Neft firtinasi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
çatdığı tarixdən, yəni 1918-ci ildən dörd il keçməsinə baxmayaraq ingilislər Anadoluda yenə neft istehsalçılarının oyuncağı olan Lloyd Corcun təşviqi və Zaxarovun pulu ilə bir millətin istiqlalını məhv etmək istəyirdilər. Eyni vaxtlarda ingilislər İraq və Suriyada da fəaliyyətdə idilər. Bütün bu qan qoxan fəaliyyətlərin baş verməsinin əsas səbəbi neft idi. Elə bu səbəblərdən də ingilislər neft üzündən yeni ixtilafla qarşılaşmamaq üçün Rusiya ilə dil tapmış və neft məsələsini qansız-qadasız həll etmək üçün beynəlxalq miqyaslı bir konfrans keçirilməsini məqsədəuyğun saymışdılar. Konfransın dünya ictimaiyyətinə elan edilən zahiri tərəfi siyasət olsa da, əsl məqsədi yalnız neft idi. Həm də Bakı nefti. Bunun həqiqiliyini isbat edən aşağıdakı xəbər diqqəti cəlb edəndir. «Rheinicg West faliche Zeitung” qəzetinin Paris xüsusi müxbiri qəzetinə konfransın açılışından altı gün sonra göndərdiyi bir xəbərində: «Bu günlərdə Parisdə toplanan bir neçə siyasətçi Genuya konfransının siyasi tarixinin Bakı nefti ilə yazılacağı və bu konfransdakı müzakirələrin də «Royal Datç-Şell Qrup» ilə «Standard Oyl» şirkətlərinin mücadiləsi ilə nəticələnəcəyi proqnozunu vermişdilər» deməklə Genuya konfransını əsl məqsədini açıqlayırdı. Bu iki şirkət arasında üzün müddətdən bəri davam edən mübarizə Genuya konfransında da şiddətlə davam etmişdir. Konfransın rəsmən elan edilən məqsədi müharibədən yeni çıxmış və iqtisadi vəziyyəti bərbad olan Avropa dövlətlərini inkişaf etdirmək göstərilmişdirsə də, əsl müzakirələr medalyonun tərs tərəfində olan Bakı nefti imtiyazı məsələsi idi. Ancaq, bu xüsus çox gizli saxlanılırdı. Həmçinin bu xüsusu təsdiq edən hadisələrdən biri də konfrans davam edən günlərdə Azərbaycan millətçilərinin konfransı təşkil edən dövlətlərə, xüsusilə də İngiltərənin nümayəndə heyətinə gön- dərdikləri etiraz teleqrafları diqqəti cəlb etməkdədir. Bu etiraz teleqrafları İngiltərənin Baş naziri Lloyd Corc ilə Rusiyanın nümayəndə heyətinin rəhbəri olan xarici işlər komissarı Çiçerini çox əsəbləşdirirdi. Ancaq, əsl narahat olan bolşevik hökumətinin ona verdiyi fövqəladə səlahiyyətlərlə Londonda Deterdinqin adamları ilə neft məsələsini müzakirə edən Rusiyanın İngiltərədəki səfiri Krasin idi. Millətçi Azərbaycan türklərinin bu etiraz mesajları və teleqrafları ilə tarixi ata-baba yurdlarının müdafiəsinə qalxmışdılar. Neft bu tarixi torpaqlar üzərində yurdlarını qurmuş Azərbaycan türklərinin istiqlal və hürriyyətini yox edirdi. Əvvəllər uzun müddət Moskvanın əsarətində qalmış bu şəhər Birinci Dünya müharibəsindən sonra öz müstəqilliiyni elan etimşdir. 1920-ci il aprelin 28-də bu məmləkət yenidən ruslar tərəfindən işğal edildi. Cenevrə şəhərində keçirilən bu konfransda Azərbaycan türklərinin yurdlarının müqəddəratı müzakirə edilirdi. Ancaq böyük neft şirkətlərini arxalarında gizləyən dövlətlərin apardıqları bu müzakirələrin əsas məqsədi Azərilərə istiqlal vermək deyil, onun torpaqlarını bölmək idi. Genuya şəhərinin küçələrində və mehmanxanalarında İngiltərənin Baş naziri Lloyd Corcu, fransız Barthounu, italyan