Nazim Eminov
Yüklə 5,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
14 öd əmə qabiliyyəti sayılır ki, bu da vaxtında və tam həcmdə müəssisənin qısa müddətli öhdəlikləri ilə hesablaşmanı nəzərdə tutur ki, bu da onların idarə edilməsini ön plana çəkir. Likvidlik dedikd ə hər hansı aktivin pul vəsaitinə transformasiyası başa düşülür. Likvidlik d ərəcəsi bu transformasiyanın baş verməsi vaxtı ilə səciyyələnir, yəni bu vaxt nə qədər qısadırsa, aktivin likvidliyi d ə o qədər yüksəkdir. Xüsusi dövriyy ə vəsaitlərinin kəmiyyəti onu səciyyələndirir ki, müəssisənin həmin vəsaitləri onun cari aktivl ərinin ödənməsi mənbəyi kimi çıxış edir. Xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin manevrliyi aktivl ərin likvidiliyinin ümumi qiymətləndirilməsi kimi başa düşülür və müəssisənin cari aktivlərinin neç ə manatının bir manat öhdəçiliyə düşdüyünü göstərir. C əld likvidlik əmsalı öz məzmununa görə örtmə əmsalına analojidir, lakin cari aktivlərin daha az göst əricilərinə görə hesablanır, yəni hesabatdan istehsal ehtiyatları çıxarılır. Mütləq likvidlik əmsalı (ödəmə qabiliyyəti) müəssisənin likvidliyinin daha çox sərt olan meyarıdır və onu göstərir ki, vaciblik yaranarsa qısa müddətli zayomun hansı hissəsi dayanmadan ödəniləcəkdir. Ehtiyatların örtülm əsində xüsusi dövriyyə vəsaitlərinin payı ehtiyatın o hissəsini xarakterizə edir ki, bu mü əssisənin xüsusi dövriyyə vəsaitləri ilə örtülür. Ehtiyatların örtülməsi əmsalı ödəmənin “normal” m ənbəyinin ehtiyatların cəminə nisbəti kimi təyin edilir. Müssis ənin maliyyə dayanıqlığı da bir sıra göstəricilərlə səciyyələnir. Qısa olaraq həmin göst əricilərə nəzər salaq. Xüsusi kapitalın təmərküzləşmə əmsalı müəssisənin sərəncamında olan v əsaitlərin ona avans edilmiş bütün vəsaitlərin cəmində payını xarakterizə edir. Bu əmsalın qiyməti n ə qədər yüksəkdirsə, bu onun maliyyə cəhətdən daha dayanıqlı olduğuna işarə edir və xarici kreditor v ə investorlardan asılı olmadığını şərtləndirir. İqtisadi ədəbiyyatda [3,s.103] bu əmsalın aşağı həddinin 0,6 (və ya 60%) olması qeyd olunur. “Etilen- Polietilen” zavodunda xüsusi kapitalın təmərküzləşmə əmsalı 0,42 (və ya 42%) təşkil edir. Maliyy ə asılılığı əmsalı xüsusi kapitalın təmərküzləşməsi əmsalının tərsidir. Əgər bu əmsalın qiymət vahid ə (və ya 120%) qədər düşürsə, bu o deməkdir ki, müəssisə özünü tamamilə maliyyələşdirir. Bu göst əricinin interpretasiyası belədir, əgər bu əmsal vahiddən böyükdürsə, onda vahiddən böyük hissə zayom v əsaitləridir. Xüsusi kapitalın manevrlik əmsalı onu göstərir ki, xüsusi kapitalın hansı hissəsi cari f əaliyyətin maliyyələşdirilməsi üçün istifadə olunur. Müəssisədə kapitalın quruluşu və mü əssisənin sahə quruluşundan asılı olaraq bu əmsal geniş miqyasda variasiya edir. Uzun müddətli qoyuluşların quruluş əmsalı onu göstərir ki, uzun müddətli zayom və ssudalar əsas vəsaitlərin və başqa kapital qoyuluşlarının maliyyələşməsinə sərf olunur. Cəlb olunmuş və xüsusi vəsaitlərin nisbəti əmsalı müəssisənin maliyyə dayanıqlığını ümumi halda daha dolğun əks etdirir və onun aşağı həddi 0,175-dir. İşgüzar aktivliyin qiymətləndirilməsində də bir sıra göstəricilər (əmsallar) istifadə olunur. Bu göst əricilərdən ən maraqlısı iqtisadi artımın dayanıqlıq əmsalıdır. Bu əmsal onu göstərir