N varli adami
Yüklə 0,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
| QIZILIN BEŞİNCİ QANUNU
Gücünün yetmədiyi başlanğıclara pul yatırıb, dələduz və dolandırıcıların yoldan çıxarmalarına şirniklənən, olmayan təcrübəsinə arxayın olub, qısa müddətdə varlanmaq kimi romantik xülyalara qapılan adamlardan qızıl qaçır. Qızıl sahibinə hər zaman sehrli nağıllara bənzər şirnikləndirici təkliflər gəlir. Elə təəssürat yarana bilər ki, onlar sərvətə əsrarəngiz qüvvə verib, onun görülməmiş mənfəət gətirməsinə səbəb olur. Lakin səriştəli insanların diqqətlə baxmağı kifayətdir ki, tez varlanma vədini verən hər belə planın arxasında gizlənən təhlükəni görsünlər. Mümkün olmayan sərmayələr dalınca qaçarkən, yığılmış əsas əmanətləri heç vaxt təhlükəyə atmayan, Ninevi- yadan olan zənginləri unutmayın. Qızılın beş qanunu budur. Sizə bu hekayəni danışaraq, mən öz sərvətimin sirrini də açmış oldum. 91 Lakin əslinə baxsaq, bu sirr deyil. Bu, vəhşi çaqqallar kimi hər gün gündəlik - ruzinin fikrini çəkməmək üçün həyatın məngənəsindən qopmaq istəyən hər bir insanın bilməli olduğu həqiqətlərdir. Sabah biz Babilə daxil olacağıq. Görürsünüz? Budur, Vaal ehramının üzərində sönməz məşəllər yanır. Qızıl şəhər artıq görünür. Sabah sizlərdən hər biriniz öz sadiq xidmətinizə görə qazandığınız qızılı alacaqsınız. On ildən sonra siz bu qızıl haqqında nə deyə bilərsiniz? Əgər sizin aranızda Arkadın müdrikliyinə bələd olub, Nomasir kimi, bu qızılı sərvətə doğru birinci addım kimi işlədəcək adamlar varsa, onda onlar on il sonra Arkadın oğlu kimi imkanlı və hörmətli olacaqlar. Düşünülmüş hərəkətlərimiz bizi həyat boyu apararaq sevindirir və bizə kömək edir. Eynilə bu cür, düşünülməmiş hərəkətlərimiz isə bizə narahatlıq verir və təşvişə salır. Təəssüf ki, onları rahatlıqla özündən uzaqlaşdırıb unutmaq da olmur. Edə bilmək imkanı var ikən, etmədiklərimiz haqqında olan xatirələrimiz bizə hər zaman əzab verəcək. Babilin xəzinəsi böyükdür. Heç kim onu ölçə bilməz. Şəhər hər il daha da zənginləşir. Bütün bu var-dövlət təşəbbüskar insanlara mükafat olacaq. Hər kəsin arzu və niyyətlərində böyük və sehrli bir güc gizlidir. Qızılın beş qanununu bilib, bu gücü doğru istiqamətdə yönləndirərək Babilin sərvətindən payınıza düşəni ala bilərsiniz. 92 Babilli s ə l əmçi Ə lli qızıl sikkə! Babilli qəpik ustası Rodanın dəridən olan pul kisəsində, hələ heç vaxt bu qədər qızıl ol- mamışdı. O, hökmdarların ən səxavətlisi olan şahzadənin sarayından uzanan yolda yüksək əhval-ruhiyyə ilə gedir- di. Onun hər addımında, kəmərindən asılmış pul kisəsi xoş şəkildə cingildəyirdi. Bu onun indiyə qədər eşitdiyi ən gözəl musiqi idi. Əlli qızıl sikkə! Hamısı da onun! O öz xoşbəxtliyinə çətinliklə inanırdı. Bu cingildəyən girdəciklərdə hansı qüvvə gizlidir? Bunlarla istənilən şeyi - böyük ev, torpaq, mal-qara, dəvələr, atlar, cəng arabası almaq olar. Görəsən, onları nəyə xərcləyim? Bacısının evinə aparan yan küçəyə dönərkən beynini məşğul edən ancaq bu fikir idi. Bir