N. N. Musayeva Kİtabxana informatikasi azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirinin 21. 08. 01 tarixli 917 saylı əmri ilə Ali məktəb tələbələri üçün dərs
Yüklə 2,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Adobe Acrobat
- ENTER
- Ingenta 5
- İnteqrum‐Texno
- 1.3 Maşınla oxunan biblioqrafik formatlar.
13 Kağız üzərində maddiləşmiş informasiyanın elektron formaya keçirilməsi skaner və rəqəmli fotoaparat vasitəsilə yerinə yetirilərək, hər bir səhifənin obrazı yaradılır. Yaradılmış obrazlar qrafik təsvir olduğundan çox böyük informasiya tutumuna malik olurlar və onun şəbəkədə idarə edilməsində müəyyən vaxt itkisi yarana bilər. Buna görə də skanerə olmuş obrazları PDF formatına və xüsüsi simvolların tanınması proqramları vasitəsilə ( məsələn: FineReader) mətn formatına çevirirlər. Skanerə olmuş obrazlar PDF formatına çevrilməsi Adobe Acrobat proqramı vasitəsilə yerinə yetirilir. Proqram yükləndikdən sonra açılmış proqram pəncərəsinin Fayl menyusunun
dialoq pəncərəsində kitabın skanerə olunmuş birinci səhifəsinin obrazının ünvanını müəyyən edib klaviaturanın
proqramının işçi sahəsində əks olunacaq. Növbəti səhifənin obrazını eyni qayda ilə açdıqda səhfənin obrazını əvvəlki obrazların arxasına əlavə edilməsi və ya yeni sənəd pəncərəsi şəklində açılması haqqında dialoq pəncərəsi açılır
4 . Bu qayda ilə kitabın bütün səhifələrinin obrazlarını çağırdıqdan sonra onu yaddaşda saxlamaq lazımdır. İnterfeysin idarəedici düymələri vasitəsilə bir səhifədən digərinə keçid, obrazın fırlanması və s. mümkündür. Kitabların, dövrü mətbuatın, dissertasiyaların və s. elektron forması
əsasən kitabxanalararası elektron abonoment, nəşriyyatlardan, informasiya mərkəzlərindən dövrü mətbuat redaksiyalarından alınır. Bi işdə İnternet əvəzsiz vasitədir. İnternet həm informasiya ehtiyatların reklamını təmin edir, həm də On‐line istifadə üçün elektron
4 Kitabın səhifələri üçün obrazını əvvəlki obrazların arxasına əlavə edilməsi variantı seçilməlidir
14 mətn və multimedia sənədlər bazalarının saxlayır. Bunlardan bir neçəsini qeyd edək: •
5 . Bazada 12 milyondan artıq dünyanın ən məşhur ingilis dilli jurnal və məcmuələrindən məqalələr toplanmışdır. Müəllifə, dövrü nəşrin adına, açar sözə və nəşr tarixinə görə axtarış aparılır. •
İnteqrum‐Texno 6 bu gün Rusiya informasiya məkanında qanunvericilik, dövrü nəşrlər, Mərkəzi kənd təsərrüffatı elmi kitabxanasının və İctimai elmlər üzrə elmi informasiyalar institutunun biblioqrafik bazasını özündə saxlayan ən böyük məlumat bazasıdır . •
7 1974‐cü ildən başlayaraq yüksək enerji fizikasına aid 450 mindən artıq kitab və jurnal məqalələrini saxlayan məlumat bazasıdır •
EBSCO( http://search.epnet.com ). Baza düynanın 39 ölkəsinin 4000–dən artıq jurnal və qəzet materiallarını saxlayan 5 müstəqil bazadan ibarətdir: 1.
Academic Search Premier. Bazada PDF‐faylı şəklində 2500 –dən
artıq tarix,
təhsil, ekologiya, beynəlxalq münasibətlər, tibb, siyasi və sosial elmlər və kompüter texnologiyasına aid jurnalların elektron nəşrləri, xülasə və referatları yerləşir. 2.
menecment, marketinq, sığorta, mühasibat, bank işi, beynəlxalq biznesə aid 1600‐dən artıq jurnal materialı, 2 milyondan artıq amerikan və beynəlxalq firma və kompaniyalar haqqında məlumatlar, dünya ölkələrinin
5 Bazanın URL ünvanı: http://www.integrum.ru/products/db.asp 6 Bazanın URL ünvanı: http://www.integrum.ru/products/db.asp
7 Bazanın URL ünvanı http://www.slac.stanford.edu/spires/hep/ 15 iqtisadiyyatı haqqında icmal xarakterli məlumatlar toplanmışdır. 3.
Public Library. Bazada 1990‐ildən başlayaraq 1810 jurnalın elektron mətni, 1984‐cü ildən isə 2780‐dən artıq jurnaldakı məqalərin referatları toplanmışdır. 4.
