________Milli Kitabxana________
14
neqativ təzahürləri ilə təmasda aşınmadan qorunması istiqamə-
tində qarşıya qoyulmuş məqsəd və vəzifələr başlıca yer tutur.
Bu məqsədlə tədqiqat işində aşağıdakı vəzifələr qarşıya
qoyulmuşdur: Mədəniyyət siyasəti anlayışını təhlil etmək və
Azərbaycanda mədəniyyət siyasətinin istiqamətlərini öyrən-
mək; Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra mədəniyyəti-
mizdə baş verən hadisələri, əldə olan müvəffəqiyyətləri, möv-
cud olan problemləri və onları necə aradan qaldırmağı öyrən-
mək; Hər bir milli mədəniyyətin inkişafı üçün vacib olan mə-
dəni əməkdaşlığın və onun Azərbaycanda, müasir dövrdə nə
dərəcədə inkişaf etdiyini öyrənmək; Milli dəyərlərimizin Azər-
baycan kulturoloji düşüncəsindəki spesifik xüsusiyyətlərini
tarixi inkişaf fonunda izləmək və dəyərləndirmək; Qabaqcıl
dünya ölkələrinin mədəniyyət siyasətini təhlil etmək və onların
müsbət cəhətlərini milli mədəniyyətimizi qoruyub saxlamaq
şərtilə Azərbaycanın mədəniyyət siyasətinə tətbiq etmək; Döv-
lət siyasətində mədəni və mənəvi irsin qorunması vəzifəsinin
metod və üsullarının təhlil etmək; Azərbaycan mədəniyyətinin
gələcəkdə daha da yüksək səviyyədə inkişaf etməsi üçün
mədəniyyət siyasətinə dair təklif və tövsiyələr vermək.
Mədəniyyət konsepsiyasını ancaq mənəvi mədəniyyətin
öyrənilməsi çərçivəsinə salmaq, maddi mədəniyyətin mövcud-
luğunu inkar etmək, onun digər fəaliyyət sahələri və ictimai
fəaliyyət növləri ilə bağlı elementlərini təhlildən kənarda
qoymaq olmaz. Monoqrafiyada mədəniyyət konsepsiyasının,
insan fəaliyyətinin bütün növlərini və üsullarını, həmin
fəaliyyətin subyekt kimi inkişafı, təkmilləşməsi baxımından
təhlil etməyə qadir olduğu haqqında müddəanın hərtərəfli
əsaslandırılmasına cəhd edilmişdir. Ona görə də mədəniyyətin
perdmeti cəmiyyətin hər hansı bir ayrıca “sahəsi” deyil,
bütövlükdə bütün cəmiyyətdir; insanın özünü ictimai varlıq
kimi hazırlayan, tam insan şəxsiyyətini formalaşdıran cəmiy-
yətdir, xalqdır. Sosial həyatda ictimai fəaliyyətin bu və ya digər
sahəsinin insanın özünə təsir göstərən, onu formalaşdıran, fərdi
________Milli Kitabxana________
15
inkişaf
xarakterini
müəyyənləşdirən
amilə
çevrilməsi
dərəcəsindən asılı olaraq mədəniyyət konsepsiyası tədqiqatlar
predmetinə aiddir. İnsanın öz ictimai və istehsal fəaliyyətində
necə formalaşması haqqında məsələ mədəniyyət konsepsiyanın
mərkəzi məsələsi kimi özünü göstərir. Deməli, mədəniyyət
konsepsiyası cəmiyyətdə fərdi və bəşəri aspekti ayırır və onu,
özünün xüsusi təhlili mövzusuna çevirir.
Müasir kulturoloji konsepsiya, insanın fəaliyyət prosesində
ictimai istehsal və təkrar istehsal nəzəriyyəsi kimi müəyyən-
ləşdirilməklə, çağdaş sosial-tarixi nəzəriyyənin mühüm tərkib
hissəsi olaraq nəzərdən keçirilir. İctimai hadisə olan mədəniy-
yət tarixi ancaq sosial həyatın bütün cəhətlərinin (iqtisadi,
sosial, siyasi, mənəvi) kontekstində dərk edilə bilər, onların hər
birini özlərinə xas bəşəri məzmun baxımından səciyyələndir-
mək mümkün olur. Məhz mədəniyyət nəzəriyyəsi ictimai siste-
min humanistlik “ölçüsünü”, onun insanların mənafeyinə, məq-
sədinə, tələbatına uyğunluğunu müəyyən etməyə imkan verir.
