Navoiy davlat konchilik instituti noyob va radioaktiv metallarni rudalarni qazib olish
Yüklə 194,87 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fazaviy oʻtish
| NAVOIY DAVLAT KONCHILIK INSTITUTI Noyob va radioaktiv metallarni rudalarni qazib olish va qayta ishlash texnikasi va texnalogiyasi yo’nalishi Oliy Fizika fanidan MUSTAQIL ISH Guruh: 51sa-21NRM Bajardi: Adilov Farhod Qabul qildi : ______________ O’quv yili -2022 Fazaviy o’tish Reja: 1. Kirish . 2. Asosiy qism . 2.1 Fazaviy o’tish . 2.2 Birinchi va Ikkinchi tur fazoviy o’tishlar 2.3 Malyar issiqligi. 3. Xulosa . Fazaviy oʻtish - keng maʼnoda — tashqi sharoit (tra, bosim, elektr va magnit maydonlari va boshqalar)lar oʻzgarishi natijasida moddaning bir fazadan boshqa fazaga oʻtishi; tor maʼnoda — tashqi parametrlar uzluksiz oʻzgarganda modda fizik xususiyatlarining sakrab oʻzgarishi. Mac, gazning sugoklikka, suyuqlikning qattiq jismga aylanishi, metallning ferromagnit holatidan paramagnit holatiga oʻtishi va boshqa Kristall qattiq moddalarning bir agregat holatdan ikkinchi agregat holatiga oʻtishi fazaviy o’tishning xususiy holidir. Umuman Fazaviy oʻtishda tizimni izoxlovchi parametrlar sakrab oʻzgaradi. Misol uchun gazsimon holatdan suyuqlikka va suyuqlikdan qattiq holatga oʻtishda zichlik qiymati keskin oʻzgaradi. Fazaviy o’tish sodir boʻladigan tra, bosim yoki boshqa . fizik kattaliklarning qiymatini faza oʻtishi nuqtasi deyiladi. I tur va II tur fazaviy o’tish mavjud. Moddaning bir fazadan ikkinchp fazaga utishi issikdik yutilishi yoki ajralib chiqishi bilan sodir boʻlsa, bunday oʻtishlar birinchi tur fazaviy o’tish deb ataladi. Erish va qotish, bugʻlanish va kondensatlanish, moddalarning polimorf almashinishlari, magnit maydonida sof oʻta oʻtkazgichning normal holatiga oʻtishi I turdagi Fazaviy oʻtishlarga misolDir. Agar fazaviy o’tishda issiqlik miqdori yutilmasa yoki ajralib chiqmasa, bunday oʻtishlar II tur fazaviy o’tish deb ataladi. Ikkinchi tur ga quyidagi misolni keltirish mumkin: geliy gazsimon, qattiq va ikki xil suyuq fazada boʻladi. Agar gazsimon holatdagi geliyni bosimi bir atm bosimiga teng boʻlgan sharoitda sovitib, temperatura 4,2 K ga yetkazilsa, u gazsimon holatdan suyuq holatga oʻtadi. temperatura yana pasaya borib, 2,17 K ga teng boʻlganida esa geliy birinchi suyuq holatdan ikkinchi suyuq holatga oʻtadi, bunda hech qanday issiqlik yutilmaydi ham, ajralmaydi ham. Lekin oʻtish trasidan yuqori tralarda yopishqoqlik taxminan 210~5 Pz boʻlgan boʻlsa, oʻtish trasidan past tralarda u nolga teng boʻladi. Yaʼni, 2,17 K dan past tralarda geliy ugla okuvchanlik xususiyatiga ega boʻlib qoladi. Bundan tashqari, temir, nikel kabi elementlar va turli qotishmalarning har bir moddasi uchun aniq Kyuri nuqtasi deb ataluvchi trada ferromagnit holatdan paramagnit holatga oʻtadi, mutlaq nolga yaqin tralarda esa elektr qarshiliklari sakrab kamayadi va boshqa. Biz suyuq gazsimon holatlarning qattiq holatga o‘tishi, ya'ni kristallanish va aksincha o‘tish, erish va qaynashni ko‘rdik. Avval VlI bobda suyuqlikning bug‘ga o‘tishini - bug‘lanishni va aksincha o‘tish – kondensatsiyani ko‘rdik. Bu barcha fazoviy o‘tishlarda jism yoki tegishli o‘tishning yashirin issiqligi (erish issiqligi bug‘lanish issiqligi va h.k) sifatida energiya ajratadi yoki energiya yutadi. Energiyaning yoki energiya bilan bog‘liq bo’lgan boshqa kattaliklar, masalan, zichlikning sakrashsimon o‘zgarishi bilan bo‘ladigan fazaviy o‘tishlar birinchi tur fazaviy o‘tishlar deb ataladi. Birinchi tur fazaviy o‘tishlar uchun modda xossalarining sakrash simon , ya’ni juda qisqa temperaturalar intervalida o‘zgarishi