8
Əhli-elmə həmişə hörmət qıl.
Demə, bu kafər, ol müsəlmandır,
Hər kimin elmi var: o, İnsandır.
Azərbaycan üçün Qərbə açılan ilk qapı olaraq, iĢğalçı Çar
Rusiyasının demokratik yaradıcı ziyalılarını nümunə götürməyə
çalıĢan Seyid Əzimin 1880-cı ildə Moskvada “A.S.Puşkinə
heykəl qoyulması münasibətilə” (“Nizami-aləmin icrasına hər
qərndə bir kəs”) qələmə aldığı şeirində dahi rus Ģairinin
əsərlərini ―Ġncil‖ə, özünü isə apostol Lukaya bərabər tutmuĢdur.
Bu mənada, Seyidin ictimai baxışları onu Azərbaycanda
Qərbmərkəzçi olduğu qədər, həm də Avrasiyaçı geopolitik
baxışların ilk ruporlarından birinə çevirmişdir. ġeyxülislam
Molla Əhməd Səlyaniyə (Əli bəy Hüseynzadənin babası) yazdığı
poetik Müraciətdə o,‖Köhnə elmdən Ģikayət‖ edərək, öz Ģəxsində
keçmiĢdə Nəcəf, Bağdad və ġam Ģəhərlərində aldığı təhsilin
yararsızlığını göstərir, ġeyxi millətin tərəqqisində yeni təhsilə
yardımçı olmağa çağırırdı.
Böyük pedaqoqun bu fəaliyyətləri hətta ona qarĢı qərəzli olan
Çar hökuməti tərəfindən də diqqətdən kənarda qalmadı: 1887-ci
ildə dahi Ģair-pedaqoq Azərbaycanda maarifçilik xidmətlərinə
görə ―Za userdiye‖ medalı ilə təltif olundu. Medala görə
ödəniləcək 7 manat 50 qəpiyi tapa bilməyən Ģair onu yalnız
ölümündən cəmi 10 gün əvvəl ala bildi... Hacı Seyid Əzim
Şirvaninin 1869-cu ildə Şamaxıda açdığı özəl, yeni tipli
məktəbdən başlayan pedaqoji yolu 1888-ci ilin 20 mayında—
Çar Rusiyasının verdiyi kiçik bir medalı öz sinəsinə keçirdiyi
gündən cəmi 10 gün sonra müəmmalı şəkildə ölümü ilə (və
yaxud öldürülməsi ilə) başa çatdı. Onun bu faciəvi taleyi
Azərbaycan müasir məktəbində ilk milli pedaqoqumuzun və
ilk maarifçi şairimizin Vətən və Millət qarşısında ölümsüz
şəhidliyidir.
9
Seyid Əzim haqqında bəzən çox yanlıĢ olaraq, ―köhnə
ədəbiyyatın son, yeni ədəbiyyatın ilk nümayəndəsi‖ kimi yersiz
ifadələr iĢlədilir. Klassik irsə və janrlara ―köhnə‖ Ģtampını hələ
Sovet hakimiyyətinin ilk illərində vurmağa baĢlamıĢdılar.
Proltkultçuluğun bu zərərli təmayülü, görünür, hələ də ədəbi
nəzəriyyənin
leksikasından silinməmiĢdir. Seyid klassik
ədəbiyyatımızın özü kimi daima cavan, tər və həmiĢəyaĢıl bir
nümunəsidir.
