Neft firtinasi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- PANAMA KANALI ƏTRAFINDAKI MÜCADİLƏ VƏ NEFT
neft şirkəti arasındakı çəkişmə bir çox məmləkətlərin iqtisadiyyatının böhranına və milyonlarla insanın müflisləşməsinə səbəb olmuşdur. Eyni zamanda bu dollar-florin mücadiləsi hər iki tərəfə də külli miqdarda ziyan vururdu. Deterdinq bu rəqabətdə uduzacağı təqdirdə arxasınca Böyük Britaniya imperiyasının iqtisadi cəhətdən çöküsünü görürdü. Bu həqiqəti təkcə o deyil, eyni zamanda Böyük Britaniyanı dünyanın ən nəhəng imperiyası halına gətirən qüvvələr də bilirdi. Bu mübarizə belə şəkildə davam edərsə fəlakət hər iki tərəf üçün də qaçılmaz idi Bu zaman dünyanın ən böyük neft ərazilərinə sahib olan İngiltərə Entelijans Servisi işə qarışdı. Az bir müddətdə bu təşkilatın ən mahir casuslarının fəaliyyəti nəticəsində C.P.Morqan mücadilədən çəkilərək Rokfelleri meydanda tək qoydu. Beləliklə, 1933-cü il dünya böhranı adı ilə anılan böyük iqtisadi böhranın qısa bir zamanda qarşısı alınmış oldu. Bir neft istehsalçısı ilə bir bankirin digər bir neft istehsalçısını məhv etmək üçün verdikləri müştərək qərarı bir müddət sonra bankirin ortaqlarının təzyiqi ilə pozulmuş və dünya rahat nəfəs ala bilmişdi. «Standard Oyl» qiymət mücadiləsində tək qalınca müvəqqəti olsa da «Royyal Datç-Şell Qrup» ilə rəqabət aparmaqdan vaz keçir. Ortaya belə bir sual çıxır: Bu müvəffəqiyyətsizlik Rokfelleri gələcək mübarizədən çəkindirmədi ki? Xeyr, əksinə o Amerikanın o vaxtkı prezidenti Ruzveltdən aldığı dəstəklə 1920-ci ildə olduğu kimi Rusiya ilə iş birliyi quracaqdır. «Standard Oyl» bu qərarı verdikdən sonra dərhal hərəkətə keçdi və ruslarla bir müqavilə imzaladı. Rusiya tərəfindən bu anlaşmaya imza atan yoldaş Sulinov Rokfellerdən böyük miqdarda kredit alınmasını təmin etdi. Rusiya bu kreditlərin çox hissəsini Bakının neft sənayesinin yenidən qurulmasına, Batumda yeraltı neft ambarlarının tikintisinə və dəmir yollarının çəkilişinə sərf etdi. Artıq Rusiya neft istehsalına görə dünyada üçüncü yerdə dururdu. «Standard Oyl»un bu yardımı Rusiyanın inkişafına az da olsa təsir edəcək və sənaye cəhətdən güclənən Rusiya gələcəkdə Amerikanın əsas rəqiblərindən birinə çevriləcəkdir. «Standard Oyl» Rusiya ilə birləşərək Deterdinqə qarşı birgə mübarizə apararkən Amerika dövləti də boş durmamışdır. Prezident Ruzvelt «Standard Oyl»un rəhbər şəxslərindən biri olan Svanssonu özünə dəniz müşaviri təyin edir. Prezident Ruzvelt «Standard Oyl» şirkətinə Panama kanalı ətrafında neft uğrunda aparılan mücadilə zamanı Amerika donanmasını gücləndirmək səlahiyyətini verir. «Standard Oyl» bu məqsədlə özünün dəniz proqramının tətbiqinə başlamaq üçün hərəkətə keçir. Svanssonun hazırladığı və senatdan keçirdiyi bu proqrama görə Amerikada irili-xırdalı otuz yeddi hərbi gəmi inşa ediləcəkdir. Svansson dəniz proqramının qəbul edildiyi gün senatda