Neft firtinasi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BİR ÖLKƏ BAŞÇISININ ÖLDÜRÜLMƏSİ
çevrilişlərin, hətta hökumət dəyişikliklərinin şahidi olmuşdur. Bütün bu iğtişaşların, qətllərin sonunda isə minlərlə iranlı nədən öldüklərini bilmədən dünyadan köç etmiş, İranda qardaş qardaşı qırmışdı... İranda bu səfər baş verən iğtişaş, İran tarixi üçün bir üz qarası idi. Çünki, Milli Məclisin topa tutulması, xalqın qətlə yetirilməsi əmrini polkovnik Lyaxova verən, İran şahının özü idi. Yəni bu əmr Məhəmmədəli şah tərəfindən verilmişdir. Tehranda başlayan bu iğtişaşın səbəblərini anlamaq üçün bir az gerilərə, Nəsrəddin şahın dövrünə nəzər salmaq gərəkdi. Ancaq bu zaman İranda davam etməkdə olan ixtişaşların iç-üzü açıla bilər. 26 noyabr 1908-ci il ixtişaşı, taxta oturan türk soylu bir şahı taxtdan endirmək və yaxud hər hansı bir səbəbdən meydana gəlməmişdi. Bu ixtişaş İran torpaqları üzərində öz iqtisadi hakimiyyətini qurmaq istəyən neft sahibkarlarının əməlləri idi. İranda bu hadisələr cərəyan edərkən artıq neft cahanşümül gücə və qüdrətə malik olduğunu sübut etmiş bir maddə idi. Əgər diqqət etsək görərik ki, 1900-cu illərdə neft bugünkü qədər məşhur bir maddə deyildi. Lakin onun gələcək uğurlarının artıq diaqnozu qoyulmuşdu. Bu diaqnoz belə idi: Neft dünyanı idarə etmək qabiliyyətinə malik bir qüvvədir. XX əsrin adı dillərdən düşməyən ən qüdrətli maddəsi-neft... Bu gün dünyaya hakim olan maddə budur. Neft neçə dövlətləri əlində oyuncaq və alət halına gətirmişdi. Neft irili-xırdalı neçə-neçə döv- lətlərə istiqlal verdiyi kimi, taxt-tac sahiblərini də qoca imperiyaları ilə bir yerdə məhv etmiş cahanşümül bir qüdrətdir. Neft bir çox dövlət və hökumət başçılarını da vaxtsız olaraq dünyadan kö- çürtmüşdü. Neft, dünyanın nizamını tənzimləyən başlıca qüvvədir. Bu gün müharibələr onunla aparılır... Bütün texnikanın hərəkəti onunla təmin olunur. İnsanların və mədəniyyətlərin rifah və inki- şafında birinci planda yenə də neft durur. Mədəniyyətlərin inkişafında hüdudsuz təsirlərə malik olan və həmişə birinci olan nefti əldə etmək üçün, ağıla gəlməyən qaranlıq, qarışıq və qeyri-insani yollara müraciət edilir. Nefti əldə etmək üçün nəhənglər arasında aparılan mübarizələr qorxuncdur. Neft səltənətini davam etdirmək üçün edilən təşəbbüslər, XX əsr dediyimiz və mədəni vəsfini verdiyimiz dünyamız üçün üz qızardıcıdır. Neft uğrunda mübarizədə insan dediyimiz ünsürün zərrəcə qiyməti yoxdur. Neft bugünkü möhtəşəm mövqeyini, qan dəryaları üzərində bina etmiş qorxunc bir qüvvədir! Neft uğrunda axan qanlar, neft- dən möhtəşəm yeni bir qüdrət tapılmadıqca axmaqda davam edəcək və neftə sahib olmaq istəyən dövlətlər bu qorxunc mübarizədə insanları məhv etməkdə bir-birləri ilə yarışacaqlar! İngiltərənin XX əsrdə yetişdirdiyi ən dəyərli