neçə gün sonra, axşam vaxtı, çətinliyə düşmüş Ro- dan, sələmçi, nadir əşya və ləl-cavahirat taciri Matonun dükanına girdi. Yan-yörəsində satış üçün düzülmüş rəngli əşyalara baxmadan birbaşa evin arxa hissəsindəki yaşayış 93 yerinə keçdi. Burada o, xalçanın üzərinə uzanıb, zənci qulunun verdiyi yeməyi yeyən Matonu gördü. - Mən səninlə məsləhətləşmək istəyərdim, çünki nə edəcəyimi bilmirəm. - Rodan dəridən olan qolsuz gödəkcənin altından görsənən tüklü sinəsini qabardıb, ayaqlan aralı tərzdə rahat dayanmışdı. Matonun ensiz, sarımtıl üzü mehribancasına gülümsədi. - Nə etmisən ki belə, sənə sələmçi lazım olub? Olmaya, oyun masası arxasında uğur səndən üz döndərib? Yoxsa iri əndamlı bir gözəlçə səni öz toruna salıb? Mən səni uzun illərdir ki, tanıyıram, amma sən, bir dəfə də olsun mənim yanıma kömək dalınca gəlməmisən. - Xeyr, düşündüyün kimi deyil. Mənə qızıl lazım deyil. Mən səndən müdrik bir məsləhət almaq istəyirəm. - Siz bir dinləyin, görün, o nə deyir! Heç kim sələmçinin yanına məsləhət dalınca gəlmir. Görünür, mən səhv eşitmişəm? - Qulaqların səni yanıltmadı. - Ola bilməz! Yoxsa usta Rodan hamıdan ağıllı çıxıb, Matonun yanma qızıl yox, məsləhət dalınca gəlib? Adamların çoxu öz axmaqlıqlarının əvəzini ödəmək üçün qızıl axtarışında mənə müraciət edirlər, məsləhət isə onlara heç vaxt gərək olmur. Öz bəlaları ilə sələmçiyə üz tutan insanlara, ondan yaxşı məsləhət verəcək kim var? Mənimlə şam yeməyi ye, Rodan. Bu axşam sən mənim qonağımsan. Ando! - o öz qulunu səslədi. - Məsləhət dalmca yanıma gələn dostum Rodan üçün xalça sər. Bu gün o mənim 94 hörmətli qonağımdır. Ona bolluca yemək və ən böyük qədəhi gətir. Ən yaxşı şərabı seç ki, o da dadına baxsın. İndi isə danış, səni narahat edən nədir? - Hökmdar mükafatı. - Hökmdar mükafatı? Hökmdar sənə mükafat verib, səni isə bu narahat edir? Bu nə mükafatdır belə? - Hökmdar, onun qvardiyası üçün hazırladığım nizələr üçün yeni başlıq nümunəsindən çox razı qaldı və mənə əlli qızıl qəpik verdi. İndi mən çətinlikdəyəm. Bir saat belə olsun keçmir ki, kimsə məndən pulumu onunla paylaşmağı istəməsin. - Bu təbiidir. İnsanların əksəriyyəti sahib olduqlarından çox qızıl istəyirlər və onlarla bölüşəcək adamı tapmağa şad olarlar. Bəs sən onlara rədd cavabı verə bilərsənmi? Yoxsa sənin iradən yumruğundan zəifdir? - Mən çoxlarına yox deyə bilərəm, lakin bəzən razılaşmaq ən rahatıdır. Məgər mən çox bağlı olduğum doğma bacıma yox deyə bilərəm? - Əlbəttə, bacın səninlə birlikdə sənin mükafatına sevinməyə imtina etməz. - Amma bu onun üçün deyil, onun varlı tacir olmağı arzulayan əri Araman üçündür. O hesab edir ki, ərinin bu niyyəti üçün, sadəcə, heç vaxt imkanı olmayıb və bu qızılı ona verməyim üçün mənə yalvarır. O, varlanacağı vaxt qızılı mənə geri qaytaracaq. 