Наиля сямядова

 
nail olmuşdur ki, bu da onun tərcümeyi-halının bəzi məqamla-
rının aydınlaşmasına imkan vermişdir. 
 M
əni kam almağa qoymadı zaman, 
 Gücü çatan q
ədər elədi divan. 
 Dey
əsən əhd etmiş, dolandıqca hey 
 M
əni də özü ilə hərlətsin dövran [208, s.21]. 
M
əhsəti özünün şeirə, rübaiyə bağlılığını belə ifadə etmiş-
dir: 
 
Arvadla kişini bağlayar kəbin, 
 
Bu işə yol verir şəriət, ayin. 
 M
ənimsə kəbinim bir rübaidir, 
 
Varmı bu kəbinə yol verən bir din? [208, s.25]. 
M.G
əncəvinin «ayrı-ayrı peşə sahiblərinə həsr olunmuş rü-
bail
əri tarixilik  baxımından  da  əhəmiyyətlidir. Həmin  şeirlər 
h
əm də o dövrdə Azərbaycan şəhərlərində yaşayan sənət və sə-
n
ətkarlar  haqqında  məlumat verir» [220,  s.61]. Onun öz iç 
dün
yası ilə bağlı rübailəri isə daha çox diqqət çəkir. Çünki bu-
rada özünün h
əyatını əks etdirən fikir və düşüncələr, arzu və 
ist
əklər təsvir olunmuşdur. 
 C
əmalına həsrət yaşamaq olmaz, 
 
Eşqinlə heç rahət yaşamaq olmaz. 
 S
ən məni anmayıb sakit yaşarsan, 
 S
ənsiz mənə, əlbət, yaşamaq olmaz  [208, s.35]. 
 
 S
əndən ayrılmama tədbir tökdülər, 
 Hicrind
ə belimi iki bükdülər. 
 H
ədər olmazmı bu çalışdıqları, 
 Sabah biz s
əninlə qovuşsaq əgər? [208, s.35]. 
«S
əmimi duyğuların, canlı, real insan münasibətlərinin ifa-
d
əsi olan bu rübailərdə» təsvir edilən lirik qəhrəmanın keçir-
diyi hissl
ər şairənin daxili dünyasının əksidir. 
 S
ənə göndərdiyim məktubu, canan, 
 
Qanlı göz yaşımla yazmışam inan! 
 
 
17 

---

 
 Bu q
ədər dərdimin hekayətini 
 Bilmir
əm, heç nə cür eyləyim bəyan [208, s.38]. 
Ensiklopedik biliy
ə malik Nəsirəddin Tusinin rübailərində 
mü
əllif «mən»i  açıq-aşkar  nəzərə  çarpır.  O,  elmlər  haqqında 
n
ə  qədər məlumat versə  də, bir çox sirləri açsa da, hələ  çox 
m
ətləblərdən xəbərdar olmadığını bildirir. 
 M
əlumat verdimsə hər bir elmdən, 
 Bir çox sirl
əri açdımsa həmən 
 
Ağlımın gözüylə baxanda gördüm: 
 H
ələ çox sirləri bilməyirəm mən [208, s.106]. 
Alim dünyada müxt
əlif cür ləzzətlərin  olduğunu  göstərir. 
La
kin  onun  üçün  dünyanın  ən böyük ləzzəti gecələr mütaliə 
edib gündüzl
ər dərs deməkdir. 
 Dünyada çox cür
ə ləzzət var, sözsüz, 
 
Onun yoxluğundan yoxdur qorxumuz. 
 M
ənimçün dünyada ləzzət odur ki, 
 Gec
ələr oxuyum, dərs deyim gündüz [208, s.107]. 
Yeri g
əlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, Nəsirəddin Tusi-
nin  «yaradıcılığında,  dünyagörüşünün  öyrənilməsində  dövrün 
yaradıcı ziyalılarına yazdığı məktubların da böyük əhəmiyyəti 
vardır. Əsirəddin Əbhəri, Şəmsəddin Xosrovşahiyə göndərilən 
m
əktublar daha səciyyəvidir» [158, s.31]. 
XIV 
əsrin görkəmli  söz  ustalarından  olan  Hümaməddin 
T
əbrizinin rübailərində «real insani duyğular bəzən ürfani-fəl-
s
əfi  boya  almış,  sənətkarın  zəmanəsinə  münasibətini,  əhvali-
ruhiyy
əsini, sevinc və  kədərini  əks  etdirmişdir»  [219,  s.216]. 
Rübail
ərdə  Vətənə  olan sevgi, məhəbbət də  öz ifadəsini tap-
mışdır. 
 Ey T
əbriz, dəyməsin sənə bir ziyan, 
 
Xalqı şad yaşasın, olsun kamran. 
 Q
əlbinə, canına bəla gəlməsin, 
 
Axı sən Vətənim, qəlbim, canımsan.  [208, s.118] 
 