söylədiyi nitqdə «ümid edirəm ki bu gəmilər dünyada tayı-bərabəri olmayan bir donanmanın başlanğıcını təşkil edəcək və Amerika dənizlərə hakim olacaqdır» fikrini bildirmişdir. Svanssonun çıxışından məlum olur ki, Amerika gələcəkdə dünya dənizlərinə hakim olmaq niyyətindədir, yəni ingilislərin əlində olan hakimiyyəti ələ keçirməyə çalışacaqdır. Bu səfər «Stan- dard Oyl» uğur qazana biləcəkdirmi? Hadisələr «Standard Oyl»un ümidlərinin boşa çıxmadığını göstərmişdir. Amerika həqiqətən dünyanın ən böyük donanmasına sahib olmuş və ingilislərdən qabağa keçmişdir. Rokfeller bu səfər qalib gəlmişdir. Ancaq, bu nəhəng donanma dünya neft hakimiyyətini də əldə edə biləcəkdirmi? Xeyr. Sonrakı yazılarımızda da izah edəcəyimiz kimi, nəhəng donanma yaratmağa müvəffəq olan amerikalılar Deterdinqin əlində olan dünya neftinə əsla əl uzada bilməmişdilər. Bu barədə sadəcə tarixə çevrilən bir misal göstərməklə kifayətlənəcəyik. 1920-ci ildə amerikalılar Deterdinqi dünya neft hakimiyyətindən uzaqlaşdırmaq üçün ruslarla birləşərkən, həmin vaxtlarda Deterdinq ilə mücadilə edən Harry Sinclair adlı bir şəxs də var idi. O, dünyanın ən böyük saxtakarlarından biri hesab olunurdu. Harry bir neçə dəfə milyonlar qazansa da, nəticədə iflasa uğramışdır. Rusiya ilə Amerikanın iqtisadi münasibətləri normal olan vaxtlar əlində böyük imtiyazlar vardır. Amerikalılar bu adamla da anlaşdılar və Deterdinqə qarşı mübarizədə istifadə etməyə çalışdılar. Onlar İranı alt-üst etsələr də heç bir nəticə əldə edə bilmədilər. Harry Sinclair amerikalıların, daha doğrusu Rokfellerin tanıdığı bir adamdı və bir neçə dəfə onun tövsiyyəsi və dəstəyi ilə Albaniyada hakimiyyətə gələrək buranın neftinə sahib olmaq istəsə də Deterdinqin əks tədbirləri nəticəsində buna nail ola bilməmişdir. Bir müddət o Bakıda sahib olduğu neft sahələrinin 1920-ci ildə ruslar tərəfindən zəbtindən sonra İstanbula gələrək oraya sığınmış ağqvardiyaçılardan, xüsusilə də general Vrangelin ordusunun qalıq- larından istifadə etmək istəmişdir. Hətta ətrafına səkkiz min adam toplayan bu şəxs Rusiyanın əlindən Bakının neft sahələrini almaq istəyirdi. O zamankı Osmanlı hökumətinin bu işə imkan verməyəcəyini görən Harry Sinclair Avropaya getdi. Amerika ilə Rusiya və Harry Sinclairin müştərək gücü qarşısında dayana bilən Henry Deterdinqin sayəsində ingilislər – dünya neft hakimiyyətini əllərində saxlaya bildilər. PANAMA KANALI ƏTRAFINDAKI MÜCADİLƏ VƏ NEFT Dünyanın hər tərəfində neft istehsal edən ingilis neft şirkəti «Royyal Datç-Şell Qrup» Panama kanalı ətrafında olan neft sahələrini də ələ keçirməyə çalışdı. Sərvətinin demək olar ki, hamısı İngiltərə Entelljans Servis və İngiltərə Dəniz Birinci Lordluğuna aid olan «Anglo Persian» neft şirkəti «Royyal Datç-Şell Qrup»un bir qolu olaraq Panama ətrafındakı neft sahələri ilə maraqlanmağa başladı. 