95 - Dostum, - Maton qeyd etdi, - sən müzakirə üçün çox maraqlı mövzu gətirmisən. Qızıl, sahibinin çiyninə böyük məsuliyyət qoyur və ətrafdakıların ona qarşı münasibətini dəyişir. Qızıla sahib olduqdan sonra, insan, onu itirəcəyindən və ya onun oğurlanacağından qorxmağa başlayır. Bununla yanaşı o sənin çoxlu yaxşılıq edə biləcəyinə dair hissiyyat oyadır, lakin istənilən xeyirxah məqsədlər xoşagəlməz hallara yol aça bilər. Sən heyvanların dilini anlayan nineviyalı kəndlinin əhvalatını eşitmisənmi? Düşünürəm ki, yox, çünki belə əhvalatları əritmə ocağının yanında danışmırlar. Mən onu sənə danışacağam ki, anlayasan, pulu borc vermək - bu, qızılı, sadəcə, əldən-ələ ötürmək deyil. Heyvanların bir-birinə nə söylədiklərini anlaya bilən bu kəndli, axşamlar öz həyətində oturub, müxtəlif canhlann söhbətlərini dinləməyi sevərdi. Bir gün o, camışın uzunqulağa öz ağır taleyindən şikayət etdiyini eşitdi: - Mən səhərdən axşama qədər kotan çəkirəm. Günün qızmar olmağı, ayaqlarımın yorğunluğu, boyunduruğun boynumu sürtməyi, heç kimin vecinə deyil. Sənin həyatın isə asandır. Üzərində rəngli palan, özün üçün dayanırsan, sahibini istədiyi yerə aparmaqdan başqa, heç bir işin yoxdur. Əgər onun gedəcəyi yer yoxdursa, onda bütün günü dincəlib, yaşıl otu gövşəyirsən. Uzunqulaq, öz xasiyyətindəki tərsliyə baxmayaraq, təbiətcə mülayim məxluq idi və camışa yazığı gəldi. - Qulaq as dostum, - o dedi, - sənin işin doğrudan da çətindir, mən də sənin aqibətini yüngülləşdirmək istə 96 yərdim. Bütün gün dincəlmək üçün nə etməyin lazım olduğunu mən sənə söyləyərəm. Səhər tezdən qul, gəlib səni kotana qoşmaq istəyəndə, yerə uzanıb ucadan böyür ki, o sənin xəstə olub işləyə bilməyəcəyini zənn etsin. Camış onun məsləhətinə əməl etdi və növbəti gün qul, sahibinin yanma gəlib, camışın xəstələndiyini və kotan çəkə bilmədiyini xəbər verdi. - Onda, - kəndli söylədi, - uzunqulağı arabaya qoş və şumla. Sadəcə, dostuna kömək etmək istəyən uzunqulaq, bütün gün onun işini görməli oldu. Qaş qaralan vaxtı onu kotandan açanda, halı yaman idi, ayaqları ağrıyırdı, boynu isə boyunduruqla sürtülmüşdü. Kəndli həyətə çıxıb, onların söhbətini dinlədi. Birinci camış sözə başladı: - Sən doğrudan da həqiqi dostsan. Sənin ağıllı məsləhətin sayəsində mən bütün gün istirahətdən həzz almışam. - Mən isə, - uzunqulaq ona cavab verdi, - dostuna kömək etmək istəyib, əvəzində onun bütün işini görməli olan sadəlövh oldum. İndi isə sən öz kotanını özün çəkməli olacaqsan, çünki mən eşitdim ki, sahibkar quluna yenə xəstələnsən səni sallaqxanaya göndərməyi tapşırıb. Onların söhbəti də, dostluğu da buradaca bitdi. Bu he- kayədəki əxlaqi nəticəni anladınmı, Rodan? - Maraqlı əhvalatdır, - Rodan cavab verdi, - tərbiyəvi əhəmiyyətinə gəldikdə isə, mən heç nə görə bilmədim. 