4
Oğul qalam - Elgünümün
unudulmaz xatirəsinə
On söz
Əziz oxucum! Vətən torpağımızın doğma guşələrindən biri, Azərbaycanımızın canparəsi Naxçıvan
haqqında çox yazılıb, çox deyilib. Özü də onun haqqında elə özümüz qədər də özgələri yazıblar. Çox vaxt da
haqqı, ədaləti, düzlüyü kənara ataraq ya özlərinin, ya da qulluq etdiklərinin mənafeyini güdüblər.
Dəfələrlə işğala məruz qalıb Şərqi Qərblə, Şimalı Cənubla birləşdirən ucsuz-bucaqsız yolların
qovşağında yerləşən bu qədim diyar. Zaman-zaman daşı-daş üstündə qalmayıb babalarımızın ağır zəhmət
bahasına qurduğu, gələnin-görənin "Nəqşi cahan" adlandırdıqları bu gözəl şəhərin. Lakin dövran keçib,
xarabazara döndərilmiş Naxçıvan xarabalıqlar içindən dönə-dönə baş qaldırıb, yenidən dirçələrək, əvvəlki
görkəmini qaytarıb. Hətta əvvəlkindən də gözəl olub. Yad gözlərin ona zillənmiş kəc baxışları isə dünən olduğu
kimi bu gün də üstündən çəkilməyib.
Əziz oxucum! İlk səhifəsini açdığın bu kitab qədim tariximizin çox qəliz, keşməkeşli bir dövrü
haqqındadır. Orta
[5 - 6]
əsrlər dünyasını köklü surətdə dəyişdirən iki taleyüklü hadisənin - ərəb işğalı ilə
monqol işğalının arasında qalan bu dövr bütöv Azərbaycan, о cümlədən onun ayrılmaz hissəsi Naxçıvanın
tarixində silinməz izlər qoymuşdur. VII əsrin ortalarında ərəblərin Azərbaycana gəlməsi ilə özünün əlverişli
geosiyasi və strateji mövqeyinə görə ərəb ordusunun dayaq məntəqələrindən biri olan Naxçıvan sonrakı
dövrlərdə siyasi-iqtisadi-mədəni mərkəz kimi əhəmiyyətini artırmış, yüzillərdən bəri fəaliyyət göstərən Böyük
İpək Yolunun şaxələri vasitəsilə о vaxtkı dünyanın məşhur ölkə və şəhərləri ilə əlaqə saxlamış, Azərbaycan
atabəyləri dövründə isə "Nəqşi cahana" çevrilərək regionun bənzərsiz şəhəri olmuşdur. Müxtəlifdilli neçə-neçə
tarixi qaynağın müqayisəli-tənqidi araşdırılması, mövzuya dair onlarla tədqiqat işlərinin öyrənilməsi, elmi
süzgəcdən keçirilməsi nəticəsində ərsəyə gəlmiş bu əsərdə siyasi tarixə daha çox üstünlük verilmişdir. Bu təkcə
ona görə deyil ki, alimlərimiz istər Naxçıvanın arxeoloji tədqiqi, istər mədəni həyatı və s. haqqında kifayət
qədər yazmışlar. Bu həmçinin ona görədir ki, mədəniyyət tarixi ilə yanaşı məhz siyasi tarixin addımbaaddım
izlənilməsi bu gün blokadada olan Naxçıvan diyarının ümumazərbaycan tarixində tutduğu mövqeni daha aşkar
aydınlaşdıra, onun adını ta qədimdən başlayaraq "erməni şəhərləri" sırasında çəkən bədxah qonşularımız və
onların havadarlarının əsassız iddialarını alt-üst edə bilir.
Vətən tariximizin təqribən 600 illik dövrünü əhatə edən bu əsər oxucunu Naxçıvanın Ərəb Xilafəti və
yerli feodal Şəddadilər dövləti tərkibində, Səlcuqilərin və Azərbaycan atabəylərinin hakimiyyətləri illərində olan
tarixi ilə tanış edir. Bu zaman yerli və digər (ərəb, fars və s.) mənbələrin, əsas etibarilə, böyük əhəmiyyət
daşıyan məlumatında bəzən
[6 - 7]
tədqiqatçıların özlərini də dolaşdıran bir sıra ziddiyyətli məqam təhlil
edilmiş, Naxçıvana hücumların (ərəb, gürcü və s.) dəqiq tarixi müəyyənləşdirilmiş, yerli feodal-mülk sahibləri
olan Naxçıvanşahların və b.-nın mövqeyi açıqlanmışdır və s.
Mövzu üzərində işlərkən yazdıqları əsərlərindən elmi baxımdan bəhrələndiyim bütün tədqiqatçıları, o
cümlədən əvəzolunmaz alim, ustadım akademik Ziya müəllim Bünyadovu, istedadlı tarixçi Rauf Məmmədovu
minnətdarlıq hissi ilə yad etməyi, Naxçıvan haqqında məlumat vermis orta əsr müəlliflərinə rəhmət oxumağı
özümə borc bilirəm.
Əziz oxucum! Tarix yazmaq obyektivlik, düzlük, diqqət tələb edir. Düşmən gözü qalmış torpaqlarımızın
tarixini yazarkən xüsusilə diqqətli olmaq, emosiyadan, sözçülükdən uzaq, elmi dəlillərə, ilkin mənbələrə
söykənən obyektiv materialla çıxış etmək vacibdir. Sözün əsl mənasında həqiqət lazımdır.
Mən də çalışmışam ki, yazdıqlarıma heç bir əlavə rəng qatılmasın. Bəzək vurulmasın. Bəlkə ona görə
yazımın dili sənə bir qədər ağır gəlsin, əziz oxucum. Qoy adların çoxluğu, hadisələrin mürəkkəbliyi də səni
çaşdırmasın.
Bu - bizim tariximizdir.
Biz bu tarixi bilməliyik.
Bilməliyik ki, dostumuzu düşməndən ayıraq.
Bilməliyik ki, hər bir iddiaya cavabımız hazır olsun.
Bilməliyik ki, haqq səsimizi daha ürəklə, daha əminliklə ucaldaq, əzəli torpaqlarımıza, babalarımızın
yurduna yiyə duraq.
[7 - 8]
Nailə Vəlixanlı