N. N. Musayeva Kİtabxana informatikasi azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirinin 21. 08. 01 tarixli 917 saylı əmri ilə Ali məktəb tələbələri üçün dərs
Yüklə 2,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.3 «RUSLAN» Avtomatlaşmış Kitabxana‐İnformasiya Sistemi
- Komplektləşdirici‐Kataloqlaşdırıcı AİY.
- Oxucu Avtomatlaşmış İşçi Yeri.
147
Müəlliflərlə razılaşdıqdan, müəllif hüquqlarının olmayan və müəllif hüqüqunun müddəti bitmiş ədəbiyyatın elektron variantını hazırlamaq olar.
Sistemi RUSLAN
Avtomatlaşmış Kitabxana‐İnformasiya Sistemi (AKİS)
Sankt–Peterburq Dövlət
Texniki Universitetinin «Açıq kitabxana sistemləri» mərkəzində, «Sərhədsiz elektron kitabxanalar» yaradılması ideyasını reallaşdırmaq məqsədilə hazırlanmışdır. Sistem korporativ kitabxana‐informasiya sistemidir. Onun əsasında müxtəlif coğrafi uzaqlıqda yerləşən, qeyri‐məhdud sayda server və işçi stansiyalardan (klient kompüterlərindən) ibarət mürəkkəb konfiqurasiya və arxitekturalı korporativ kitabxana‐informasiya şəbəkələri yaradılır 2 . RUSLAN tətbiq olunduğu
kitabxanaların təlabatına və
xüsusiyyətlərinə asanlıqla uyğunlaşdırıla bilir. Belə ki, Avtomatlaşmış Kitabxana‐İnformasiya Sisteminin sistem parametrləri (Avtomatlaşmış İşçi Yerlərindən istifadə hüququ, yeni məlumat bazalarının yaradılması və s.) sistem adminstratoru, texnoloji imkanları (biblioqrafik və avtoritet yazıların formatı, çap sənədlərinin şablonunu: kataloq kartı, inventar siyahı və s.) isə konkret istifadəçi tərəfindən dəyişdirilə bilər. RUSLAN Rusiya, əksər MDB ölkələrinin və Qərb ölkələrinin kitabxana texnologiyalarının xüsüsiyyətlərini nəzərə almaqla yaradılmışdır. Sistemdə müasir kitabxana texnologiyaları‐korporativ kataloqlaşdırma, On‐line
2 Sistemin komponentləri bir kompüterdə və lokal kompüter şəbəkəsində də fəaliyyət göstərə bilər.
148 axtarış, elektron mətn bazasından birgə istifadə, elektron sifariş və göndəriş, oxucuların və ədəbiyyatın ştrix‐kodla identikləşməsi, On‐line adminstrasiya xidməti və s. tətbiq olunmuşdur. Sistemdə aşağıdakı Avtomatlaşmış İşçi Yerləri(AİY) nəzərdə tutulmuşdur: •
•
Kitab verilişi; •
Oxucu; •
Sistem adminstratoru. Komplektləşdirici‐Kataloqlaşdırıcı AİY.
Komplektləşdirici ‐ Kataloqlaşdırıcı Avtomatlaşmış İşçi Yeri sadə və rahat işçi interfeysinə malikdir və bütün ənənəvi komplektləşmə (ədəbiyyat fondunun uçotu, ədəbiyyat sifarişi, dövrü mətbuata abunə, inventar və yekun uçot kitabının aparılması və s.) funksiyalarını yerinə yetirməklə yanaşı, kitabxanaya daxil olan bütün növ materialların UNİMARC, RUSMARC, USMARC formatlarında biblioqrafik təsvirini və konkret kitabxananın elektron kataloqunun və Korporativ Kitabxana İnformasiya Şəbəkəsinin yekun kataloqunun yaradılmasını təmin edir. Biblioqrafik yazılar sistem tərəfindən yazıların qrammatik yazılışı, struktur və məntiqi tamlığı avtomatik yoxlanılmaqla şablon əsasında yaradılır. RUSLAN korporativ Avtomatlaşmış Kitabxana‐İnformasiya Sistemi olduğundan və Z39.50 protokolu ilə 600‐dən artıq dünyanın ən böyük kitabxana‐informasiya sistemləri ilə birbaşa biblioqrafik yazı
mübadiləsi mümkün
olduğundan kataloqlaşdırılan ədəbiyyatın ilk öncə biblioqrafik yazısı axtarılır. Qeyd edək ki, Avtomatlaşmış İşçi Yeri sadə,
Eyni zamanda bir neçə sorğu əsasında bir neçə məlumat 149
bazasında axtarış
aparıla bilər.