97 - Mən elə də bilirdim. Burada ibrət dərsi var, özü də çox sadə. Əgər sən dostuna kömək etmək istəyirsənsə, bunu elə et ki, onun yükünü öz üzərinə yükləməyəsən. - Mən bu barədə heç düşünmədim. Müdrik ibrətdir. Mən bacımın ərinin yükünü daşımağa hazırlaşmıram. Amma söylə, axı sən çoxlarına borc verirsən. Onların hamısı pullarını qaytarırmı? Maton gülümsədi. Bu gülüş, onun simasında çox yaşamış, çox görmüş adamı büruzə verirdi. - Borclunun ödəmə imkanı yoxdursa, ona borc vermək olarmı? Borcu da bacarıqla verib həmişə düşünmək lazımdır, görəsən, o sənə xeyir gətirəcəkmi, öz pullarını yenidən görəcəksənmi? Əks təqdirdə, heç nəsiz qala bilərsən. Mən sənə öz sandıqçamda saxladığım girovları göstərəcəyəm və onlar öz hekayələrini özləri sənə danışacaqlar. O, otağa qol uzunluğunda, qırmızı donuz dərisi ilə üzlənmiş və döymə bürünclə bəzədilmiş bir sandıqça gətirdi. Onu yerə qoyaraq, qarşısında ayaq barmaqlarının üzərinə çöməlib hər iki əlini qapağının üstünə qoydu. - Borca pul verdiyim hər kəsdən borcu qaytarana qədər bu sandıqçanın içində qalacaq bir girov götürürəm. Adam borcunu ödədikdə, mən də ona girovu qaytarıram, əgər borc qaytarılmazsa, girov da məndə qalır. Mücrümün də mənə işarə etdiyi kimi, ən yaxşı hal, özümə də arzuladığım qədər çox var-dövləti olan adamların məndən borca pul götürməsidir. Onların torpaq sahələri, qiymətli daş-qaşları, dəvələri və digər əşyaları 98 var ki, borcu qaytarmaq üçün onları satmaq olar. Onlardan bəziləri, borcun məbləğindən qat-qat qiymətli əşyaları girov əvəzi mənə verirdilər. Digərləri isə söz verirdilər ki, borcu qaytarmadıqları təqdirdə, əvvəlcədən də razılaşdıqları kimi, hər hansı bir əmlakın mülkiyyət hüququnu mənə verəcəklər. Belə borclar etibarlıdır. Mən bilirəm ki, qızılım mənə faizi ilə qayıdacaq, çünki borc mülkə əsaslanır. Digər kateqoriyaya pul qazanma imkanı olan insanlar daxildir. Onlar sənin kimi işləyib və ya xidmət edib, bunun əvəzində mükafatlandırılırlar. Onların gəlir mənbəyi var və əgər vicdanlı olub, uğursuzluğa düçar olmasalar, əminəm ki, onlar da borclarını faizi ilə qaytaracaqlar. Belə borclar insan əməyinə əsaslanır. Belələri də var ki, onların nə mülkü, nə də qazancı var. Həyat amansızdır və hər zaman elələri tapılar ki, ona uyğunlaşa bilməyiblər. Hətta əgər onlara borca mis qəpik belə versəm, xeyirxah dostları onlara zamin durmadıqca, mənim onu geri almaq imkanım olmayacaq. Maton sandıqçanın qıfılını açıb, qapağını yuxarı qaldırdı. Rodan səbirsizliklə irəli gəldi. Ən üstdə, bükülmüş qırmızı libasın üzərində bürünc boyunbağı vardı. Maton zinət əşyasını götürüb, həvəslə onun çəkisini əlində ölçdü. - O, daima mənim sandıqçamda qalacaq, belə ki, sahibi dünyasını dəyişib. Mən bu bəzək əşyasını sahibinin xatirəsinə hörmət əlaməti olaraq saxlayıram, çünki o mənim yaxın dostum olub. Şərqdən gəlin gətirənə qədər, biz onunla birlikdə müvəffəqiyyətlə çalışırdıq. O, gözəl idi, 99 lakin başqa qadınlara bənzəmirdi. Yaman şıltaq idi. Onun istəklərini təmin etmək üçün, o öz qızılını düşünmədən havaya sovururdu. Qızılı qurtaranda isə, o, ümidsiz halda yanıma gəldi. Mən onunla uzun-uzun söhbət etdim. İşlərini yoluna qoymağı üçün ona öz köməyimi təklif etdim. O, Müqəddəs öküz təsvirinin qarşısında and içdi ki, belə də edəcək, fəqət bunun gerçəkləşməyi qismət deyilmiş. Mübahisə zamanı xanımı bıçağı onun ürəyinə sancdı. - Qadının aqibəti nə oldu? - Rodan xəbər