Naği qarabağ
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
29
Ermənistan yaranmış vəziyyətdən tam yararlandı. 1989-cu il dekabrın 1- də Ermənistan Ali Soveti və Dağlıq Qarabağda yaradılmış qondarma "milli şura" birgə qətnamə qəbul etdilər. Qətnamədə göstərilirdi ki, onlar "Ermənistan SSR və Dağlıq Qarabağın birləşməsini elan edirlər və həmin andan başlayaraq Dağlıq Qarabağ əhalisi Ermənistan SSR vətəndaşlarının bütün hüquqlarına malik olurlar". Ermənistan işğalçı və ilhaqçı niyyətlərini gizlətmir və geniş hazırlıq işlərini davam etdirirdi. Fövqəladə vəziyyət rejim Ermənistana tətbiq olunmamışdı. Ona görə də erməni hərbi dəstələri bu vəziyyətdən istifadə edərək, DİN, Mühafizə, Yanğınsöndürmə, doluya qarşı artilleriya parkları, ali məktəblərin hərbi kafedraları və digər müəssisələrin hamısında olan silah və sursatı dərhal ələ keçirdilər. Onlar 1990-cı ilin yanvar-fevral ayları ərzində cəmi 6.17 atıcı silah, 19 ədəd zirehli texnika, 133 doluvuran və 17 raket qurğusu, 3 minomyot, 13 min mərmi və raket, 1.921 ton partlayıcı maddə, çoxlu sayda nəqliyyat və rabitə vasitələri zəbt etmişdilər. Erməni hərbi dəstələri yerli hakimiyyət orqanlarının birbaşa himayəsi ilə mart ayından etibarən Moskvaya tabe olan hərbi hissələrə də hücumlar edir, silah və sursatı götürürdülər. Onlar dəmir yolu stansiyalarının birində hətta 15 ədəd T-72 tankını ələ keçirmişdilər. Bu hərbi birləşmələr mart ayında Qazax, Tovuz, Gədəbəy, Naxçıvan və digər sərhədboyu bölgələrə dağıdıcı hücumlar etdilər. 1990-cı ilin ortalarında Ermənistanda 15 min nəfərin daxil olduğu silahlı qruplaşmalar fəaliyyət göstərirdi. Onlardan 10 min nəfərlik erməni milli ordusu (EMO) əsasən sərhəd bölgələrində və Dağlıq Qarabağda yerləşirdi. Həmçinin bəzi siyasi qurumların, o cümlədən Erməni Ümumilli Hərəkatının, Daşnaksütyunun hərbləşdirilmiş birləşmələri var idi. Muş, NART, Adana, Aydat, Tiqran Mes kimi nisbətən kiçik qruplaşmalar 50-dən 700- dək döyüşçünü birləşdirirdi. Bu hərbi qüvvələr 30-a qədər zirehli texnikaya, 150-yə qədər doluvuran qurğu, onlarla minomyot, 20-dən artıq Mi-4 və Mi-8 vertolyotuna malik idilər. Silahlı qüvvələr əsasən müxalifətin nəzarəti altında idi, lakin hakimiyyət tərəfindən onların formalaşdırılmasına maneçilik törədilmirdi. 1990-cı ilin yayında müxalifət hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra həmin silahlı qruplaşmalara qanuni status verildi, yəni Ermənistanın rəsmi silahlı qüvvələri kimi fəaliyyətlərini davam etdirdilər. L.Ter-Petrosyanın rəhbərlik etdiyi yeni hakimiyyət Azərbaycana qarşı işğalçı və ilhaqçı niyyətlərini artıq gizlətmirdi. 1990-cı ildə Erməni milli ordusu Azərbaycanla sərhədin şimal-qərb hissəsində hərbi əməliyyatları genişləndirdi. Həmin il martın 24-də və avqustun 20-də erməni silahlıları 2 dəfə Qazax rayonunun Bağanis Ayrım kəndinə girdilər və evlərin əksəriyyətini yandırdılar. Kənd sakini Dadaş Əsliyevin 5 nəfərlik ailə üzvləri öz evlərində diri-diri yandırıldılar. Bununla Qazax rayonunun ilk kəndi işğal olundu. Ermənilər eyni zamanda Qazax və Tovuz rayonlarının sərhədboyu digər yaşayış məntəqələrini 30