xarakterlidir. Binobarin, aniq o‘tish temperaturasi yoki o‘tish nuqtasi haqida , masalan, qaynash nuqtasi, erish nuqtasi va hokazo haqida gapirish mumkin. Fazaviy o‘tishlar temperaturalari tashqi parametr – p bosimga bog‘liq, berilgan temperaturada o‘tish sodir bo‘ladi. Fazaviy muvozanat chizig‘i bizga ma'lum bulgan Klapeyron - Klauzius tenglamasi bilan ifodalanadi: Bu yerda, L - o‘tish molyar issiqligi V 1 va V 2 har ikkala fazaning molyar hajmlari.Birinchi tur fazaviy o‘tishlarda yangi faza birato‘la butun hajmda paydo bo‘lmaydi.Dastlab yangi fazaning markazlari hosil bo‘lib so‘ngra ular o‘sib butun hajmga tarqaladi. Markazlarning hosil bo‘lish protsessi bilan suyuqlikning kondensatsiyasida duch kelgan edik. Kondensatsiya uchun chang zarralari, ionlar va hokazo ko‘rinishida kondensatsiya markazlari bo‘lishi zarur. Xuddi shuningdeksuyuqlikning qotishi uchun kristallanish markazlari bo‘lishi zarur. Bunday markazlar bo‘lmaganida bug‘ va suyuqlik o‘ta sovigan holatda bo‘lishi mumkin. Masalan, 10°C temperaturada ham, agar suv toza bo‘lsa, uzoq muddat muzlamasligini kuzatish mumkin. Biroq shunday fazaviy o‘tishlar ham bo‘ladiki, ularda aylanish butun hajmda kristall panjaraning uzluksiz o‘zgarishi, ya'ni panjarada zarralarning o‘zaro qayta joylashishi natijasida darhol ro‘y beradi. Bu ma’lum temperaturada panjara simmetriyasining o‘zgarishi, masalan, past simmetriyali panjaraning yuqori simmetriyali panjaraga aylanishiga olib kelishi mumkin. Bu temperaturada fazaviy o‘tish ikkinchi tur fazaviy o‘tish deb ataladi. Ikkinchi tur fazaviy o‘tish sodir bo‘ladigan bu temperatura Kyuri nuqtasi deb ataladi. Bu birinchi marta ferromagnetiklarda ikkinchi tur fazaviy o‘tishlarini kashf qilgan olim Per Kyuri sharafiga shunday deb atalgan. Holat bunday uzluksiz o‘zgarganida o‘tish nuqtasida ikki turli fazaning muvozanati bo‘lmaydi, chunki o‘tish butun hajmda birdaniga sodir bo‘ladi. Shuning uchun o‘tish nuqtasida U ichki energiyaning sakrashi ham ro‘y bermaydi. Demak, bunday o‘tishda o‘tish yashirin issiqligining ajralishi ham , ro‘y bermaydi. Biroq o‘tish nuqtasidan yuqori va past temperaturada modda turli kristall modifikatsiyali bo‘lgani uchun ularning issiqlik sig‘imi turlicha bo‘ladi. Demak, fazaviy o‘tish nuqtasida issiqlik sig‘imi, ya’ni ichki energiyadan vaqt bo‘yicha olingan hosilasi sakrashsimon o‘zgaradi. Garchi o‘tish nuqtasida hajmning o‘zi o‘zgarmasa-da, hajmiy kengayish koeffitsienti sakrash bilan o‘zgaradi. Shunday ikkinchi tur fazaviy o‘tishlar ham borki, ularda holatning uzluksiz o‘zgarishi kristall strukturasining o‘zgarishini bildimaydai , biroq bu o‘tishlarda holat birdaniga butun hajmida o‘zgaradi. Bunday tur o‘tishlarning eng mashhuri moddalarning ferromagnit holatdan ferromagnit bo‘lmagan holatga o‘tishidir, bunday o‘tish Kyuri nuqtasi deb atalgan temperaturada sodir bo‘ladi; ba’zi metallarning normal holatda o‘ta o‘tkazuvchan elektr qarshiligi yo‘qoladi. Ikkala holda ham o‘tish uzluksiz va birdaniga butun hajmda o‘zgaradi. Suyuq geliyning Ne I holatdan Ne II holatga o‘tishi ham ikkinchi tur o‘tishga misol boladi. Bu barcha hollarda o‘tish nuqtasida issiqlik sig’imining sakrashi kuzatiladi. Shu munosabat bilan ikkinchi tur fazaviy o‘tish temperaturasi ikkinchi nomga ega boiib, unga Kyuri nuqta deb ataladi. Fazaviy o‘tishlarning qanday bo’lishini endi batafsilroq ko‘raylik. Fazaviy aylanishlarda asosiy rolni fizikaviy kattaliklarning fluktuatsiyalari o‘ynaydi. Biz fluktuatsiyalar bilan suyuqliklardagi muallaq qattiq zarralarning Broun harakati to‘g‘risida gapirganimizda duch kelgan edik. Yüklə 194,87 Kb. Dostları ilə paylaş:
|