  
 
18 

---

 
Göz
əldir əzəldən Təbriz şəhəri, 
M
əlumdur aləmə söz deyənləri. 
Nax
ələf adama orda yer olmaz, 
Yaşarmı bir yerdə div ilə pəri?! [208, s.120]. 
B
əzi rübailərdə müəllif həyatının müəyyən bir dövrünü la-
konik şəkildə təsvir etməyə nail olur. 
 Qoca bir filosof etdi n
əsihət: 
- Am
andır sevgiylə bağlama ülfət. 
Sözün
ə baxmadım, hicran dağını 
Başıma endirdi sevgi, məhəbbət [208, s.133]. 
XIV yüzilin sonu –    XV  yüzilin 
əvvəllərində  yaşayıb-ya-
ratmış şair Qasım Ənvara aid bu növ rübailəri digər müəllif-
l
ərin  yaradıcılığında  da  görmək olar.  İstedadlı  şair  Rəhməti 
T
əbrizi rübailərində dövrün ictimai olaylarına olan münasibə-
tini ustalıqla bildirməklə bərabər, öz hiss və düşüncələrini ifa-
d
ə etməyə müvəffəq olmuşdur. 
Q
əm ilə yoğrulmuş canım əzəldən, 
D
əli təbim olmuş qəmlə həmvətən  
Harada d
ərd olsa məni tapacaq, 
El
ə bil dərd üçün yaranmışam mən [208, s.169]. 
XII 
əsr Azərbaycan  ədəbiyyatının  görkəmli nümayəndəsi 
Əfzələddin Xaqani (1126-1199) rübailərində də tərcümeyi-hal 
örn
əkləri üstünlük təşkil edir. Müəllif rübailərində gözələ olan 
sevgisind
ən, özünün qəlb iztirablarından, məşuqəsinin vəfasız-
lığından, onun vara-dövlətə olan həvəsindən, zaman və mühit-
d
ən, özünü əhatə edən insanlardan və digər məsələlərdən bəhs 
etmişdir. 
 
Günahım olmadan üzr istədim mən, 
 Yüz d
əfə əfvimi istədim səndən. 
 Yerin
ə yetirdim mən öz borcumu, 
 Üzrümü s
ən qəbul etsən, etməsən [208, s.57]. 
  
G
əncliyim qüssədə, ələmdə keçdi, 
Günl
ərim bilirsən ki, qəmdə keçdi. 
 
19 

---

 
 
Dostların ölümü belimi bükdü, 
 Ömrüm m
ərsiyədə, matəmdə keçdi [208, s.65]. 
Şairin  fəxriyyələrində,  mədhiyyələrində, həbsiyyələrində, 
m
ərsiyələrində müəllif şəxsiyyəti ön plandadır. Bu nümunələr-
d
ə  şairin  həyatının  önəmli məqamları,  ağrılı-acılı  anları, 
k
ədərli günləri və illəri nəzərə çatdırılır. Xaqaninin şeirlərində 
özü, ail
əsi və  əsil-nəsəbi  haqqında  araşdırıcılara  dəyərli 
bilgil
ər verən məlumatlar vardır. O, fəxriyyələrinin birində özü 
haqqında bunları söyləyir: 
 Xaqaniy
əm, yer üzünə yayılmışdır şöhrətim; 
 Bu al
əmdən xilas olmaq hikmətimdir, hikmətim. 
 
 Yoxumsa da var-dövl
ətim, demərəm ki, yoxsulam, 
 
Yoxsulluq da bir varlılıqdır, artar onla şövkətim. 
 
 
Bu dünyanın murdarlığı əlindən can qurtarsam, 
 Yusif olar suç
əkənim, artar qədrim, qiymətim.  
[234, s.116] 
Xaqani m
ədhiyyələrində  də  özü  haqqında  məlumat verir. 
M
əsələn, öz ustadı Bəhaəddin Səid ibn Əhmədi mədhində ya-
zır: 
 
Əbədiyyət aləminə yol saldığım üçün mən, 
 
Baş əymərəm fani dünya sarayına qətiyyən. 
 
 
Beş hissimin pəncəsində olmuşamsa giriftar, 
 Doqquz f
ələk dərgahından pay alıram qış, bahar. 
 
 
Bu dünyadan bir yaxşılıq axtarmıram heç zaman, 
 Çünki m
ənə qiymət qoymur arpa qədər bu cahan.  
 [234, s.163] 
 
 
Ehtiyacım başımı da kəssə, fəğan etmərəm, 
 Çör
ək üçün alçaqların qapısına getmərəm. 
 X
əsislərin əllərində əsir olmam zər kimi, 
 Var-dövl
ətdən üz döndərrəm bir vüqarlı ər kimi. 
 [234, s.164] 
 
20 

---