güclü top atəşinə tutdular. Ermənilərin bu cür genişmiqyaslı əməliyyatı Moskvanın regionda olan hərbi qüvvələrinin rəhbərliyini də ciddi narahat etdi. Ona görə də dərhal bəzi əks əməliyyatlar həyata keçirildi və erməni silahlı birləşmələri ağır itkilərə məruz qaldılar. Bu məğlubiyyətən sonra Erməni milli ordusunda yaranmış ruh düşgünlüyündən prezident L.Ter-Petrosyan istifadə etdi. Bu ordu bir çox məqamlarda müstəqillik nümayiş etdirir, hətta prezidentin hakimiyyəti üçün təhlükə təşkil edirdi. L.Ter-Petrosyan EMO-nun məğlubiyyətini bəhanə gətirərək, İrəvanda fövqəladə vəziyyət elan etdi, hərbi birləşmələri buraxdı, rəhbərlərini neytrallaşdırdı, sıravi heyəti isə özünün rəhbərlik etdiyi Erməni Ümummilli Hərəkatının silahlı qüvvələrinin tərkibinə daxil etdi. Ermənistan formal olaraq Sovet imperiyasının tərkibində qalır, lakin artıq tam müstəqil siyasət yeridir və müstəqil silahlı qüvvələrini formalaşdırırdı. Bu dövrdə erməni tərəfi Dağlıq Qarabağda geniş hərbi əməliyyatlar keçirmir, daha çox silahlı dəstələrin tərkibinin komplektləşdirilməsinə diqqət yetirirdi. Onlar Azərbaycanın Dağlıqı Qarabağdan kənar ərazilərində, həmçinin Şimali Qafqazın yaxın regionlarında terror aktlarının törədilməsinə üstünlük verirdilər. 1990-1991-ci illərdə erməni terrorçuları Azərbaycanın daxili avtomobil yollarında, Rostov-Bakı domir yolunda, Krasnovodsk-
Bakı bərə marşurutunda dəfələrlə qanlı terror aktları törətdilər. Bütün bu hadisələrdən sonra Azərbaycan rəhbərliyi yalnız 1990-cı ilin sonlarında müəyyən addımlar atmağa başladı. Həmin ilin payızında DİN nəzdində Xüsusi Təyinatlı Milis Dəstəsi (XTMD) yaradıldı. Bacarıqlı və cəsarətli komandir Rövşən Cavadovun rəhbərlik etdiyi bu dəstəyə ilk dövrdə 3 min nəfərə qədər döyüşçü daxil idi. XTMD dərhal döyüşlərə başlayaraq, 1990-cı il noyabrın 17-də Dağlıq Qarabağın bir sıra mühüm məntəqələrini, o cümlədən Xocalı aeroportunu erməni silahlılarından təmizlədi. Qarabağ müharibəsinin sonrakı illərində də XTMD və onun komandirinin xüsusi xidmətləri olmuşdur. 1991-ci ilin yanvarında ermənilər Dağlıq Qarabağda yenidən fəallaşdılar. Bu fəallıq Qarabağın şimal hissəsində daha çox müşahidə olunurdu. Şaumyan- Gülüstan-Aterk möhkəmləndirilmiş rayonunda düşmən 5 min nəfərə qədər canlı qüvvə cəmləşdirmişdi. Buradakı hərbi birləşmələrin canlı qüvvə və texnika ilə təminatı Ermənistan ərazilərindən hava ilə həyata keçirilirdi. Digər baza rayonu Qarabağın cənubunda Hadrutdan qərbə doğru ərazilərdə yaradılmışdı. 1991-ci ilin əvvəlində Ermənistan rəhbərliyi Moskva ilə razılaşdırılmamış bir neçə siyasi qərar qəbul etdi. 1991-ci il martın 17-də SSRİ-nin yeni ittifaq müqaviləsi əsasında saxlanılmasına dair referendumun keçirilməsi nəzərdə tutulurdu. Azərbaycan rəhbərliyi referendumun keçirilməsinə razılıq verdi, Ermənistan isə 5 digər müttəfiq respublika ilə birlikdə boykot yolunu tutdu. Ona görə də Kreml Ermənistan rəhbərliyini cəzalandırmaq və yenidən öz təsir dairəsinə
Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|