Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
7 mə"nada türk tarixçilərinin Azərbaycanın tədqiq olunan dövrünün müxtəlif problemləri haqqındakı fikirləri fərqlənir. Problemin türk tarixşünaslığındakı fikir ayrılıqları isə tarixçilərin o dövrün türk tarixində həlledici rol oynamış siyasi dairələrə münasibəti və onların ictimai həyatda tutduqları mövqeyi ilə müəyyən olunur. TTQ-nun yaradılmasından sonra Azərbaycan tarixinin tədqiqinə maraq artmışdı. 1932-ci ildə Azərbaycan tədqiqatçısı Ə.Cəfəroğlunun rəhbərliyi ilə "Azərbaycan yurd bilgisi" jurnalı nəşr olunmağa başlandı. Bu jurnalda F.Köprülünün 37 ,
Z.V.Toğanın' 8 , Ə.Cəfəroğlunun 39 Azərbaycanın orta əsrlər taprıxınə dair məqalələri çap edildi. Problemin türk tarixşünaslığında tədqiqi əsrimizin 20-cı illərində yox dərəcəsində idi. Yalnız Rza Nurun 12 cildlik əsəri istisna təşkil edir. O, əsərinin 4-cü cildində Qaraqoyunlularla Ağqoyunlular haqqında müxtəsər məlumat verməklə kıfayətlənmişdir 40 . 30-cu illərin əvvəllərində Əli Kəmalinin 41 , sonra isə Əbdürrəhim Şərif bəyin 42
tarixşünaslığında problem ilk dəfə İ.H.Uzunçarşılının monoqrafiyasında 43 xüsusi tədqiqat obyekti kimi araşdırılmışdır. İ.H.Uzunçarşılı ilkin qaynaqlara istinad edərək Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin ictimai-sıyasi tarixinin canlı mənzərəsini yaratmışdır. İ.H.Uzunçarşılının bu əsəri problemin türk tarixşünaslığında tədqiqi sahəsində ilk nümunə olmuş və sonrakı araşdırmalar üçün mühüm rol oynamışdır. 40-cı illərin əvvəllərində M.X.Yınancın problemlə bağlı olan əsərləri nəşr olundu. 44 M.X.Yınanc ağqoyunlulara həsr edilmiş tədqiqatında ilkin qaynaqlara əsaslanaraq ağqoyunluların mənşəyi problemi, onların Azərbaycanda və Şərqi Anadoluda məskunlaşması tarixi, dövlətin yaranması, onun qonşu dövlətlərlə münasibətləri haqqında dəyərli fikirlər irəli sürmüşdür. M.X.Yınanc Qaraqoyunlu dövlətinin Cahanşah dövrünü də geniş şəkildə tədqiq etmişdir. O, bu əsərlərində ilk dəfə olaraq Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövrünün mənbəyi olan Əbu Bəkr Tehraninin "Kitabi-Diyarbəkriyyə" əsərindən geniş surətdə istifadə etmişdir. Bu mənbəyə əsaslanan müəllif bir çox tarixi gerçəklikləri aydınlaşdırmışdır. Z.V.Toğan 1946-cı ildə nəşr olunmuş "Ümumi türk tarixinə giriş" 45 adlı əsərində Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin siyasi tarixinə xüsusi diqqət yetirmişdir. 40-cı illərin sonunda və 50-ci illərdə F.Sumerin problemlə bağlı olan elmi məqalələri çap olunmağa başladı. 46 Bu əsərlərdə əsas diqqət qaraqoyunlulara və ümumiyyətlə Oğuz tayfalarına [11-12]
verilmişdir. 50-ci illərin əvvəllərində F.Kırzıoğlunun nəşr etdirdiyi əsərlərdə 47 də Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu tayfalarının mənşəyi, onların Azərbaycanda məskunlaşması, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin siyasi tarixinin bəzi məsələləri tədqiq olunmuşdur. 50-60-cı illərin türk tarixşünaslığı problemin işıqlandırılması baxımından çox zəngindir. Bu illərdə tədqiq olunan dövrün müxtəlif məsələləri haqqında S.Tanselin 48 , A.S.Ərzininin 49 , Y.Öztunanın 50 , Ş.Turanın 51 , F.Sumerin 52 , O.Turanın 53 və B.S.Baykalın 54 əsərləri çap olundu. Bu əsərlərin əksəriyyətində Ağqoyunlu- Osmanlı münasibətlərinə daha geniş yer verilmişdir. Səlahəddin Tansel Fateh Sultan Mehmedin siyasi və hərbi fəaliyyətinə həsr edilmiş monoqrafiyasında Osmanlı mənbələrinə istinad edərək Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətlərini birtərəfli qaydada şərh etmiş və osmanlıların Şərqdə yeritdiyi istilaçılıq siyasətinə haqq qazandırmışdır. F.Sümer Qaraqoyunlulara dair əsərində Qaraqoyunlu dövlətinin yaranmasında əsas rol oynamış Qaraqoyunlu tayfalarının mənşəyi, onların Azərbaycanın və Şərqi Anadolunun siyasi tarixində oynadığı rolu və dövlətin siyasi tarixinin Cahanşah hakimiyyətinə qədərki dövrünü ətraflı şəkildə işıqlandırmışdır. 70-80-cı illərdə öyrənilən problemin müxtəlif tərəfləri ilə bağlı olaraq əsərlərin nəşr işi davam etdirildi. O.Turanın 55 , M.Ərəndilin 56 , F.Sumerin 57 , Y.Yucelin 58 , İ.Barmaqsızoğlunun 59 , İsmayıl Akanın 60 , Ə.Çayın 61 ,
62 əsərlərində tədqiq olunan dövrün müxtəlif məsələləri işıqlandırılmışdır. F.Sümer yenidən ağqoyunlularla bağlı olan mövzuya qayıtmış və bir neçə məqaləsini nəşr etdirmişdir. İsmayıl Akanın Qara- qoyunlu-Teymuri münasibətlərinə aid olan araşdırmaları da maraq doğurur. Yuxarıda adları çəkilmiş bütün tarixçilərin problemlə bağh olan başlıca fikirləri monoqrafiyanın fəsillərində ətraflı şəkildə araşdırılacaqdır. Son illərdə də Türkiyə tarixşünaslığında problemin müxtəlif tərəflərilə bağlı olan əsərlər nəşr edilmişdir.° 3 [12-13] İqtibas gətirilmiş mənbə və ədəbiyyat. 1.Zeynəddinbin bin Həmdullah Qəzvini. Zeyl-e tarix-e qozide. Fars dilindən tərcümə,müqəddimə,qeydlər və göstəricilər M.D. Kazımov və V.Z.Piriyevindir. Bakı, 1990. 2. Nizameddin Şami. Zafername. Farscadan tercüme. Hecati Luqal Ankara, 1987; Nizameddin Şami. Zafername. Türk dilindən tərcümə edəni akad. Z.M.Bünyadov, Bakı, 1992. 3. Şərəfəddin Əli Yəzdi. Zəfərname, fars dilindən tərcümə, ön söz və qeydlər V.Z.Piriyevindir, Bakı, 1996. 4. Fasix Xavafi. Mudjmali fasixi. Perevod, predislovie, primecaniya i ukazateli D.Yusufovoy - Taşkent, 1980. 5.Obdürrəzaq Səmərqəndi. Mətləüs-sə"deyn və məcməül-bohrcyn. Farstacik dilindən tərcümə, giriş və izahh lüğətler A.Urinbayevindir. - Taşkent, 1969.
Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|