ki, gələcədə mü əssisə hansı orta templə inkişaf etməlidir ki, maliyyələşdirmənin müxtəlif mənbələri, fondvermi, istehsalın rentabelliyi və s. arasındakı mövcud nisbətlər dəyişilməsin. Rentabelliyin qiym ətləndirilməsi göstəricilərinin (əmsalları) hamısı “Etilen-Polietilen” zavodunun istehsal f əaliyyətini əks etdirir və iqtisadi potensial baxımından qənaətbəxşdir. Qeyd ed ək ki, müəssisənin kredit qabiliyyətinin təyin edilməsi üçün Altmanın müxtəlif modifikasiyalı modelləri vardır. Həmçinin buna bənzər Lis, Taffler modelləri də vardır. Lakin fikrimizc ə, bu modelləri və onların modifikasiyalarının Azərbaycan şəraiti üçün tətbiq edilməsi m əqbul sayıla bilməz. Əvvəla, o modellərin qurulduğu müəssisələr və şərait, ikinci tərəfdən isə model ə daxil edilən amillər Azərbaycan şəraitini düzgün əks etdirmir. Odur ki, belə modelin qurulması tərəfimizdən həyata keçirilməmişdir. C ədvəl 1-də bu fond verimi ilə əsas fondların aktiv hissəsi arasındakı əlaqə də göstərilmişdir. Aşağıda tərəfimizdən fondverimi, əsas fondların aktiv hissəsi və reallaşdırılan məhsul arasındakı riyazi-statistik əlaqə tədqiq edilmişdir. Fondverimi il ə göstəricilər arasındakı əlaqəni sadə xətti formasında göstərək. 2 2 1 1 0 x a x a a y + + = (1) burada y-fondverimi (man/man) 15 x 1 - əsas fondların aktiv hissəsinin dəyəri (mlrd.man.) x 2 - reallaşdırılmış məhsulun dəyəri (mlrd.man.) M əsələnin ən kiçik kvadratlar üsulu ilə həlli (x 1 v ə x 2 -y ə görə tənliyin törəməsinin alınması) aşağıdakı sistem tənliyə gətirilir (n illərin sayı): = + + = + + = + + ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ y x x a x x a x a y x x x a x a x a y x a x a na 2 2 2 2 2 1 1 2 0 2 2 1 2 2 1 1 1 0 2 2 1 1 0 (2) T ənliklər sistemini həll etmək üçün faktiki materiallardan düzəldilmiş cədvəl 3.6-nı tərtib edək. C ədvəl 4-ün məlumatlarından istifadə edərək (3) düsturunu tərtib edək: C ədvəl 4. T ənliyin göstəriciləri № Göst əricilər y x 1 x 2 2 1 x 2 2 x x 1 x 2 x 1 y x 2 y 1. 0,561 0,239 0,139 0,057 0,019 0,033 0,134 0,708 2. 0,605 0,224 0,140 0,050 0,020 0,031 0,136 0,085 3. 0,676 0,255 0,178 0,065 0,032 0,045 0,172 0,120 4. 0,380 0,282 0,112 0,080 0,013 0,080 0,107 0,043 5. 0,524 0,285 0,156 0,081 0,024 0,044 0,149 0,079 6. 0,664 0,307 0,213 0,094 0,045 0,065 0,204 0,141 ∑ 3,41 1,592 0,938 0,427 0,153 0,298 0,902 0,546 = + + = + + = + + 546 0 a 153 0 a 298 0 a 938 0 902 0 a 298 0 a 427 0 a 592 1 41 3 a 938 0 a 592 1 a 6 2 1 0 2 1 0 2 1 0 , , , , , , , , , , , (3) Burada a 0 , a 1 , a 2 parametrl ərini “təyin etmə” üsulu ilə tapırıq. Bunun üçün əvvəlcə ümumi və sonra xüsusi “t əyinediciləri” tapaq. Riyaziyyatda (3x3) matrisinin təyin edilməsi üçün aşağıdakı ümumi sxemd ən istifadə edilir: Bu sxemd ən istifadə edərək məsələni həll edək. 015 , 0 298 , 0 298 , 0 6 153 , 0 592 , 1 592 , 1 938 , 0 427 , 0 938 , 0 298 , 0 592 , 1 938 , 0 298 , 0 938 , 0 592 , 1 153 , 0 427 , 0 6 0,153 0,298 938 , 0 0,298 0,427 592 , 1 0,938 1,592 6 − = × × − × × − × × − × × × + × × + × × = = ∆ Analoji olaraq dig ər “təyinediciləri” tapaq: 003 , 0 0,153 0,298 546 , 0 0,298 0,938 902 , 0 0,938 1,592 41 , 3 0 − = = ∆a 005 , 0 0,153 0,546 938 , 0 0,298 0,902 592 , 1 0,938 3,41 6 1 − = = ∆a Yüklə 5,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|