Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
12 salmışdı. 39 V.F.Minorskinin fıkrincə, bu tayfanın daşıdığı adın Həmədan yaxınlığındakı Bahar qalası ilə əlaqəsi olması ehtimalı vardır. 40 V.F.Minoski bu məkan birliyinə, Qaraqoyunlu sikkələrində olan damğaların da Oğuz damğalarından daha çox Yıvə damğasına bənzədiyinə əsaslanaraq Qaraqoyunluların Yıvə boyundan olduğunu göstərir. 41 F.Sümer isə buna az əhəmiyyət verir. Qaraqoyunlu [23-24] sikkələrində görünən damğaların bir naxış olduğunu bildirir. Onun qənaətinə görə, qaraqoyunluların Monqol istilası nəticəsində Türküstandan İran və Şərqi Anadoluya gəldikləri haqqında rəvayət də bu qohumluq münasibətinə daha zəif bir ehtimal verdirməkdədir. 42 Ə.Çay yazır ki, baxmayaraq ki, F.Sümer Qaraqoyunlu sikkələrində görünən damğanı naxış kimi qəbul edir, bu həqiqətən Yıvələrin qoç başı rəsminin piktoqramı şəklində olan damğasıdır. 43 F.Sümer "Oğuzlar" adlı əsərində Qaraqoyunluların Yıvə boyundan olduğunu göstərmiş, Minorskinin fıkrini müdafıə etmişdir. 44
aydınlaşdırılmamışdır. Lakin o da, V.Minorskinin fıkrinə şərik çıxaraq bildirir ki, qaraqoyunlular Səlcuqlularla birlikdə gəlmiş Yıvə türklərinin nəsilləridir. Onların varlığı XIII əsrdə monqol işğallarından sonra "Fatehlərin yeni təbəqəsi tərəfindən müvəqqəti olaraq maskalanmışdı". 45 Ə.Çay belə hesab edir ki, Baharlu-Yıvə münasibəti Qaraqoyunluların oğuzların Yıvə boyundan olduğunu təsdiq edir. 46
Osman Turan Qara Yusiflə oğlu Pir-Budağm Ərzincanda birgə zərb etdirdiyi sikkələr üzərində görülən işarənin Rəşidəddinin Oğuz boyları cədvəlindəki Yazır boyunun damğasına oxşadığını əsas tutaraq Qaraqoyunluların Oğuzların Yazır boyundan olduğunu güman edir. 47 F.Sümerin fikrincə, bunu tə"yin edəcək heç bir dəlil yoxdur və Qaraqoyunlu hökmdarlarının zərb etdikləri digər sikkələr üzərində həmin işarəyə təsadüf olunmamışdır. 48
təbirincə, "əskidən bəri qoyun toteminə bağlı olan və müsəlman olduqdan sonra da bu totemi tərk etməyən Qaraqoyunlular ilk çağ ilə orta çağın bir qismində böyük rol oynadığını bildiyimiz qon (yəni "qoyun") türk elindən qalmışdır və əski adları olan Qoyun adını mühafizə etmişlər. Azərbaycanda və Anadoluda [24-25]
məskunlaşmış Qaraqoyunlular buradakı Oğuzların Baranlu boyuna daxil olmuşlar". 49 F.Kırzıoğlu isə qaraqoyunluların mənşəyini erməni mənbələrinə və "Dədə Qorqud Oğuznamə"lərinə əsaslanaraq III əsrdə Şərqi Anadoluya Türkistandan gəlmiş Mamik və Qonaq adlı türk bəyləri sülaləsi ilə əlaqələndirir. 50
