12
salmışdı.
39
V.F.Minorskinin fıkrincə, bu tayfanın daşıdığı adın Həmədan yaxınlığındakı Bahar qalası ilə əlaqəsi
olması ehtimalı vardır.
40
V.F.Minoski bu məkan birliyinə, Qaraqoyunlu sikkələrində olan damğaların da Oğuz
damğalarından daha çox Yıvə damğasına bənzədiyinə əsaslanaraq Qaraqoyunluların Yıvə boyundan olduğunu
göstərir.
41
F.Sümer isə buna az əhəmiyyət verir. Qaraqoyunlu
[23-24]
sikkələrində görünən damğaların bir
naxış olduğunu bildirir. Onun qənaətinə görə, qaraqoyunluların Monqol istilası nəticəsində Türküstandan İran
və Şərqi Anadoluya gəldikləri haqqında rəvayət də bu qohumluq münasibətinə daha zəif bir ehtimal
verdirməkdədir.
42
Ə.Çay yazır ki, baxmayaraq ki, F.Sümer Qaraqoyunlu sikkələrində görünən damğanı naxış
kimi qəbul edir, bu həqiqətən Yıvələrin qoç başı rəsminin piktoqramı şəklində olan damğasıdır.
43
F.Sümer
"Oğuzlar" adlı əsərində Qaraqoyunluların Yıvə boyundan olduğunu göstərmiş, Minorskinin fıkrini müdafıə
etmişdir.
44
C.A.Boyl belə qənaətə gəlir ki, Qaraqoyunluların mənşəyi məsələsi hələlik tamamilə
aydınlaşdırılmamışdır. Lakin o da, V.Minorskinin fıkrinə şərik çıxaraq
bildirir ki, qaraqoyunlular Səlcuqlularla
birlikdə gəlmiş Yıvə türklərinin nəsilləridir. Onların varlığı XIII əsrdə monqol işğallarından sonra "Fatehlərin
yeni təbəqəsi tərəfindən müvəqqəti olaraq maskalanmışdı".
45
Ə.Çay belə hesab edir ki, Baharlu-Yıvə münasibəti
Qaraqoyunluların oğuzların Yıvə boyundan olduğunu təsdiq edir.
46
Osman Turan Qara Yusiflə oğlu Pir-Budağm Ərzincanda birgə zərb etdirdiyi sikkələr üzərində görülən
işarənin Rəşidəddinin Oğuz boyları cədvəlindəki Yazır boyunun damğasına oxşadığını əsas tutaraq
Qaraqoyunluların Oğuzların Yazır boyundan olduğunu güman edir.
47
F.Sümerin fikrincə, bunu tə"yin edəcək
heç bir dəlil yoxdur və Qaraqoyunlu hökmdarlarının zərb etdikləri digər sikkələr üzərində həmin
işarəyə təsadüf
olunmamışdır.
48
M.X.Yınanç qaraqoyunluların mənşəyi məsələsi ilə əlaqədar olaraq maraqlı mülahizə irəli sürür. Onun
təbirincə, "əskidən bəri qoyun toteminə bağlı olan və müsəlman olduqdan sonra da bu totemi tərk etməyən
Qaraqoyunlular ilk çağ ilə orta çağın bir qismində böyük rol oynadığını bildiyimiz qon (yəni "qoyun") türk
elindən qalmışdır və əski adları olan Qoyun adını mühafizə etmişlər. Azərbaycanda və Anadoluda
[24-25]
məskunlaşmış Qaraqoyunlular buradakı Oğuzların Baranlu boyuna daxil olmuşlar".
49
F.Kırzıoğlu isə
qaraqoyunluların mənşəyini erməni mənbələrinə və "Dədə Qorqud Oğuznamə"lərinə əsaslanaraq III əsrdə Şərqi
Anadoluya Türkistandan gəlmiş Mamik və Qonaq adlı türk bəyləri sülaləsi ilə əlaqələndirir.
50
Qaraqoyunluların Azərbaycana və Şərqi Anadoluya gəlişi ilə bağh Türkiyə tarixçiləri arasında fərqli
fikirlər vardır. M.X.Yınanç yazır ki, orta əsr Osmanlı tarixçiləri Əlinin və Cənnabinin verdiyi mə"lumata görə,
Qaraqoyunlular Elxanilərdən Arğun xanın (1284-1291) dövründə Azərbaycana və Şərqi Anadoluya gəlmişlər.
