Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| NUNUTAKLAR.
Antarktika tarkibiga muz bilan qoplangan juda katta Antarktida materigi va uni o’rab turgan janubiy qutbiy suvlar hamda unda sochilib yotgan orollar kiradi. Antarktika yer sharining tabiati eng qattiq qismidir. Ba’zi orollarni hisobga olmaganda unda doimiy aholi yo’q. Antarktika nihoyatda o’ziga xos va qattiq tabiiy sharoitga egaki, bunga uning Janubiy qutb yaqinida joylashganligi, shuningdek janubiy yuqori kengliklardagi quruqlikbilan dengizning nisbati sabab bo’lgan. Hatto Arktika tabiati ham Antarktika o’lkasi tabiatiga bir oz o’xshasa ham, lekin har holda undan keskin farq qiladi. Antarktikaning o’ziga xos sharoiti juda katta quruqlik va suv havzasida hukmron. Antarktikadagi quruqlikda Antarktida quruqligidan tashqari orollar arxipelaglari va alohida orollarni: Aleksandr I Yeri, Janubiy Shotlandiya, Janubiy Orkney, Janubiy Sandvich, Janubiy Georgiya, Ballen va boshqa ko’p orollarni o’z ichiga oladi. Bu orollarning ba’zilari materikning shunday yonginasida joylashgan va tabiiy sharoiriga ko’ra undan deyarli farq qilmaydi, boshqalari keng dengizda materikdan hamda bir-birlarida uzoqda joylashgan. Antarktida qirg’oqlarini Janubiy Muz okeani suvlari ytuvib turadi. Okean materik qirg’oqlarini o’yib kirib, Ueddell, Bellinsgauzen, Amundsen, Ross, jamiyat, Kosmonavtlar dengizlarini hosil qiladi. Antarktika suv havzalari suvining rejimi, florasi, faunasi boshqa kengliklardagi suv havazalaridan farq qiluvchi ko’p xususiyatlarga ega. Ular yerning bu qismi tabiatiga juda katta ta’sir ko’rsatadi. Qutb atrofida joylashgan Antarktika faqat bitta shimoliy chegarga ega va bu chegara okeanlardan o’tganligidan uni belgilash qiyin. Antarktikaning chegarasi haqidagi masala uzoq vaqt munozarali bo’ldi va turli tadqiqotchilar turlicha hal qildilar, bu chegarani Antarktika atmosfera sirkulyatsiyasi sharoiti mo’tadil mintaqa atmosfera sirkulyetsiyasi sharoiti bilan almashinadigan joydan, ya’ni mo’tadil kengliklar havo massalarini Antarktika havo massalaridan ajratadigan frontning shimoliy o’rtach ao’rni orqali o’tkazish eng to’g’ridir. Front zonasida atmosferdadagina o’zgarish bo’lib qolmasdan okean havzalari rejimida ham o’zgarish ro’y beradi. Antarktika konvergensiyasi zonasi deb ataladigan zona ham front zonasiga taxminan to’g’ri keladi. Antarktika konvergensiyasi zonasida Antarktikaning sovuq suvlari mo’tadil kengliklarning iliq suvlari bilan qo’shilishadi. Okean suv rejimining Antarktikaning shimoliy chegarasi yaqinida keskin o’zgarishini hamma tadqiqotchilar qayd qilishadi. Bu o’zgarish shunchalik kattaki, bu hol Duno okeanida Antarktika o’lkasining tabiiy zonal chegarasining mavjudligiga shubha tug’dirmaydi. Antarktika o’lkasi Yerning janubiy Antarktika mintaqasiga to’g’ri keladi. Antarktika konvergensiyasi zonasi Antarktikaning turli sektorida turli geografik kengliklarda joylashgan, lekin yil davomida uning o’rni juda ham o’zgaradi. Atlantika sektorida va hind okeani sektorining g’arbiy qismida bu zona 48-50 0 janubiy kengliklar orasida joylashgan, Avstraliyadan janubi-g’arbroqda u janubga buriladi va Tinch okean sektorida 60 0 janubiy kenglikka yaqinlashadi. Bu zona aysberglar uchraydigan yerlarning shimoliy chegarasi bilan dengiz muzlarieng ko’paygan vaqtdagi ularning chekkasi orasida bo’lib, o’rta hisobda olganda 53 0 05 1 janubiy kenglikka yaqin joylashgan. Antarktikaning shu chegaralar ichidagi umumiy maydoni, Antarktidani qo’shib hisoblaganda, 52 mln. Km 2 ga yaqin. Antarktika o’lkasining shimoliy qismi tabiati uning boshqa qismlari tabiatiga qaraganda bir oz yumshoqroq. Ana shunga ko’ra Antarktika o’lkasida shimoliy yarimshardagiga o’xshatib subantarktika mintaqasi –Subantarktika ajratiladi. Aunga Janubiy okeanlarning yozda mo’tadil kengliklarning g’arbiy shamollari ta’siri kuzatiladigan anchagina qismi va undagi orollar kiritiladi. Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|