aldı. - Bax bu, - onundur. - Maton tünd qırmızı libası qaldırdı. - O ümidsiz halda özünü Fərat çayına atdı. Bu iki girov ödənilməmiş qalacaq. Rodan, güclü hisslərin əsiri olan insanların sələmçi üçün çox da etibarlı müştəri olmadığını, bu qutu sənə söyləyə bilər. Bax, burda başqa bir şey də var. - O, sandıqçadan, öküz sümüyündən hazırlanmış qaşlı üzük çıxartdı. - Bu bir kəndliyə məxsusdur. Mən onun arvadından xalça alıram. Bir dəfə çəyirtkə axmı hücum çəkdi və onlar çörəksiz qaldılar. Mən ona kömək etdim və o, borcunu yeni məhsuldan qaytardı. Sonra o bir daha gələrək səyahətçilərdən öyrəndiyi, uzaq bir ölkədəki nadir keçilər haqqında mənə danışdı. Onların elə uzun və nazik tükləri varmış ki, ondan, bütün Babildə tayı-bərabəri olmayan xalçalar düzəltmək olar. O keçi sürüsü almaq istəyirdi, lakin pulu yox idi. Mən ona borc pul verdim ki, səyahətə çıxıb özü üçün o keçilərdən gətirsin. İndi onun sürüsü artıq buradadır və gələn il mən Babilli kübarları ala biləcəkləri ən gözəl və qiymətli xalçalarla təəccübləndirəcəyəm. Üzüyü tezliklə ona verməli olacağam. O söz verib ki, vaxtında hesablaşacaq. 100 - Çoxlarımı hesablaşır? - Rodan maraqlandı. - Əgər onlar pulu gəlirli məqsədlər üçün götürürlərsə, ödəyirlər. Əgər ki, onlar öz səhvlərinin əvəzini ödəmək üçün pul götürməli olurlarsa, ehtimal böyükdür ki, sən bir daha öz qızılını görməyəcəksən. - Mənə bu girov əmanət haqqında danış, - Rodan, hər tərəfi gözəl qiymətli daşlarla işlənmiş, ağır, qızıl bilərziyi əlinə alıb, xahiş etdi. - Görünür, dostum qadınlara qarşı biganə deyil, - Ma- ton gülümsündü. - Axı, mən səndən daha cavanam, - Rodan cavab verdi. - Mən bunu danmıram, lakin bu dəfə sən, olmayan yerdə romantik bir əhvalat eşitmək istəyirsən. Bu qolbağın sahibəsi kök və üzü qırışmış bir ailə böyüyüdür, həmçinin onun çox danışıb, az deməyi məni dəli edir. Bir vaxtlar onun çoxlu pulu var idi. Onun bir oğlu var və istəyir ki, o, tacir olsun. Ona görə də o mənim yanıma gəlib qızıl verməyimi istədi ki, oğlu bir şəhərdən digərinə səyahət edib mübadilə ticarəti ilə məşğul olan karvan sahibi ilə şərikliyə girə bilsin. Lakin bu adam fırıldaqçı çıxdı və yazıq oğlanı, səhər tezdən o hələ yatarkən yola düşərək, uzaq şəhərdə pulsuz-parasız və kimsəsiz qoydu. Ola bilər ki, bu gənc yetkinlik yaşlarına girəndə, borcunu qaytaracaq. Lakin etiraf etməliyəm ki, bu qiymətli daşlar borcun məbləğinə dəyər. - Bəs pul götürməzdən əvvəl bu qadın səndən məsləhət aldımı? 101 - Qətiyyən. O, oğlunu, demək olar ki, Babilin ən zəngin və mötəbər adamı kimi təsəvvür edirdi. Mən ona etiraz etsəydim, o özündən çıxardı. Yaxşı oldu mənə. Mən bilirdim ki, onun oğlu hələ düşüncəsiz gəncdir, lakin bir halda ki o, girov qoyur, mən rədd edə bilməzdim. Bu isə, - Ma- ton, düyünlənmiş bir parça qamçı çıxarıb, sözünə davam etdi, - dəvə taciri Nəbatura məxsusdur. Ona böyük mal- qara sürüsü almaq lazım gələndə və buna pulu çatmayanda, o, belə bir düyün bağlayır və mən istədiyi qədər qızılı ona