Newspaper Source. Bazada 1800 dən artıq məşhur dövrü nəşrlər, o cümlədən 6 000 000 məqalə saxlanılır. Həmçinin 1965‐ci ildən elmin müxtəlif sahələri üçün elektron mətn arxivi vardır. 5.
8 . Biologiya və tibbə aid ən məşhur məlumat bazasıdır.
8 Bazadan istifadə ABŞ‐ın Milli Tibb kitabxanasının (www.nlm.nih.gov/databases/freemedl.html) serverləri vasitəsi ilə də mümkündür. 15
ədəbiyyatı identikləşdirən biblioqrafik ünsürlərin kodlaşmış təsvir qaydalarına format deyilir. Müasir Avtomatlaşmış Kitabxana‐Informasiya Sistemlərinin məlumat – axtarış aparatının əsas elementi olan biblioqrafik yazılar maşınla oxunan‐MARC (Machine Readable Catalogue) formatları əsasında yaradılır. MARC formatında hazırlanmış biblioqrafik yazı ədəbiyyat haqqında QOST biblioqrafik təsvir standartına nisbətən daha geniş biblioqrafik informasiya saxlayır. Bunun nəticəsində, oxucunun axtarış imkanları qat‐qat genişlənir. Oxucu hətta ona lazım olan ədəbiyyatın əsas biblioqrafik ünsürlərini bilməsə belə (məs: müəllif, sərlövhə və s.) MARC formatında təsvir, ona lazım olan sənədi açar sözə, ölçülərinə, materialın tipinə, keyfiyyətinə və digər ənənəvi olmayan ünsürlərə görə tapmağa imkan verir, kitabxana ehtiyatlarından daha effektiv istifadə olunmasını təmin edir. MARC formatı ilk dəfə 1966‐cı ildə ABŞ‐in Konqres kitabxanası tərəfindən yaradılmışdır. Maşınla oxunan formatın ənənəvi biblioqrafik təsvir standartına nisbətən üstünlüyü aşkar olduqdan sonara, əksər ölkələr maşınla oxunan öz milli biblioqrafik formatlarını yaratmağa başladılar.
1968‐ci
ildə USMARC[6] (ABŞ), CANMARC(Kanada), UKMARC (Böyük
Britaniya) formatları yaradıldı. Artıq 1970‐80‐cı illərdə bir çox ölkələr MARC formatını qəbul etdilər və MARC‐ın 50‐dən çox variantı yradıldı. Bu dövrdə meydana gələn Internet və kompüter‐informasiya şəbəkə texnologiyası və MARC formatları kitabxanaların kompleks avtomatlaşdırılmasını, oxuculara On‐line
16 xidməti təmin etdi və ayrı‐ayrı kitabxana ehtiyatlarının inteqrasiyası üçün real texniki imkanlar yrandı. Lakin, formatların müxtəlifliyi səmərəli və operativ informasiya mübadiləsinə ciddi problemlər yaradırdı. Bu səbədən MARC formatında tərtib olunan
biblioqrafik informasiyanın beynəlxalq mübadiləsinin təmini üçün beynəlxalq kommunikativ formatın işlənilməsi qərara alındı və 1977‐ci ildə «UNIMARC»[3] (Universal MARC Formatı) beynəlxalq formatı yaradıldı.
Hal‐hazırda UNIMARC formatı ilə bərabər bir çox biblioqrafik agentliklər USMARC formatından da istifadə edirlər. Hər iki format bu gün kataloqlaşdırma üçün ən səmərəli biblioqrafik yazı formatıdır. Formatın 3 rəqəmli identifikatorla nişanlanmış sahəlri 9 blokda qruplaşmışdır. Hər bir sahə daxil olduğu blokun məzmununa uyğun biblioqrafik və kodlaşmış məlumatları əks etdirir. Məs. 700‐ cü sahə 7‐ci ʺİntellektual məsulliyyətʺ blokuna daxil olub, kitabın birinci müəllifi və ya nəşrə məsul şəxs haqqında məlumatı əks etdirir. Hər bir sahə daxilində biblioqrafik məlumatlar bir və ya bir neçə altsahədə kodlaşdırılır. Altsahə iki simvoldan ibarət identifikatora malikdir. məs.: 700_0 $a və s. Sahələrin təsvirində altsahələr müəyyən ardıcıllıqla verilir. Hər bir sahə həmçinin qiymətləri müxtəlif olan iki indikatora malik olur 1 . İndikatorlar axtarış zamanı sahəyə müraciətin formasını təyin edir. Əgər indikator qiymət almırsa, mövqe probel ilə (ʺ‐ʺ) doldurulur. UNIMARC formatında mübadilə məqsədilə tərtib olunan hər bir biblioqrafik yazı Yazı markeri, məlumat kitabçası və dəyişən sahələrdən ibarət olur. Hər bir biblioqrafik yazı 24 simvollu yazı markeri ilə başlayır. Yazı
1 Bir sıra sahələr istisna olmaqla. Yüklə 2,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|