Namiq Atabəyli Azad şeir və onun poetikası
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sükutun sonu varsa, ümidin sonu yoxdur. Bir ümid ki, parlardı dərin bir eşqdən: sönməz!
- , onu da demək və heç vaxt unutmamaq lazımdır ki, N.Hikmətin poeziyası bütün gücünü Atatürk ilə başlayan yeni Türkləşmə
154 ekspressiv gücünü artıran sintaktik paralelizmlərdən ibarət klassik ahəng düzümü yaradılmışdır. Vəznşünaslıqda ən təhlükəli təmayüllərdən biri də hər hansı vəznə digər bir vəznin metrik kanonları ilə yanaşılmasıdır. Bu yanlış yanaşma Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının da ən əsas bəlasıdır. Ehtiram naminə xüsusi ismlər çəkmək istəmirəm... Lakin bu kimi halları, qəti olaraq, ədəbiyyat nəzəriyyəsində vəznşünaslıq sahəsinin diletantlığı sayıram. Digər bir bəla Dil ilə Vəzn arasında vulqar eynilik yaradılmasıdır. Vəznlər ilə dillər arasında doğmalıq və ögeylik salmaq tamamilə qəbuledilməz bir mövqedir. Tarixi təcrübə göstərir ki, bir vəznin başqa bir dilə tətbiqi yalnız həmin dilin linqvistik potensialı zəminində mümkündür. Azərbaycan milli əruzşünaslığının banisi, əziz müəllimim Əkrəm Cəfər bu məsələ ilə bağlı məşhur “Əruzun nəzəri əsasları və Azərbaycan əruzu” əsərində (Bakı-1977, Elm.) yazırdı: “Hecalar əsasən iki növ olur: güclü hecalar və zəif hecalar. Bu cəhətdən dillər də iki qrupa bölünürlər. Birinci qrup dillərdə hecaların güclü-zəifliyi onların vurğulu və vurğusuzluğu ilə qeyd olunur. Vurğulu hecalar güclü, vurğusuzlar zəif sayılır. İkinci qrup dillərdə hecaların güclü-zəifliyi onların uzun və qısa olması ilə qeyd olunur. Uzun hecalar güclü, qısa hecalar zəif hesab edilir. Rus, alman, ingilis dillərində 155 hecaların gücü onların vurğulu-vurğusuzluğu ilə, yunan, latın, ərəb, fars, türk dillərində isə hecaların gücü onların uzun-qısalığı ilə ölçülür”(Səh.: 23). Tonik bir vəzni tonik heca resursları zəngin olmayan bir dilə əsla tətbiq etmək olmaz. Eyni zamanda Əruz vəzninin ingilis, rus, alman və s. dillərə tətbiqi tamamilə absurddur. Əruz vəznli klassik şərq şairlərinin bu kimi dillərə bədii çevirmələrinə də heç zaman Əruz vəznli şeir kimi baxmaq əsla düzgün deyil. Məsələn, Qəzəl və Qəsidə yalnız Əruz metrikasının olduğu şeirdə mövcuddur. Bütün digər hallarda nə uyğun misra və beyt düzümü, nə də zahiri konstruksiya hələ həmin “şeirin”tam bədii tərcüməsi sayıla bilməz. Onu olsa-olsa sətri tərcümə də olmasa, buna bənzər bir şey kimi qəbul etmək daha məntiq görünür. Təssüf ki, bu gerçəyi hələ də bəzi ölkələrin şərqşünasları qəbul etmək istəmirlər. Hafizin, Füzulinin, Sabirin... bədii tərcüməsi yalnız dilinə Əruz kanonları uyğun gəlmiş xalqların ədəbiyyatında mümkündür... Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında Azad şeirin yeni mövludu daha çox Türkiyə Respublikasının ilk verlibr ustadı dahi Nazim Hikmətin sayəsində və onun yaradıcılığının təsiri altında baş verdi. Bu şeirin ilk azərbaycanlı təcrübəçilərindən Mikayıl Rəfilinin şeirlərində əski klassik şeirin Ritm texnikasının dəyişdirilməsindən başqa bir şey yox idi. Cəmi 53 il 156 ömür sürmüş M.Rəfilinin (1905-1955) Azərbaycan şeirindəki modernizm inqilabı ondan sonrakı bütün çağlarda şeirimizin təlatüm mənbəyi olaraq qaldı. Sükutun sonu varsa, ümidin sonu yoxdur. Bir ümid ki, parlardı dərin bir eşqdən: sönməz! Yalan və iftira, məkr, şeytanat... Insan çürüntüsiylə məşq edəninsanlar heç zaman ümid ilə yanan bir təmiz qəlbi yenəməz. Nə qəm, gərçi bütün dostlar ağ olsa, Gərçi insan çirkabı ağ sinədə dağ olsa, toxda!.. Varsa qəlbində yeni günə inam. Ümid sonsuz, iftira qısırdır: inan! Şairin 120 illiyi ilə bağlı nəşr olunmuş “Sönən təbəssüm ölən bir ulduzdur” metodiki vəsaitindən götürdüyüm bu şeir (F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası Elmi-metodik şöbəsinin nəşri, Bakı-2015, səh.-5) Nazim Hikmətin “şair olmalıydı...”ifadəsinə haqq qazandırır. Mikayıl Rəfili şeiri elm sahəsi ilə dəyişdirdi, beləliklə XX əsr Azərbaycan modernizmi ilk inqiqlabi rəhbərini itirdi... 157 Bu sahədə ilk sanballı irəliləyiş Nazimdən öyrənməklə başlandı... Azərbaycan verlibrinin mogikanı Rəsul Rzanın verlibr poeziyası ilə Azad şeir poetikası Azərbaycan ədəbiyyatında qəti olaraq“milliləşdi”. Nazimin verlibri yeni Azərbaycan şeiri üçün müəllim statusundadır. Lakin Rəsul Rza onu akademiyaya çevirdi. Bununla bərabər, onu da demək və heç vaxt unutmamaq lazımdır ki, N.Hikmətin poeziyası bütün gücünü Atatürk ilə başlayan yeni Türkləşmə hərəkatından almışdı. Nazim vaxtında və hamıdan əvvəl Verlibrin genezisinin ümumtürk mahiyyətini anlamışdı. Odur ki, Nazim verlibri Əski Türk azad şeir sisteminin bütün incəliklərini hamıdan əvvəl mənimsəyə bildi. Azad şeir metrikasının və ritm texnikasının Azərbaycanda qüdrətli poetik yer qazanması, II Cahan savaşından sonra mümkün oldu. Səməd Vurğunun heca hegemoniyası onun ölümündən sonra öz tarixi yerini Verlibr hegemoniyasına verdi. Lakin bu hegemonluq heç vaxt əbədi və mütləq şəkilə düşmədi. Türkiyədə verlibr klassik əruz şeirini tamamilə sıradan çıxardı. Əruz ilə bahəm, Türkiyə Muğamatı da aradan getdi. Lakin Azərbaycan şeirində S.Rüstəm, M.Rahim, H.Arif, Ə. Kürçaylı, N.Həsənzadə, N.Kəsəmənli, S.Zərdablı, M.Yaqub və b. şəxsində heca şeiri zaman-zaman Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|