dövlət xadimi olan Çörçill, 1936-cı ildə, İngiltərə parlamentinin aşağı palatasında neft və İngiltərənin mənfəətləri müzakirə edilərkən neftin əhəmiyyəti haqqında dediyi bu sözləri bütün dünyaya bəyan etdi: “Bir damla neft bir damla qandan daha qiymətlidir” və yenə Birinci Dünya müharibəsində Fransanı və müttəfiqlərini zəfərə çatdırmaqda böyük xidmətləri olan Klemanso Amerika prezidenti Vilsona göndərdiyi bir teleqrafda eynilə bunları yazırdı: “Əgər müttəfiqlər müharibəni udmaq istəyirlərsə, Fransanın qana möhtac olduğu qədər neftə də möhtac olduğunu bilməlidirlər.” Bəli...Bu misalları çoxaltmaq da olar. Lakin misalları çoxaltmaq bizi mövzudan uzaqlaşdıra bilər. Onun üçün də əsas hadisədən danışmaq daha doğru olardı. İrəlidəki səhifələrdə hadisələrin necə cərəyan etdiyini müşahidə etdikdən sonra neft haqqında daha geniş bir məlumata sahib olacağıq. Biz burada neftin necə çıxarıldığını, necə emal edilib dünya bazarına çıxarıldığını tədqiq etməyəcəyik. Sadəcə, neftin dünya siyasətinə necə hakim olduğunu, bu hakimiyyət uğrunda aparılmış mübarizələri göstərməyə çalışacağıq. Bu əsərdə nəhəng şirkətlərin – “Standard Oyl” ilə “Royyal Datç-Şell Qrup”un bazar əldə etmək üçün necə mübarizə apardıqlarını nəzərinizə çatdıracağıq. Biz bu əsərdə Rusiyanın, İngiltərənin, Amerikanın, Almaniyanın, Fransanın siyasətinə hakim olan neftin təsbit və təsvirinə çalışacağıq. Biz bu nəhənglər mübarizəsinin sonunda dövlətlərin necə darmadağın olduğunun, dünya xəritəsinin yenidən necə tənzimləndiyinin şahidi olacağıq. Oxucu bu yazıları oxuyarkən, dünyanı idarə edənlərin kimlər olduğunu bütün çılpaqlığı ilə anlayacaq və hökm çıxaracaqdır. Oxuyacaqlarınız heç də bir xəyal məhsulu deyildir. Yaşanmış və yaşanmaqda olan bu mübarizənin insafsız, mərhəmətsiz səhifələrindən ibarətdir. BİR ÖLKƏ BAŞÇISININ ÖLDÜRÜLMƏSİ 1920-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarında Respublikaçılar Partiyası iqtidarda idi. İqtidar partiyasının sədri isə ölkə siyasətini çox gözəl bilən Hardinq idi. Neft işlərindən bir az başı çıxanlar Respublikaçılar Partiyasının seçkilərdəki məsrəflərinin Rokfellerin qurduğu nəhəng neft şirkəti olan “Standard Oyl” tərəfindən ödənildiyini bilirlər. “Standard Oyl” bu baxımdan Amerikanın daxili və xarici siyasətində böyük nüfuza malik idi. 1920-ci illərdə isə bu şirkət, Amerikanın daxili və xarici siyasətini tamamilə əlində saxlayıb, öz mənafeyi istiqamətinə yönəldirdi... Seçkilərdə “Standard Oyl”un dəstəklədiyi Respublikaçılar Partiyasının namizədi Hardinq, prezident olar olmaz, ilk işi bu şirkətin idarəçilərindən olan Huqheusu xarici işlər üzrə müşavir təyin etmək oldu. Bu təyinat ilə “Standard Oyl” Amerikanın xarici siyasətində söz sahibliyi əldə etdi. O illərdə Amerika Birləşmiş Ştatlarının Ağ Evdən deyil, “Standard