Bu mə'lumat sonralar Hammer və başqa tarixçilər tərəfindən də qəbul olunmuşdur. M.X.Yınanç XV əsrin fars
mənbələrinin mə"lumatlarına əsaslanaraq Osmanlı tarixçilərinin "Oğuzu" "Arğun" oxumaqla səhvə yol
verdiklərini təsdiq etmişdir.
51
F.Sümer də qeyd olunmuş rəvayətin həqiqətlə əlaqəsi olmadığını göstərmiş və
M.X.Yınançın fikrini müdafiə etmişdir.
52
Kamıran Kürün belə hesab edir ki, Azərbaycana və Anadoluya hakim
olmuş Elxanilərin geniş yaylaqlara, qışlaqlara ehtiyacı olduqları halda Türkistandan çoxsaylı türkmanların
buraya köçürülməsinə icazə verməyəcəkləri düşünülərsə, bu rəvayətin doğru olmadığı aşkar olur".
53
Dövlətşah Səmərqəndi öz təzkirəsində Qaraqoyunlulara dair mə"lumat vermişdir. O, Qaraqoyunlu
hökmdarı İskəndər haqqında yazmışdı: "İskəndərin
soyuna gəlincə o, Qara Yusifin, Qara Yusif də Qara
Məhəmmədin oğludur. Bunların əsli uzaq Türküstanda Qazqurd dağlarındadır. Əski zamanlarda Azərbaycan və
Bitlisə gəlmişlər. Köçəridirlər".
54
Hindistanda yazılmış və Qaraqoyunluların tarixindən bəhs edən "Tarixi-Türkməniyyə" və "Tarixi sultan
Qütbşahi" əsərlərində Qaraqoyunluların 599 (1202-1203) cu ildə Qara Yusifin 7-ci ulu babası Oğuz nəslindən
olan Törə bəyin rəhbərliyi altında 30 min çadırdan ibarət kütlə halında Türküstan-
[25-26]
- dan İrana və Şərqi
Anadoluya gəlməsi və onların burada daim gürcülərə və tatarlara qarşı mübarizə aparması göstərilir.
55
Faruq
Sümer bu mə"lumatın doğru olduğunu güman edir. O, öz fikrini Monqol istilasına qədərki dövrdə
Qaraqoyunlulara aid heç bir mə"lumatın olmaması ilə əsaslandırır.
56
F.Kırzıoğlu isə bu mə"lumatdakı 599
rəqəminin hicri tarixi olmadığı qənaətinə gəlir. O, belə güman edir ki, bu tarix həmin
dövrdə Ön Asiyada geniş
yayılmış "İskəndər təqviminə" əsaslanmışdır. Çünki 1202-1203-cü illərdən az sonra Anadoluda "Gürcülərə qarşı
savaşa" və "tatarlara qarşı müqavimətə" imkan və lüzum yox idi.
57
İ.H.Uzunçarşılı
58
, F.Köprülü
59
, C.Zeynaloğlu
60
, Z.V.Toğan
61
və H.N.Orkun
62
qaraqoyunluların
Azərbaycana və Şərqi Anadoluya Arqun xanın (1284-1291) dövründə gəldiklərini qeyd edirlər. Bu fikir türk
tarixşünaslığında da təkrar edilməkdədir.
63
Azərbaycan tarixşünaslığında həmin fikir qəbul olunmuşdur. Vaxtilə
A.A.Bakıxanov qaraqoyunluların Arğun xanın dövründə Orta Asiyadan Azərbaycana gəldiyini qeyd etmişdi.
64
Sonralar M.H.Baharlı və Ə.S.Sumbatzadə həmin müddəanı qəbul etmişlər.
65
Ç.İbrahimov
66
bu tayfanın yeni
əraziyə gəlişini XII - XIII əsrlərə, M.Seyfəddini
67
XI - XIII əsrlərə, K.E.Bosvort, D.Y.Yeremeyev, M.İsmayılov
və Q.Qeybullayev isə XIII əsrin əvvəllərinə aid etmişlər.
68
Z.Bünyadov və O.Əfəndiyev yazırlar ki, "ehtimal
etməyə əsas var ki, sonralar qaraqoyunlu tayfalarının tərkibinə daxil olmuş tayfaların və qəbilələrin bir hissəsi
artıq VIII-IX əsrlərdə Azərbaycanda məskunlaşmış və monqol istilası zamanı onlar bu torpaqlardan sıxışdırılıb
çıxarılmışlar."
69
Onların mülahizəsində obyektiv həqiqət vardır. Çünki faktlar göstərir ki, yerli, oturaq əhali ilə