verirəm. O, bacarıqlı tacirdir. Mən onun sağlam düşüncə və fərasətinə inanıb, tərəddüd etmədən borc verirəm. Babildəki bir çox digər tacirlər də mənim tam etimadımı qazanıblar, çünki özlərini vicdanlı adamlar kimi aparırlar. Onların girovu mənim sandıqçamda uzun müddət qalmır. Yaxşı tacirlər - bizim şəhərimizin ləyaqətidir. Mənə sərf edən, onlara kömək etməkdir, onlara sərf edən isə, mənim pullarımdan faydalanmaqdır. Maton sandıqçadan çəkib çıxartdığı firuzə däşından yonulmuş müqəddəs böcəyi nifrətlə yerə tulladı. - Bu böcək isə Misirdəndir. Onu mənə vermiş adam, borcunu qaytarmaq haqqında heç düşünmür də. Mən ona bunu xatırladanda, hər zaman söyləyir: "Mən necə hesablaşa bilərəm ki, taleyimdəki bədlik məndən əl çəkmir. Sənin onsuz da çoxlu pulun var". Mən nə edə bilərəm? Girov, oğlunun işini dəstəkləmək məqsədilə torpaq və sürüsünü girov qoyan hörmətli adama, onun atasına məxsusdur. Əvvəllər uğur ona müşayiət edirdi, sonra isə paxıllıq və təcrübəsizlik onu məhv etdi. Onun bütün niyyətləri puç oldu. 102 Gənclik, özünə güvənən olur. O, var-dövlətə və vəd etdiyi nemətlərə doğru aparan asan yollar axtarır. Tez varlanma axtarışında gənclər düşünmədən borca girirlər. Həyat, onlara qəti üzünü göstərməyib və onlar bilmirlər ki, çarəsi olmayan borc, içinə düşməyin asan, çıxmağın isə çətin olduğu quyuya bənzəyir. Bu, gün işığından məhrum bir uçurumdur. Bununla belə, əgər bu xeyirxah məqsədlə edilirsə, mən insanları borc götürmək fikrindən daşındırmıram. Mən özüm də bir vaxtlar borca götürülmüş pullarla tacir olmuşam. Yenə də, bunun kimi vəziyyətdə sələmçi nə etməlidir? Cavan oğlan ümidsizdir, onda heç nə alınmır. O, hətta ödəniş etməyə cəhd də etmir. Atasının əlindən onun torpaq sahəsini və sürüsünü almağa isə mənim ürəyim gəlmir. - Sən mənə çox maraqlı hadisələr danışdın, - Rodan söylədi. - Lakin mən öz sualımın cavabını eşitmədim. Əlli qızıl sikkəni yeznəmə verməyə dəyərmi? Onlar mənə çox qiymətlidir. - Sənin bacın ləyaqətli qadındır və ona çox hörmət edirəm. Əgər onun əri mənim yanıma gəlib borca əlli qızıl istəsəydi, mən onları nə məqsədlə işlədəcəyini ondan soruşardım. Əgər o cavab versəydi ki, mənim kimi tacir olub, qiymətli daş-qaş və bahalı ev əşyaları satmağa hazırlaşır, mən ondan soruşardım: "Bəs sən ticarət haqqında nə bilirsən? Sən satılıq malı ən ucuz qiymətə haradan alacağını bilirsənmi? Onu daha da baha necə satacağını bilirsənmi?" Necə, bilirsən, o bu suallara cavab verə biləcəkmi? 103 - Məncə, yox, - Rodan razılaşdı. - O, sadəcə olaraq, nizələri düzəltməyə mənə kömək edirdi. - Onda mən ona deyərdim ki, onun məqsədləri yetərincə düşünülməyib. Tacir öz işinə bələd olmalıdır, onun niyyətlərinin isə zəmini yoxdur. Mən ona qızıl verməzdim. Bax, məsələn, o desəydi ki: "Bəli, mən tacirlərə işlərində kömək etmişəm. Smimaya gedib, oradan aşağı qiymətə xalça almağın üsulunu da bilirəm. Həmçinin mən Babilin bir çox varlı adamlarını da tanıyıram ki, onlara bu xalçaları mənfəətlə sata bilərəm". Onda mən etiraf