Kataloqlaşdırılan ədəbiyyatın biblioqrafik yazısı tapıldıqda sadəcə olaraq, həmin yazının surətini kitabxananın elektron kataloquna daxil etmək, yazıya müəyyən əlavələr və dəyişikliklər etmək lazımdır. Axtarılan yazı digər maşınla oxunan formatda olarsa sistem avtomatik olaraq onu tələb olunan formata konvertə edə biləcək.
Şək.71
Kataloqlaşdırılan ədəbiyyatın biblioqrafik yazısı tapılmadıqda isə kataloqlaşdırıcı şablon əsasında ədəbiyyatın biblioqrafik yazısını özü hazırlamalıdır. Avtomatlaşmış İşçi Yerində hər formatın hər bir sahəsi üçün kontekst kömək‐Help sistemi, korporativ məlumat‐ lüğət bazasından, avtoritet yazılardan istifadə nəzərdə tutulmuşdur(şək.72‐73). Bunun sayəsində Avtomatlaşmış
150 İşçi Yerindən istifadə etməklə, hətta az hazırlıqlı işçilər belə ədəbiyyatı asanlıqla və tam şəkildə kataloqlaşdıra bilərlər.
Şək. 72
151
Şək.73
Avtomatlaşmış İşçi Yerində biblioqrafik təsvirin bütün ünsürləri əsasında məlumat‐lüğət bazasının yaradılması və ondan korporativ istifadə, kitabın xülasəsinin(rezyumesini) skanerə olunması və mətn kimi tanınması, biblioqrafik yazıların ixracı nəzərdə tutulmuşdur.
Kitab verilişi AİY : •
•
Oxucular haqqında ətraflı məlumat bazasının yaradılmasını; •
Ştrix‐kod texnologiyası ilə kitab verilişinin uçotunu; •
İnternet vasitəsilə eletron sifarişin və elektron göndərişlərin yerinə yetirilməsini;
152
•
Borclular haqqında məlumat hazırlanmasını və borclulara elektron poçt vasitəsi ilə xəbərdarlıq edilməsini; •
statistik hesabatların hazırlanmasını və s. təmin edir.
Oxucu Avtomatlaşmış İşçi Yerinin işçi interfeysi Web səhifə şəklində hazırlanmışdır və uzaq məsafədə yerləşən oxucuların, Z39.50 və HTTP protokolları vasitəsilə korporativ şəbəkənin və dünyanın 600‐dən artıq ən böyük kitabxana‐informasiya sistemlərinin biblioqrafik, elektron sənəd (mətn, qrafiki, audio və video fayllar) və avtoritet yazı bazalarında axtarışını təmin edir 3 . Standart WWW brauzerinin (MS Internet Explorer, Netscape Navigator və s.) ünvan sətrində korporativ şəbəkənin URL ünvanını yazdıqda Oxucu Avtomatlaşmış İşçi Yerinin işçi interfeysi yüklənir(şək.74). Sistem istifadəçinin qeydiyyatını tələb edir. Müvafiq identikləşmə parametrlərini‐istifadəçinin adını və parolu daxil etdikdən sonra Axtarış forması brauzerin işçi sahəsində əks olunur(şək.75).
