabxana‐Informasiya
sitemidir.
“BİBLİOTEKA 5.0” digər WINDOWS əlavələri kimi
əməliyyat
sisteminin
Baş
menyusunun
proqramlar
bölməsinin eyni adlı əmri – BİBLİOTEKA 5.0. əmrini yerinə
yetirməklə və ya kursoru İşçi stolun üzərindəki müvafiq
yarlığın üzərinə qoyub siçanın sol düyməsini iki dəfə sıx‐
maqla
1
yüklənir. Proqram pəncərəsi (şək.61) aşağıdaki
elementlərdən:
♦
Başlıq;
♦
Menyu sətrlərindən;
♦
Alətlər panelindən;
♦
İşçi pəncərədən ibarətdir.
İşçi
pəncərə
öz
növbəsində
BAXIŞ
(Просмотр),
YERDƏYİŞMƏ
(Перемешениe),
SƏNƏDLƏR
(Документы) və AXTARIŞ (Поиск) sahələrindən ibarətdir.
BAXIŞ sahəsi biblioqrafik yazıya müxtəlif formatlarda
2
(kataloq karı (карточка), kartın arxası (оборот карточки),
bütün nişanlı sahələr (все поля с метками) baxışı təmin
edir (şək.62). Sahənin Seçim (Выбор) düyməsi müvafiq
şriftin seçilməsini, Çap (Печать) düyməsi cari biblioqrafik
yazının çapını, Tam mətn (Полное текст) düyməsi katalo‐
qlaşmış sənədin tam mətninə baxışı təmin edir.
1
Proqram kompüterə yazılarkən avtomatik olaraq proqram
yarlığı İşçi stolun üzərində yerləşir.
2
Müvafiq FORMAT sahənin format açılan siyahısından seçilir.
127
Şək.61.
Şək.62.
128
YERDƏYİŞMƏ sahəsi (şək.63) cari kataloqun,
sorğunun və ya buferin
1
bu və ya digər yazılarına keçidi
təmin edir.
Şək.63.
Cari kataloq, sorğu və bufer müvafiq olaraq açılan
siyahılardan seçilir. Kataloqun seçilməsi
KATALOQ (Ката‐
лог) menyusunun KATALOQUN AÇILMASI (Открыть
каталог), sorğunun seçilməsi isə SORĞU (Запрос) menyu‐
sunda MÖVCUD SORĞUNUN SEÇİLMƏSİ (Выбрать
существующий запрос) əmrini yerinə yetirmək vasitəsilə
də həyata keçirilə bilər. Cari kataloqda, sorğuda, buferdə
müvafiq yazıya keçid sahənin üzərində şaquli və üfüqi ox‐
lar olan düymələri və ya alətlər
panelinin
düymələri
2
vasitəsi ilə həyata keçirilir. Belə ki, sahənin,
üzərində şaquli oxlar olan düymələri cari kataloqda,
sorğuda və buferdə birinci və axırıncı, üfüqi oxlar olan
düymələr isə sonrakı və əvvəlki yazıya keçidi təmin edir.
sətri cari yazının nömrəsini göstərir. BÜTÜN (Всего)
sətrində isə yazıların miqdarı göstərilir.
1
Bufer seçilmiş biblioqrafik yazının müvəqqəti olaraq saxlanılma‐
sını təmin edən kompüterin operativ yaddaşının bir hissəsidir.
2
Müvafiq olaraq birinci, axırıncı, sonrakı və əvvəlki yazıya keçidi
təmin edir.
1
129
SƏNƏD (Документ) sahəsinin açılan siyahısından
çıxış sənədlərin növü seçilir və Yaratmaq (Создать) düyməsi
vasitəsilə seçilmiş növə uyğun sənəd yaradılır (şək.64).
Şək.64.
Bu zaman açılan pəncərədə sənədin müvafiq parametrlərini
təyin etmək lazımdır (şək.65).