1926-cı ildən etibarən ciddi bir şəkildə Panama kanalı ətrafında çalışmağa başlayan Henry Deterdinqin cəsusları və geoloqları «Mərkəzi Amerikada yerləşən Kolumbiya dövlətində fəaliyyətə başladılar. Çünki bu cəsuslar və mütəxəssislər geoloji axtarışlar zamanı Kolumbiyanın yeraltı və yerüstü sərvətlər baxımından zəngin bir məmləkət olduğunu təsbit etmişdilər. Bunlardan başqa Ko- lumbiyanın strateji əhəmiyyəti də böyükdür. Kolumbiya amerikalıların inşa etdikləri və iki okeanı birləşdirən Panama kanalının cənubunda yerləşirdi. Onun belə bir əhəmiyyət daşıması ingilislərin gözündən də qaçmırdı. Ölkənin hər baxımdan əhəmiyyətli olmasına baxmayaraq Deterdinqi yalnız Kolumbiyanın nefti maraqlandırırdı. Neft təxminən bir əsrdir davam edən amansız mücadilə nəticəsində ikisi də anqlosaks olan İngiltərə ilə Amerikanı bir-birinə düşmən etmişdir. «Standard Oyl» ilə «Royyal Datç- Şell Qrup» arasında gedən mücadilədə «Standard Oyl» məğlub olmaq üzrə idi. Neft mücadiləsi o qədər də bəsit deyildir və neft istehsalçıları məğlub olacaqlarını hiss etdikləri anda hər çarəyə baş vurmaqdan, hətta dövlətləri I və II Dünya müharibəsində olduğu kimi müharibəyə soxmaqdan da çəkinməmişdilər. Bir müddət sonra şirkətlər Kolumbiyada vətəndaş müharibəsi törətdilər. «Standard Oyl» bütün imkanlarından istifadə edərək Amerika prezidenti səviyyəsində öz sözünü keçirə bilirdi. Rokfeller Deterdinqin qarşısında XX əsrin əvvəllərindən bəri davam edən məğlubiyyətinin səbəblərini bilirdi. O, 1865-ci ildən bəri Sakit okean və Asiyada nüfuz dairəsini genişləndirməkdə olan Amerikanın bir güclü donanmaya sahib olması uğrunda əlindən gələni edirdi. Rokfeller məqsədinə çatmaq üçün Amerikanın bank sisteminə nəzarət edən Con Pierpont Morqan və ölkənin əsas polad istehsalçısı olan Andrev Karnegi ilə yaxın dostluq əlaqələri qurmuşdur. Demək olar ki, əslində Amerikanı bu üç şəxs idarə edirdi. Bu üçlüyün ən güclüsü şübhəsiz ki, Rokfeller idi. O, 1904-cü ildə nəşr edilən dövlət statistika materiallarına görə Amerikanın daxili ticarətinin 85%- nə, xarici ticarətinin isə 90%-nə nəzarət edirdi. Bütün imkanlarını səfərbər edən Rokfeller qüdrətli bir donanmanın yaradılması uğrunda hərəkətə keçdi və əski ticarət gəmisinin kapitanı olmuş Mahan adlı bir şəxsi donanma yaratma kompaniyasının rəhbəri təyin etdi. Kapitan Mahan çap etdirdiyi məqalələrinin birində «Qüdrətli bir hərbi donanması qurulmadıqca Amerikanın Sakit okeandakı müstəmləkələrinin təhlükəsizliyi şübhə altına düşəcək və Amerikanın bu ərazidə nüfuzu zəifdəyəcəkdir» fikrini irəli sürmüşdür. Kapitan Mahanın etdiyi təbliğat öz bəhrəsini verdi. Rokfeller dəniz proqramını senatda təsdiq olunmasını təmin etmək üçün lazımi tədbirlər görmüşdü. Senatorlardan biri dəniz proqramının qəbul edilməsi təklifini irəli sürmüşdür. O, çıxışında Amerika donanmasını başqa Avropa ölkələrinin Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|