Namiq Atabəyli Azad şeir və onun poetikası
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mən bir əlyazmasıyam, yaddırın məni. Yanıb oda dönərəm, amma heç vaxt
- Хочуболи хочу резкой непроходящей боли боли правды боли жизни хочу плакать большими цветными слезами
34 yazmışlar...” Deməli, sərbəst şeir yaradıcılığını yalnız Modernizm ilə bağlayaraq, onu XIX-XX əsrlərdə meydana çıxmış və sovet ədəbiyyatşünaslığında “burjua mədəni təmayülü” kimi qiymətləndirilmiş estetik cərəyanlara: futurizm, sürrealizm, impressionizm, fovizm, kubizm, abstraksionizm, dadaizm, avanqardizmə və sair “izmlərə” aid etmək ən azından gülüş doğurur. O da doğrudur ki, modernizmin inkişafında azad şeirin bir çox dahi ustadları bəşəriyyətə öz xidmətlərini göstərmişlər. Bunlardan Uolt Uitmen (1819-1892) “Ot yarpaqları”kitabı ilə, Şarl Bodler (1821-1867) “Şər yarpaqları” ilə, A.Rembo (1854-1891) “Aydınlanma” ilə, Nazim Hikmət (1902-1963) “Günəşi içənlərin türküsü” ilə, Andrey Belıy (1880-1934) “Peterburq”-u ilə, Rəsul Rza (1910-1981) “Rənglər ”silsiləsi və “Nəsimi”poeması ilə, Osip Mandelştam (1891-1938) “Daş”şeirlər kitabı ilə, Rayner Mariya Rilke (1875-1926), Emil Verxarn (1855-1916), İosif Brodski (1940-1996), Vaqif Səmədoğlu (1939-2015) və başqaları da azadfikirlilik poeziyası sayılan ölməz əsərləri ilə daim yad ediləcək, xatırlanacaqlar... Amma onlara modernist demək bu dahilərin heç də hər hansı təməl və əsaslardan, poetik ənənələrdən tamamilə məhrum olduğu mənasına gəlmir. Milli əruzşünaslığımızın banisi , keçmiş Universitet müəllimim dr. Əkrəm Cəfər“Əruzun nəzəri əsasları və Azərbaycan əruzu”(“Elm” nəşr., Bakı-1977) fundemental tədqiqat əsərində dünya ədəbiyyatında “şeir vəznlərinin 35 müxtəlif növlərini” sadalayaraq: “antik vəzn, tonik vəzn, sillabik vəzn, sillabik-tonik vəzn, əruz vəzni”(səh: 23) adlarını çəkmişdir. Göründüyü kimi, əziz müəllimim bu sıraya “azad şeir”(verlibr/ özgür şeir, sərbəst şeir və s.) adını daxil etməməşdir. Məni əruzşünaslıq üzrə Universitet müəllimi hazırlamaq və görmək istəyən, bunun üçün də xeyli dilə tutub, “sərbəst şeir” poetikasından ayırmaq istəyən əziz həmyerlim, hörmətli müəllimim, professor Əkrəm Cəfərin arzusu xilafına gedərək, Azad şeirin poetikasını işləyib hazırlamaq üçün öz ömrümün böyük hissəsini sərf etmişəm... Həyatım siyasi, kitabım isə fiziki yanğınlar içindən keçib gəlmişik: Mən bir əlyazmasıyam, yaddırın məni. Yanıb oda dönərəm, amma heç vaxt K Ü L O L M A R A M!.. Əkrəm Cəfərə görə, dillər ritm baxımından heca keyfiyyəti üzrə iki qrupa bölünür: “Birinci qrup dillərdə hecaların güclü-zəifliyi onların vurğulu və vurğusuzluğu ilə qeyd olunur. Vurğulu hecalar güclü, vurğusuzlar zəif sayılır. İkinci qrup dillərdə hecaların güclü-zəifliyi onların uzun və qısa olması ilə qeyd olunur. Rus, alman, ingilis dillərində hecaların gücü onların vurğulu-vurğusuzluğu ilə, yunan, latın, ərəb, fars, türk dillərində isə hecaların gücü onların 36 uzun-qısalılığı ilə ölçülür.” (Gəstə kitab, səh: 23). Hörmətli professor bundan belə bir nəticə çıxarır ki, “əruz ilə rus və Qərb şeirinin vəzn ölçüləri eyni keyfiyyət daşımır.”(səh: 23). Əsərin yekun hissəsində Əkrəm müəllim fikrini qətiləşdirərək yazır: “Vəzn terminini biz ümumiyyətlə, əruz vəzni, heca vəzni, antik vəzn mənasında işlədirik.” (Səh: 395). Professor beləliklə azad şeiri metrik poeziya kimi rədd edir. Dahi Əruzşünas alimimiz Əruz poetikasının ilk fəslində anti-azad şeir cəbhəsində durduğunu açıq bəyan edərək “Şeir nədir” bölümündə yazır: “Son dövrdə şərqşünaslıq sahəsində bir cərəyan baş vermişdir. Bu cərəyan Şərqdə və Qərbdə “Azad şeir” adı ilə qanuniləşməyə doğru hərəkət edir. Ayrıca bir tədqiqat mövzusu olan bu məsələdən biz burada qısaca bəhs edəcəyik.”(Səh: 14). Azad şeir haqqında yzılmış və deyilmiş bütün “mənfi rəyləri” bir araya gətirən Əkrəm Cəfər, nəhayət, bu nəticəyə gəlir:“Azad”, yəni vəznsiz, qafiyəsiz şeirləri nəzərə alaraq: şeir nədir? - sualına müəyyən cavab vermək çətindir...”(səh: 16). Odur ki, Azad şeir poetikasının işlənib hazırlanması möhtərəm əruzşünasımız Əkrəm Cəfərin və digər apponentlərimizin Azad şeir sahəsində qarşılaşdıqları “Şeir nədir?”sualına tapa bilmədikləri ilk “cavab”olacaqdır. Burada rus verlibrinin ustadı Vladimir Buriçin(1932-1994 ) “Nəsr. Udeteronlar. Şeirlər”kitabından məna qatı öz 37 sətrləri altında yatmış şeirlərindən bir nümunə gətirmək istəyirəm: Хочуболи хочу резкой непроходящей боли боли правды боли жизни хочу плакать большими цветными слезами приводя публику в восхищенье Azəri türkcəsi ilə: Ağrı istəyirəm kəskin ötüşməz bir ağrı həqiqət ağrısı həyat ağrısı istəyirəm kütləni heyran etmək üçün böyük rəngli göz yaşlarilə ağlamaq istəyirəm Yeri gəlmişkən, müasir rus verlibrinin atası sayılan Vladimir Buriç (1932-1994 ) “Aksent ritminin tipologiyası” barədə bunu yazırdı: “İnsan dili müxtəlif sistemlərdən ibarətdir: fonetik tərkib, qramatik tərkib, leksik tərkib. Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|