Şək.65.
AXTARIŞ sahəsi (şək.66) sorğu yaradılmasını təmin
edir. Cari kataloqdan informasiyanı axtarmaq üçün ilk
növbədə AXTARIŞ sahəsinin açılan siyahılarından axtarışın
aparıldığı təsvir elementi seçilir. Sonra Verilənlər (Данные)
sətrinə axtarış elementi daxil olunur və ya Verilənlər
sətrinin sağinda yerləşən düyməni sıxmaqla lüğətdən
seçilir.
130
Şək.66.
Axtarış (Поиск) düyməsini sıxdıqda axtarış əməliyyatı
yerinə yetirilir. Bu zaman aparılan axtarışa uyğun sorğu
formalaşır və SORĞU MƏTNİ (Текст запроса) sahəsində
əks olunur və o, YERDƏYİŞMƏ sahəsinin Sorğu açılan si‐
yahısına əlavə olunur. Formalaşmış sorğu əsasında axtarış
aparılır və tapılmış informasiya BAXIŞ sahəsində əks ol‐
unur. Yeni (Новый) düyməsini sıxdıqda verilənlər sətri
təmizlənir və bundan sonra ora yeni axtarış elementini daxil
etmək olar. Siyahı (Список) düyməsi sorğuların siyahısını
göstərir
1
.
düymələri mürəkkəb, kompleks sorğuların yaradılmasına
xidmət edir.
SORĞU menyusunun
Sorğunu ləğv etmək
(Удалить запрос), Sorğu mətnini yadda saxlamaq (Сохра‐
1
Sorğu menyusunun eyni adlı əmri Siyahı düyməsinin yerinə ye‐
tirdiyi funksiyanı həyata keçirir.
131
нить текст запроса), Sorğu mətninin bərpa etmək (Вос‐
становить текст запроса) əmrləri və ya AXTARIŞ
sahəsinin Təmizləmək (Очистить), Yadda saxlamaq (Сохра‐
нить), Bərpa etmək (Восстановить) düymələri müvafiq
olaraq cari sorğunu ləğv edir, mətn faylı şəklində yaddaşda
saxlayır və fayl əsasında sorğunu bərpa edir. Axırıncı iki
əmri yerinə yetirdikdə və ya axırıncı iki düyməni sıxdıqda
açılmış pəncərədə müvafiq olaraq fayla ad vermək və faylı
seçmək lazımdır.
VERİLƏNLƏR BAZASINA İNFORMASİYANIN DAXİL
OLUNMASI VƏ REDAKTƏSİ
Verilənlər bazasına informasiyanın daxil olunması
üçün ilk növbədə informasiyanın yerləşəcəyi kataloqu
1
KATALOQ menyusunun
Kataloqu açmaq (Открыть Каталог)
əmrini yerinə yetirməklə açmaq lazımdır. Sonra YAZILAR
(Записи) menyusunun Yeni yazı (Новая запись) əmri
yerinə yetirilir. Açılmış pəncərədə (şək.67) Xassə (Свойства)
düymələrini sıxıb müvafiq olaraq biblioqrafik yazı üçün
Marker və sahə 008 müəyyənləşdirilir. Bundan sonra yazı
redaktoru formasının cədvəl şəkilli sahəsində (şək.67) bib‐
lioqrafik yazının təsvir elementlərini daxil olunur.
Pəncərənin üzərində yuxarı və aşağı ox olan
düymələrini sıxmaqla müvafiq olaraq cari sahədən əvvəlki
və sonrakı sahələrə keçid təmin olunur. Üfiqi istiqamətdə
düzülmüş digər düymələr müvafiq olaraq, cari sahəni qeyd
etməyə, qeyd olunmuş sahəni cari sahədən sonra daxil
etməyə, cari sahəyə informasiyanı uyğun Soraq (Справоч‐
1
Verilənlər bazasını.