fikirlər vardır. M.X.Yınanç yazır ki, orta əsr Osmanlı tarixçiləri Əlinin və Cənnabinin verdiyi mə"lumata görə, Qaraqoyunlular Elxanilərdən Arğun xanın (1284-1291) dövründə Azərbaycana və Şərqi Anadoluya gəlmişlər. Bu mə'lumat sonralar Hammer və başqa tarixçilər tərəfindən də qəbul olunmuşdur. M.X.Yınanç XV əsrin fars mənbələrinin mə"lumatlarına əsaslanaraq Osmanlı tarixçilərinin "Oğuzu" "Arğun" oxumaqla səhvə yol verdiklərini təsdiq etmişdir. 51 F.Sümer də qeyd olunmuş rəvayətin həqiqətlə əlaqəsi olmadığını göstərmiş və M.X.Yınançın fikrini müdafiə etmişdir. 52 Kamıran Kürün belə hesab edir ki, Azərbaycana və Anadoluya hakim olmuş Elxanilərin geniş yaylaqlara, qışlaqlara ehtiyacı olduqları halda Türkistandan çoxsaylı türkmanların buraya köçürülməsinə icazə verməyəcəkləri düşünülərsə, bu rəvayətin doğru olmadığı aşkar olur". 53
hökmdarı İskəndər haqqında yazmışdı: "İskəndərin soyuna gəlincə o, Qara Yusifin, Qara Yusif də Qara Məhəmmədin oğludur. Bunların əsli uzaq Türküstanda Qazqurd dağlarındadır. Əski zamanlarda Azərbaycan və Bitlisə gəlmişlər. Köçəridirlər". 54
Hindistanda yazılmış və Qaraqoyunluların tarixindən bəhs edən "Tarixi-Türkməniyyə" və "Tarixi sultan Qütbşahi" əsərlərində Qaraqoyunluların 599 (1202-1203) cu ildə Qara Yusifin 7-ci ulu babası Oğuz nəslindən olan Törə bəyin rəhbərliyi altında 30 min çadırdan ibarət kütlə halında Türküstan- [25-26]
- dan İrana və Şərqi Anadoluya gəlməsi və onların burada daim gürcülərə və tatarlara qarşı mübarizə aparması göstərilir. 55 Faruq
Sümer bu mə"lumatın doğru olduğunu güman edir. O, öz fikrini Monqol istilasına qədərki dövrdə Qaraqoyunlulara aid heç bir mə"lumatın olmaması ilə əsaslandırır. 56 F.Kırzıoğlu isə bu mə"lumatdakı 599 rəqəminin hicri tarixi olmadığı qənaətinə gəlir. O, belə güman edir ki, bu tarix həmin dövrdə Ön Asiyada geniş yayılmış "İskəndər təqviminə" əsaslanmışdır. Çünki 1202-1203-cü illərdən az sonra Anadoluda "Gürcülərə qarşı savaşa" və "tatarlara qarşı müqavimətə" imkan və lüzum yox idi. 57
İ.H.Uzunçarşılı 58 , F.Köprülü 59 , C.Zeynaloğlu 60 , Z.V.Toğan 61 və H.N.Orkun 62 qaraqoyunluların Azərbaycana və Şərqi Anadoluya Arqun xanın (1284-1291) dövründə gəldiklərini qeyd edirlər. Bu fikir türk tarixşünaslığında da təkrar edilməkdədir. 63 Azərbaycan tarixşünaslığında həmin fikir qəbul olunmuşdur. Vaxtilə A.A.Bakıxanov qaraqoyunluların Arğun xanın dövründə Orta Asiyadan Azərbaycana gəldiyini qeyd etmişdi. 64
Sonralar M.H.Baharlı və Ə.S.Sumbatzadə həmin müddəanı qəbul etmişlər. 65 Ç.İbrahimov 66 bu tayfanın yeni əraziyə gəlişini XII - XIII əsrlərə, M.Seyfəddini 67 XI - XIII əsrlərə, K.E.Bosvort, D.Y.Yeremeyev, M.İsmayılov və Q.Qeybullayev isə XIII əsrin əvvəllərinə aid etmişlər. 68
Z.Bünyadov və O.Əfəndiyev yazırlar ki, "ehtimal etməyə əsas var ki, sonralar qaraqoyunlu tayfalarının tərkibinə daxil olmuş tayfaların və qəbilələrin bir hissəsi artıq VIII-IX əsrlərdə Azərbaycanda məskunlaşmış və monqol istilası zamanı onlar bu torpaqlardan sıxışdırılıb çıxarılmışlar." 69 Onların mülahizəsində obyektiv həqiqət vardır. Çünki faktlar göstərir ki, yerli, oturaq əhali ilə Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|