3 Axtarış eyni zamanda bir neçə dildə aparıla bilər. 153
Şək.74
154 Şək. 75
İstifadəçi axtarış apardıqda ilk öncə ədəbiyyatın tipini və axtarış
mənbəyini‐onu maraqlandıran kitabxananın elektron kataloqunu seçməlidir 4 . Sonra axtarış ünsürlərini müəyyən edib, daxiletmə sahələrinə axtarış parametrləri daxil edilir. Məntiqi operatorlardan istifadə etməklə kompleks axtarış sorğusu yaratmaq olar. Əgər daxiletmə
əhəmiyyətlidirsə Atribut açılan siyahısında Fraza(Фраза), əks halda isə Sözlər siyahısı(Список слов) atributunu müəyyən etmək lazımdır. ‘*’ simvolundan istifadə etməklə sözün əvvəlində (məs:Azad*), ortasında(məs: A*ad) və sonunda(Məs: *ad) gələn hərflərə görə axtarış aparmaq olar. Nəşr ili istisna olmaqla tarix 8 simvollu İLAYGÜN formatı (İL‐4 simvol, AY‐2 simvol, GÜN‐2 simvol) əsasında
4
Korpoativ şəbəkənin yekun kataloqunda axtarış apardıqda bütün mənbələri qeyd etmək lazımdır. 155
daxil edilir. Məsələn: 19970328 ‐ 28 mart 1997 –ci il. İstifadəçi axtarışın nəticəsinə nizamlı şəkildə, təkrar yazılar olmadan, müəyyən hissələrlə baxmaq istəyirsə müvafiq parametrlərini və rejimlərini müəyyən etməlidir(bax: şək.75). Axtarış Axtarış düməsini sıxmaqla yerinə yetirilir 5 . Uğurlu axtarışın nəticəsi‐ biblioqrafik yazılar qısa(şək.76) və ya tam formada(şək.77) açılan növbəti pəncərədə əks olunacaqdır.
Şək.76 5 D üymə axtarış mənbəyinin seçilməsindən 5 dəqiqə sonra sıxılıbsa, axtarış mümkün olmayacaq. Bu halda axtarış mənbəyi yenidən seçilməlidir.
156 Şək.77
Tapılmış ədəbiyyatın nüsxəsi və sərbəst nüsxəsi haqda məlumat almaq üçün biblioqrafik yazıların qısa formasında
(Дополнительная информация) hiperistinadına müraciət etmək lazımdır. Biblioqrafik yazının MARC sahələrinə baxmaq istədikdə isə biblioqrafik yazının tam formasında Sahələrin nişanlarını göstərmək (Показать метки полей) hiperistinadına müraciət etmək lazımdır. Tapılmış biblioqrafik yazı əsasında ədəbiyyat sifarişi aşağıdakı qaydada həyata keçirilir:
1.
Tapılmış biblioqrafik yazıya ehtiyac olarsa əlavə olaraq sifariş olunan ədəbiyyatın cild, buraxılış 157
nömrəsi yazılır və ədəbiyyatın saxlandığı kitabxana, sifarişin tipi müəyyən olunur və Davam etmək (Продолжить) düyməsi sıxılır(şək.78).
Şək.78 2.
Əgər sifarişin tipi olaraq Müvəqqəti istifadə üçün (Документ во временное пользование) variantı seçilibsə sifarişi müəyyən səbəblərdən yerinə yetirmək mümkün olmadıqda, sifarişin yerinə yetirilmə forması seçilir 6
6
Növbəyə qoyulsun formasını seçmək məsləhətdir.
158 sifarişin forması müəyyən olunmalıdır(şək.80). 7 Hər iki halda Sifariş etmək(Заказать) düyməsi sıxırmalıdır.
Şək.79
7 Uzaq məsafədə yerləşən oxucülar Elektron göndəriş formasını seçməlidir.
159
Şək.80
3.