Oyl”dan idarə edildiyini söyləsək, zənn edirik ki, o qədər də böyük mübaliğəyə yol vermərik. “Standard Oyl” prezident Hardinqin yaşadığı 1923-cü ilə qədər Amerika Birləşmiş Ştatlarında hakimi mütləq və Hardinq də, bu şirkətin icraedici aləti rolunu oynadı. Almanya tərəfindən Birinci Dünya müharibəsinə girməyə məcbur edilən və məşhur Monro doktirinasını tərk edən Amerika Birləşmiş Ştatları, dünya siyasətində təsirli bir ünsür, qüvvətli-qüdrətli bir dövlət olmaq istəyirdi. Lakin “Standard Oyl”un öz neft mənfəətləri istiqamətində etdiyi müdaxilələr buna mane olurdu. Bu müdaxilələr, Amerika xarici siyasətinin zəifləməsinə, hədəfdən uzaqlaşmasına, dolayısı ilə prezident Hardinqin reytinqdən düşməsinə səbəb olurdu. Nəhayət, elə bir an gəldi ki, Hardinq “Standard Oyl”un müdaxilələrinə əhəmiyyət vermədi və başqa sözlə desək bu nəhəng şirkətə arxasını çevirdi. Və...bu andan etibarən, amerikalı prezident Hardinq öz taleyini yalnız özü təyin etmiş oldu. “Standard Oyl” böyük vəsait hesabına iqtidara gətirdiyi bir şəxsin birdən- birə ondan üz çevirməsinə və dünya neft siyasətindəki mövqeyindən uzaqlaşdırılmasına göz yummaq niyyətində deyildi. Hardinqə təzyiqlər başlandı. Lakin prezident özünü bütün təzyiqlərə qarşı qoymuşdur. Lakin artıq çox gec idi. O qədər gec idi ki, başına gələcəkləri dəyişdirmək üçün edə biləcəyi heç bir şey qalmamışdır. “Standard Oyl” Amerika Birləşmiş Ştatlarının əsas güc strukturlarına yerləşdirdiyi adamlara tamamən hakim idi. Prezident Hardinq “Standard Oyl”u dünya neft inhisarçılığına aparan yolda ya dəstəkləyəcək, Amerika dövlətinin ordusunu, donanmasını, hava qüvvələrini bu şirkətin siyasətinə yardımçı edəcək və yaxud da taleyinə boyun əyəcəkdi. Prezident Hardinq, “Standard Oyl” dan gələn əvvəl mülayim, sonra isə hədələyici təklifləri Amerika Birləşmiş Ştatlarının mənfəətlərinə zidd olduğu üçün rədd etmişdi. Bu arada edilən bütün cəhdlər nəticəsiz qaldı. Hardinq “Standard Oyl” a qarşı son sözünü söyləmişdi: Artıq neft inhisarçılarına xidmət etməyəcəkdir. Prezident Hardinqi belə bir manevr etməyə sövq edən səbəblərin kökündə nəyin dayandığını müəyyən etmək mümkün deyildir. Lakin “Standard Oyl” un prezidentə etdiyi müdaxilələri və təzyiqləri də nəzərdən qaçırmamalıyıq. Hər nə olursa olsun, Hardinqin qərarının və bu qərarın icrası zamanı aparacağı mübarizəsinin ona çox baha başa gələcəyi də bir həqiqət idi. Lakin, bu mübarizənin sonunda Hardinq artıq məğlub olmuş, həyatını itirmişdi. Prezident Hardinq, şirkətə müqavimət göstərmək qərarını verdikdən, “Standard Oyl”a arxa çevirdikdən sonra Amerikanın daxili və xarici siyasətində əsaslı dəyişikliklər etdi. Hardinqin yeni siyasəti, İngiltərə və Avropa dövlətləri ilə dostcasına münasibətlər qurmaqdan ibarət Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|