Наиля сямядова
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
X. Şirvaninin həbsxanada olduğu vaxtlarda yazdığı «Həb- siyy ə» şeirlərində həbsxana həyatının dəhşətləri böyük məha- r ətlə təsvir edilmişdir. Öz ürək sözlərini açıq söyləyən şair h əbsxanada keçirdiyi ağır günlərini, kədər və iztirablarını təs- vir edir: Xaqani qürb ətə basalı ayaq Olmuş tək qapılı bir evdə dustaq. N ə evin içində rahət olur can, N ə də var bayıra çıxmağa imkan. Üzü divaradır, sanki hörümçək, Girmiş daş altına bir qarışqatək. Qıfıldır keşikçi ona bayırdan, Daxild ə cəftədir ona pasiban [234, s.266]. «H əbsiyyə» şeirlərini zindan həyatının ölməz poetik abi- d əsi adlandıran akad. Bəkir Nəbiyev çox haqlı olaraq qeyd edir ki, «burada m ətin, vüqarlı bir sənətkarın zindan əzabları, azad lıq yanğısı, onun böyük fiziki və mənəvi sıxıntılar içində başa vurduğu məhbus həyatının cəhənnəm zillətinə bərabər hadis ələri ürəkləri yandıran qüvvətli poetik vasitələrlə əks olunmuşdur. Əsrinin ədalətsiz hökmdarlarına, rüşvətxorluğu özün ə peşə etmiş saray məmurlarına, dindən gəlirini artırmaq üçün istifad ə edən ikiüzlü ruhanilərə qarşı sonsuz qəzəb və nifr ət Xaqani «Həbsiyyə»sinin hər bir səhifəsindən boy göstər- m əkdədir» [187]. Yenic ə doğulan qızının ölümünə yazdığı mərsiyədə şair öz şəxsi kədərinə ictimai rəng verir: Yenic ə doğulan qızım gördü ki, Qarşıda gözlənir min bəla, öldü. Qeybd ən gələn o töhfə duydu ki, D ərdlərə olacaq mübtəla öldü. O kiçik gövh ərim yaxşı anladı, 21 Ki, çox pis yaranmış bu dünya öldü. Bildi ki, ür əyim dərdə düşəcək, Üzünü tutaraq bin əva, öldü. O, böyük qızımı pərdədə görcək, Dedi: - Kifay ətdir bir cəfa, - öldü [234, s.355]. Az ərbaycan alimləri f.e.d.Qafar Kəndli, f.e.n. Məmmədağa Sultanov v ə başqaları istər Xaqaninin dövrü, mühiti, istər hə- yat v ə yaradıcılığı, istərsə də onun Yaxın Şərq ədəbiyyatında tut duğu mövqeyi yetərincə araşdırmışlar. Onlar Xaqaninin hə- yat v ə yaradıcılığını tədqiq edərkən əsasən şairin 1156-cı ildə q ələmə aldığı «Töhfətül-İraqeyn» poemasına əsaslanmışlar. Bu da t əsadüfü deyildir. Çünki Xaqani haqqında, onun həyatı, ail əsi, nəsli haqqında ilk məlumat Şərq ədəbiyyatı tarixində h əm də ilk mənzum səyahətnamə hesab edilən «Töhfətül- İraqeyn» əsərində verilmişdir. XIX əsrin rus şərqşünası N.V.Xa nıkov da «Töhfətül-İraqeyn» əsərində «Babası haqqın- da», «Atasının tərifi», «Anası haqqında», «Əmisi haqqında», «Əmisi Kafiyəddin Ömər İbn-Osmanın tərifi» kimi hissələri t əhlil edərək, bunların əsasında şairin həyatının ilk dövrünü t əsvir edən «Tərcümeyi-hal»ı tərtib etmişdir. Bu tərcümeyi-hal Xaqaninin elmi t ərcümeyi-halını yazmaq yolunda ilk addım idi [149, s.36]. «Töhf ətül-İraqeyn» həm Azərbaycan, həm də rus şərqşü- nas ları üçün Xaqaninin həyatını öyrənməkdə bir mənbə olmuş- dur. Çünki h ər bir şairin, yazıçının həyatı, dövrü, mühiti haq- qında mülahizə yürüdərkən onun öz əsərləri qədər qiymətli qaynaq, dem ək olar ki, yoxdur. Bu xüsusiyyətlər də ən çox memuar nümun ələrinə xasdır. Bütün bunlara əsaslanaraq X.Şirvaninin «Töhfətül-İraqeyn» əsərini xatirə nümunəsi kimi d əyərləndirmək olar. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində ilk məs- n əvi hesab edilən «Töhfətül-İraqeyn»də şair öz tərcümeyi-halı, uşaqlıq xatirələri, gənclik dövrünün maraqlı hadisələri, ictimai 22 m ənşəyi, hər iki İraqa (İraqi-ərəb və İraqi-əcəm) səfər etdiyi zaman gördüyü yerl ər və tanış olduğu görkəmli şəxslər haq- qında məlumat vermişdir. Əgər müəllif əsərdə ayrı-ayrı sürət- l ərin timsalında, hadisələrin gedişində öz həyatından cizgilər vers əydi, buna avtobioqrafizm kimi qələmə vermək olardı. La- kin burada Xaqaninin h əyatının yaddaqalan anları, keçirdiyi m ənəvi sarsıntıları, bir sözlə müəllif «mən»i öz əksini tapmış- dır. Əsərdə həmçinin təbiət mənzərələri, gözəl Kuhistanın yed- di vilay əti, Bağdad, Şam, Mədinə şəhərləri, gördüyü xalqların ictimai v əziyyəti təsvir edilir. Əsərin əvvəlində Xaqani öz ailə- si haqqında məlumat verir. Babası haqqında: S ənətcə toxucu olmuşdur babam M ən də yavaş-yavaş söz toxuyuram [32, s.158] – yazaraq özünü babası ilə müqayisə edir. Atasını xatırlayaraq şair yazır: Atam, al əm bilir, Nəccar Əlidir, Onun s əxavəti elə bəllidir. O, m əni böyüdüb vermişdir çörək, M ədh edəm, vəsf edəm onu mən gərək [32, s.161]. N əccar Əli taleyin amansız gərdişi ilə üzbəüz qaldıqdan sonra Xaqani dövrünün görk əmli təbibi, riyaziyyatçısı və filo- sofu olan Kafiy əddin Ömər ibn Osmanın qəyyumluğuna keçir. Kafiy əddin Ömər «öz dövrünün ən görkəmli şəxsiyyətlərindən idi v ə onun bir alim kimi şöhrəti Azərbaycanın hüdudlarından çox- çox uzaqlara yayılmışdı. Kafiyəddin yüksək savad sahibi olan bir adam idi, bir neç ə dil bilir, fəlsəfə, ilahiyyat, astrono- miya, riyaziyyat, t əbabət, kimya və farmokologiya elmlərinə vaqif olmuşdur, mədrəsədə dərs deyirdi» [131, s.78]. Xaqani «Töhf ətül-İraqeyn»də əmisinin ona hesab, hüsnxət öyrətməsi, Quranı başa çatdırması, sonra onu kitabxanaya gətirməsi, Qura nın on dörd sirrini aydınlaşdırması, həm dayəsi, həm mü- əllimi, həm də böyük ustadı olması haqqında yazır. Bu kimi m əlumatlar böyük şairin həyatının müəyyən dövrünü işıqlan- dırır və araşdırıcılara kifayət qədər məlumat verir. 23 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|