edərdim ki, onun məqsədləri əsaslıdır və hörmətə layiqdir. Əgər o, pulları qaytaracağının zəmanətini mənə verə bilsəydi, mən də əlli qızıl sikkəni ona məmnuniyyətlə verərdim. Amma əgər o desəydi ki: "Mənim heç bir zəmanətim yoxdur, bir onu deyə bilərəm ki, mən vicdanlı adamam və söz verirəm ki, səninlə ödəşəcəyəm", belə olan halda, mən deyərdim ki: "Mən hər bir qəpiyə dəyər verirəm. Birdən Smimaya gedən yolda quldurlar sənin qızılını talasalar və ya geri qa- yıdan zaman xalçaları əlindən alsalar, mənimlə hesablaşmağa heç bir vəsaitin qalmayacaq və qızılım yoxa çıxacaq". Bilirsənmi, Rodan, sələmçilik də - bildiyin məlum ticarətdir, amma pullarla. Borca pul vermək asandır, lakin bunu düşünmədən etsən, onları geri qaytarmaq çətin olacaq. Ağıllı sələmçi boş yerə özünü təhlükə altma atmaz, ona zəmanət lazımdır. Bəli, dara düşənlərə, həyatın zərbələrinə tab gətirə bilməyənlərə əl tutmaq lazımdır. İşini hələ yenicə qurub cəmiyyətdə şöhrət və hörmət sahibi olmaq istəyənlərə 104 kömək etmək lazımdır. Köməkliyi də ağılla etmək lazımdır ki, yardım etmək istəyib, başqasının yükünü çiyinlərinə götürən uzunqulağın nümunəsinə bənzəməyəsən. Mən yenə də sənin gözlərində sual oxuyuram, Rodan, indi isə mənim cavabımı dinlə: Bu qızılı özündə saxla. Öz zəhmətinlə qazandığın, sənə məxsusdur və sən onu heç kimlə bölüşmək məcburiyyətində deyilsən, əgər özün bunu istəməsən. Əgər bu pulları sənə daha çox qızıl gətirəcəyi ümidi ilə borc vermək istəsən, bunu düşünərək et. Nizələri artıq neçə ildir ki, düzəldirsən? - Üç il tamamdır. - Hökmdar mükafatını saymasaq, bu müddət ərzində nə qədər pul yığa bilmişən? - Üç qızıl sikkə. - Sən özünə çox şey qıymayıb hər ilə bircə qızıl yığa bilmişən? - Elədir ki, var. - Deməli, əlli il işləmiş olsaydın, əlli qızıl yığacaqdın? - Axı bu bir ömür edir. - Yoxsa sən hesab edirsən ki, bacın sənin əlliillik ağır zəhmətinin nəticəsi olan bütün əmanətləri yalnızca yoldaşının özünü tacir kimi sınaması üçün təhlükəyə atardı? - Xeyr. Əgər ona hər şeyi sənin izah etdiyin kimi başa salsaq, yox. 105 - Onda onun yanına gedib de ki: «Mən üç il səhərdən axşama qədər çalışdım. Mən çox şeydən özümü məhrum edib, hər ilə yalnız bir sikkə yığa bilmişəm. Sən mənim əziz bacımsan və mən istəyirəm ki, yoldaşın seçəcəyi işdə inkişaf etsin. Əgər o mənim dostum Matona onun məntiqli və məqsədəuyğun hesab edəcəyi planı təqdim etsə, mən də məmnuniyyətlə il ərzində yığdığım qənaətlərimi ona borc verə bilərəm. Qoy o da uğur qazana biləcəyini isbat etsin». Mənim dediyim kimi et. Əgər onda lazımi keyfiyyətlər varsa, onlar özünü göstərəcək. Yox, əgər yoxdursa, onun arxasında ödəyə biləcəyi məbləğ qalacaq. Mən ona görə sələmçi oldum ki, öz ticarətimdə istifadə edə biləcəyimdən artıq qızılım var. İstəyirəm ki, qızılım başqaları üçün işləyib, eyni zamanda mənə də pul gətirsin. Mən onu boş-boşuna itirmək istəmirəm, çünki onu yığmaq üçün xeyli zəhmət çəkmişəm. Odur ki, işin etibarlı olmasına və qızılımın mənə geri qayıdacağına