Sifarişin yerinə yetirilməsi haqqında informasiya növbəti pəncərədə əks olunacaq(şək.81).
160
Şək.81 Sistem adminstratoru. Sistem adminstratoru AİY sistem adminstratoruna aşağıdakı əməliyyatları yerinə yetirməyə imkan verir: •
konfiqurasiyasını dəyişdirmək; •
İstifadə hüqunü müəyyən etmək; •
Yeni məlumat bazalarını yaratmaq; •
Məlumat bazalarının ehtiyat surətini yaratmaq; •
Serverlərin monitorinqini və s. 160
Əlavə A alb – alban ara –ərəb arm – erməni aze – azerbaycan bel – belorus bul – bolqar chi – çin cre – alman cze – çex dan ‐ daniya eng ‐ ingilis est ‐ gston fre ‐ fransız geo ‐ gürcü ger ‐ alman hin ‐ hindi hun ‐ macar ita ‐ italyan jpn ‐ yapon kaz – qazax kir ‐ qırğız kor ‐ koreya lav ‐ latış lit ‐ litov mol ‐ moldav mon ‐ monqol pol ‐ polşa por ‐ portuqal rum ‐ rumın rus ‐ rus slo ‐ slovak spa ‐ ispan swe ‐ şved taj ‐ tacik tuk ‐ turkmen ukr ‐ ukrain uzb ‐ özbək vie ‐ vyetnam
161
ƏDƏBİYYAT.
1. Xələfov A.A. Kitabxanaşünaslığa giriş. Bakı: BDU, 2001. 2.
Халафов А.А., Курбанов А.И. Проблемы компьютериза- ции библиотек Азербайджана. Материалы конференции Библиотечное дело. М., 2000. 3.
UNIMARC MANUAL. Руководство применению международного коммуникативного формата UNI‐ MARC. М.:, 1992. 4.
Xəlilov M.S., Qurbanov A.İ., Musayeva N.N. Kitabxana İnformatikası. I cild, Bakı: Odlar Yurdu, 2001.‐ 246 s. 5.
proqram təminatı. Bakı: Caşıoğlu, 2001.‐291 s. 6.
Форматы USMARC. Краткое описание. В 3‐х частях. Ч1.Формат USMARC для библиографических дан‐ ных./ Б‐ка Конгресса. Служба развития сети и стандартов MARC; Пер. с англ. и научн. ред. С.А.Беляниной, И.В.Мельник, А.Н.Пака, Р.А.Кругловой. М.:, 1996.‐176 с. 7.
ные библиотечно‐информационные системы России: состояние, выбор, внедрение и развитие. ‐ М.: Либерия, 1996.‐271 с. 8.
Грибов В.Т. Новые информационные технологии в библиотеках, новые решения. //”Библиотеки и ас‐ социации в меняющемся мире: новые технологии и новые формы сотрудничества”: Материалы конф. ‐ М.: ГПНТБ России,1998.‐ Т.1. 9.
Вислый А.И., Рубина С.С. Библиотека 5.0 От DOS к Windows и Internet // ”Библиотеки и ассоциации в меняющемся мире: новые технологии и новые фор‐
162 мы сотрудничества”: Материалы конф. ‐М. : ГПНТБ,1999.‐ Т.1.– c.120‐122 10.
др./Научн.рук. д.т.н. Я.Л.Шрайберг. Интегрирован‐ ная библиотечно‐информационная система ИРБИС – Описание системы. М.: ГПНТБ, 1999.‐ Т1.‐ 95 с. 11.
Племнек А.И., Агаджанова Л.Н., Баранов В.Л., Вол‐ жев И.А., Дорофеев С.Т., Купреенко С.В., Соколова Н.В. Проект Библиотечной сети учреждений науки и образования Северо‐Западного региона России ‐ RUSLANet //НТБ.‐1997.‐№11.‐ c. 27‐ 36. Yüklə 2,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|