Mədəniyyətin mütərəqqi nəzəriyyəsi, sosial və tarixi
məzmundan məhrum olan mücərrəd düşüncəli insanın tələblə-
rinə cavab vermir. İstənilən sosial sahənin mədəni mənasını
aşkara çıxarmağa cəhd göstərən bu konsepsiyanın təhlilində ən
əvvəl, öz əməyi ilə cəmiyyətin maddi və mənəvi sərvətini
yaradan insanların mənafelərini nəzərə alır. Həmin konsepsiya
üçün cəmiyyətin mədəni hazırlığının zəruri
göstəricisi,
insanların ictimai istehsal sistemində real mövqeyi, onların
ictimai-siyasi və mənəvi həyatda iştirak səviyyəsi, şüurluluq və
sosial fəallıq dərəcəsidir.
Mövcud cəmiyyətin maddi həyatının təkrar istehsal prose-
sinin əsas elementlərinin (istehsal, mübadilə, bölgü, istehlak)
birliyi haqqında bir sıra tədqiqatçıların müddəası geniş,
ümumsosioloji mənaya malikdir və habelə mənəvi istehsal
sahəsinə də aiddir. Həmin müddəa mədəniyyətin tədqiqi, onun
cəmiyyətdə fəaliyyət göstərməsi üçün mühüm metodoloji
əhəmiyyətə malikdir. Ümumilikdə götürdükdə, istər mədəniy-
________Milli Kitabxana________
16
yətin tarixi və nəzəriyyəsi problemlərinin öyrənilməsi və əldə
olunan təcrübənin bəşəriyyətin tərəqqisi naminə istifadə
olunması baxımından, istərsə də dünya dövlətlərinin bu yöndə
həyata keçirdikləri mədəniyyət siyasətlərində uğurlu nəticələrə
nail olunması, habelə ictimai-siyasi və sosial-mədəni proseslər
kontekstində mənəvi dəyərlərin mühafizəsi və təbliği baxımın-
dan dünya, o cümlədən Azərbaycan kulturoloji fikrində çox-
saylı tədqiqatlar
aparılmışdır. Bununla belə
indiyədək
Azərbaycanda dövlət mədəniyyət siyasətinin tarixilik və pers-
pektivlər baxımından sistemli şəkildə elmi-tənqidi təhlilini
verən və bu siyasətdə mənəvi dəyərlərin çəkisini dəyərləndirən
monoqrafik tədqiqat əsərləri çox azdır.
Məhz bu mənada monoqrafiya Azərbaycanın mədəniyyət
siyasətinin mənəvi dəyərlərimizin inkişafındakı fəaliyyətini əks
etdirən ilk əsərlərdən biridir. Tədqiqat işinin elmi yeniliyi də
məhz problemin özünün qoyuluşu ilə müəyyən olunur və
əsasən aşağıdakı müddəalarda öz əksini tapır:
– Azərbaycan dövlətinin mədəniyyət siyasətinin problemlər
kontekstində müstəqillik dövrünün prioritetləri, sosial məqsəd-
lər və mənəvi dəyərlər baxımından kulturoloji mahiyyəti ilk
dəfə olaraq tədqiqata cəlb edilmiş, mədəniyyət sahəsində plan-
laşdırma, qanunvericilik təminatı məsələləri şərh edilmişdir;
– Müasir dövrdə dövlət mədəniyyət siyasətinin qarşılaşdığı
çətinliklər, siyasi və iqtisadi sistem dəyişikliklərinin mədəniy-
yət sahəsindəki təzahürləri, mədəniyyət müəssisələrinin
fəaliyyəti, əhalinin mədəni həyatda iştirakı, yaradıcılığın dəs-
təklənməsi, mədəniyyətin maliyyələşməsi və milli-mənəvi
dəyərlərin mühafizəsi problemləri elmi meyarlar çərçivəsində
tədqiq edilmişdir;
– Azərbaycanda mədəniyyət siyasətinin effektivləşmə və
səmərəliləşmə perspektivlərinə diqqət yetirilmiş, dünya dövlət-
lərilə müqayisəli təhlillər aparılmış, bu siyasətin tənzimlən-
məsində yerli və beynəlxalq təşkilatların rolu göstərilmişdir.
YUNESKO və Avropa Şurası qərarlarının ümumi çərçivəsində
Dostları ilə paylaş: |