əmin olmadıqca, borc vermirəm. Rodan, mən sənə mücrümün bəzi sirlərini açdım. Bunların sayəsində sən gördün ki, insan zəif məxluqdur və ödəməyə etibarlı vəsaiti olmadan, bəzən borca pul götürməyə çalışır. Sən həmçinin anladın ki, tez və böyük qazanc ümidləri çox vaxt reallaşmır, çünki insanların bunun üçün kifayət qədər bacarıqları və təcrübələri yoxdur. İndi sənin qızılın var və onun sənə daha çox pul qazandırıb, mənfəətlə işləməyi gərəkdir. Sən də mənim kimi pulunu dövriyyəyə buraxa bilərsən. Əgər sən qənaətlərinə ehtiyatla yanaşsan, onlar sənə bir neçə il sonrasına da kifayət edəcək xeyli gəlir gətirəcək. Əgər onları əldən bu 106 raxsan, bu sənin üçün ömrünün sonuna qədər acı təəssüf mənbəyi olacaq. Sənin bu qızıl barəsində planlann nədir? - Onu itkidən qorumaq. - Ağıllı sözlərdir, - Maton təsdiqləyici tonla tələffüz etdi. - Sənin birinci arzun - qızılı qoruyub saxlamaq. Sən elə hesab edirsən ki, yeznəndə o qızıllar daha güvəndə qalacaq? - Qorxuram ki, yox. Çətin ki, o, bu əmanəti qoruyub saxlaya. - Onda aldadıcı qohumluq hisslərinə qapılma. Əgər sən öz ailə üzvlərinə və ya dostlarına kömək etmək istəyirsənsə, başqa yollar axtar ki, bütün qənaətlərini təhlükə altına atmayasan. Unutma ki, qızıl, onu qoruya bilməyənlərin əlindən anlaşılmaz yollarla çıxıb gedir. Pullarını başqalarının itirməyini izləməkdənsə, onları elə özünün xərcləməyin daha yaxşı olardı. Qızılım təhlükədən qorumaqdan başqa hansı digər arzuların var? — Onun mənə daha artıq qızıl gətirməyi. - Sən yenə də ağıllı danışırsan. Qızıl yüksəlib artmalıdır. Əgər onu ağılla bir işə sərmayə qoysan, sən hələ yaşlanmamış o, iki dəfə arta bilər. Əgər sən onu indi itirsən, onun sənə gələcəkdə qazandıra biləcəyi bütün pulları da eyni zamanda itirəcəksən. Sənin qızılın sayəsində varlanmaq istəyən, lakin onu idarə etməyi bacarmayan, təcrübəsiz insanların mümkünsüz fikirlərinə şimiklənmə. Onların vədləri, səni asanlıqla bütün qənaətlərinin itkisinə gətirib çıxara bilər. Yaxşısı bu 107 dur ki, artıq müvəffəqiyyət qazanmış insanlarla iş görəsən. Öz ağıl və təcrübələri sayəsində, onlar sənin pullarını həm qoruya, həm də onlardan sənə səmərəli gəlir də qazandıra bilərlər. Bu üsulla sən, tanrıların gözlənilməz sərvətlə mükafatlandırdığı bir çox insanların buraxdığı səhvlərdən qaça bilərsən. Bu hökmdar mükafatı, sənə hələ çox dərs verəcək. Onu ehtiyatla işlət, belə ki, səni hələ çox şey tamahlandıracaq. Böyük gəlirlər əldə etmək üçün sənə çoxlu imkanlar təklif edib, çoxlu məsləhətlər verəcəklər. Öz sandıqçamdan çıxardıb sənə danışdığım əhvalatlar, səni düşünülməmiş hərəkətlərdən çəkindirəcək və yad əllərə verdiyin hər qəpik yenə sənə qayıdacaq. Əgər gələcəkdə yenidən mənim məsləhətimə ehtiyac duysan, onu sənə məmnuniyyətlə verərəm. Getməmişdən qabaq, sandıqçanın qapağının aşağı hissəsində, mənim cızaraq yazdığım yazını oxu. O eyni qədər həm pulu borc verənə, həm də borc götürənə aiddir: Yüklə 0,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|