Seyid Əzim 1000 illik bədii sərvətin aid olduğu milli klassik
mədəniyyətimizin, qədim ġirvan Ģəhəri olan Bakının mərkəz
müəyyənləĢdirilməsindən dərhal sonra, çox qısa bir vaxt ərzində
həm Bakının, həm də qədim xanlıq mərkəzlərinin təkrar intibah
yoluna düĢməsinə, milli dirçəliĢinə nail oldu. O bu milli
fəaliyyətin ―qanundan kənar‖ ilk naziri idi. ―Divani-hikmət‖
(1820-1882-ci illər. Gəncə, Tiflis. Mirzə ġəfi Vazeh), ―Gülüstan‖
(XIX
əsr 30-cu illər. Quba. Mirzə Möhsün Xəyali,
A.A.Bakıxanov-Qüdsi və b.), ―ƏncümənüĢ-Ģüara‖ (1838,
Ordubad, ġıxəli Naib, Mirzə Ağarəhim Qüdsi, Hacağa Fəqir
Ordubadi, Məhəmmədtağı Sidqi), ―Fövcül-füsəha‖ (1850-1900,
Lənkəran, Mirzə Ġsmayıl Qasi, Mirzə Ġsa Xəyali, Mirzə Həsən
Səyyad, M.Ə.Mühəqqir, M. Mücrüm, M.Ġ. Mahir), ―Beytüs-Səfa‖
(1867-1892. ġamaxı, Mirzə Məhəmmədhəsən, Molla Ağa Bixud,
Seyid Əzim, Mirzə Nəsrullah Didə, Ağaəli bəy Naseh, Molla
Mahmud Zövi, Məhəmməd Səfa və b.) , ―Məclisi-üns‖ (1864-
1897. ġuĢa, M.R.Fəna, H.A.Ağahi, X.Natəvan), ―Məclisi-
fəramuĢan‖ (Qarabağ, M.M. Nəvvab, Həsənəli xan Qarabaği,
M.M. Katib, Abdulla bəy Asi, Fatma xanım Kəminə, MəĢədi
Əyyub Baki), ―MəcməüĢ-Ģüara‖ (1880-1923, Bakı. 1980-ci ildən
fəaliyyəti R.Samit tərəfindən yenidən bərpa edilib. Hazırda
rəhbəri Fazil ġahindir) və d. ədəbi məclislərin gördüyü kollektiv
10
bir iĢi, demək olar ki, Seyid Əzim təkbaĢına ―kurasiya edir‖,
düzgün milli hədəflərə istiqamətləndirirdi.
Bu kiçik Ön Sözümüzdə biz onu daha çox bir müəllim olaraq
gördüyümüzü ifadə etmək istədik. Bu gün də Seyid Əzim öz
pedaqoji və poetik məktəbində bizim üçün əsl Böyük Müəllim
etalonudur.
ġairi tanımaq, dərk etmək üçün onu sevib öyrənənlərin
ürəyinə girmək, oradakı hisslər, duyğular aləminə baĢ vurmaq
lazımdır. Əfsuslar ki, bu imkansız bir cəhddir. Dünyanın əĢrəfi
olan Ġnsanın könül dünyası yalnız Xaqani, Nizami, Nəsimi,
Füzuli, Xətai, Seyid Əzim, Cavid, Vahid, ġəhriyar və MəĢadi
Azər kimi dühaların üzünə açıq olub.
Fərhad mənəm kim, belə şirin süxənim var,
Bir arizi gülgun, ləbi şəkkər-şikənim var.
Yox məmləkəti-Reydə şəhi-Nasiri-dinin,
Bu gövhəri-nayabı ki, Şirvanda mənim var.
Seyid Əzim paytaxt Bakıda qocaman ədib Məmmədağa
Cürminin sədrliyi ilə yaradılmıĢ yeni ədəbi məktəbi, onun
―MəcməüĢ-Ģüara‖
məclisini
ġamaxının
―Beytüs-Səfa‖
mövqeyindən xüsusi bir Mənzum məktubla yüksək
qiymətləndirmiĢdi. ―Bakı Ģairləri haqqında mədh‖ adlanan bu
mənzumədə xeyli müqtədir bakılı Ģairin ismi çəkilib: Yusif,
Müniri, Sürəyya, Fərqa, Süha, Kəbül-Cəbbar, Mirzəağa Dilxun,
Mirzə Müsəvviri və b. Seyid Əzim onları bir-bir mədh edərək
poetik nəzmə çəkib:
...Yəqubə yetdi pirəhəni-Yusifi-əzəz,
ÇeĢmi-ümidvarə ziyayi-digər gəlir.
…Təbi Müniri Ģəmsü qəmərdən münirdir,
Baxdıqca Ģeirinə gözə nuri-bəsər gəlir.
Dostları ilə paylaş: |