Fektanı, alman Wireti, Rusiyanın xarici işlər naziri Çiçerini, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin qurduğu hökumət adından bu konfransda iştirak edən Cəlaləddin Arif bəyi, Gürcüstan nümayəndəsi Çengelini tez-tez görmək olurdı. Bolşevik üsul-idarəsi qurulmuş Azərbaycanın o zamankı bolşevik lideri Nəriman Nərimanov da nümayəndə olaraq konfransda iştirak edirdi. Konfrans salonundakı müzakirə masasının ətrafında İngiltərənin Baş naziri Lloyd Corcun arxasında «Royal Datç-Şell Qrup»un rəhbəri ser Henry Deterdinq və Amerika dövlətinin nümayəndə heyətinin sədri olan Amerikanın İtaliyadakı səfirinin arxasında isə «Standard Oyl»un ümumi müdiri A.S.Bedford oturmuşdular. Genuya konfransı hirsli nümayəndələrin, nefti əllərindən qaçırmamaq üçün qəti təlimat almış insanların girişdikləri çətin bir mücadilə içərisində keçdi. Konfransın çətin müzakirələrinə yol açan iclaslarındakı abu-havanın nə səbəbdən olduğunu anlamaq üçün bir az geriyə nəzər salmaq lazımdır. Hələ Birinci Dünya müharibəsinin başlamasından əvvəl ingilislər Bakı neftinin çox hissəsinə sahib olmuşdular. «Royal Datç-Şell Qrup»un rəhbəri ser Henry Deterdinqin doymaq bilməyən iştahası əlini Bakı neftinə uzatmasına da səbəb oldu. O, bu iş üçün Avropanın bir neçə ölkəsinin bank sisteminə nəzarət edən Rotşildi hərəkətə gətirdi. Rotşild tezliklə Bakı neftinin mühüm hissəsini satın aldı. Halbuki bu hissə əslində Deterdinqin idi. Buna baxmayaraq Rotşild 1912-ci ilə qədər Bakı neftindəki hissələrini əlində saxladı və sonra «Royal Datç-Şell Qrup» şirkətinin adına keçirdi. Əslində Deterdinq bu hissə sənədlərini alsa da Rotşildi yenə də özünün ortağı hüququnda saxlamışdır. Beləliklə Bakı neftinin bir hissəsinə sahib olan Deterdinq sonra rus şirkətlərindən Koninlijkenə məxsus payı da əlinə keçirdi. Birinci Dünya müharibəsindən sonra polkovnik Denstervilin qoşunu Bakını işğal etdiyi vaxt bolşeviklərdən ürkmüş olan neft sənayeçiləri əllərindəki hissələri dəyər-dəyməzinə Deterdinqin adamlarına satmağa başladılar. Tezliklə Bakıda Mantaşevin və Liyanosovun şirkətlərinə məxsus hissələri əlinə keçirən Deterdinq sadəcə olaraq «Şell» şirkətinin imkanlarından istifadə edərək Şimali Qafqazdakı Nikopol-Morinpol neft ərazilərini də satın aldı. Beləliklə, Qafqaz neftinin 90%-i Deterdinqin əlinə keçdi. Bütün bunlardan sonra Deterdinq neftin Batuma çatdırılması istiqamətində fəaliyyətə başladı. Onun fikrinə görə neft çıxarılan ərazilərdə Pipe-Line təsisatı qurulacaq və onun vasitəsilə neft Pipe-Line xətti ilə Batuma çatdırılacaqdır. Deterdinqin çox gizli şəkildə gördüyü işlərdən «Standart Oyl» şirkəti çox gec xəbər tutdu və onun əksinə heç bir şey edə bilmədi. Ancaq, Rokfeller hələ nəyəsə ümid etdiyindən Amerika prezidenti Hardinqi sıxışdırırdı. O, Rusiya və İngiltərə tərəfindən Amerikaya Azərbaycanı tanıması təklifini qəbul etməməsini Hardinqdən tələb edirdi. Bir müddət sonra Amerika prezidenti Hardinqin əmri ilə Rusiyada bolşeviklərə qarşı mübarizə aparan general Denikinin yanındakı nümayəndə admiral M.Cally cənabları general Denikinə təqdim etdiyi bir memorandumla Amerika hökumətinin Qafqazda yeni qurulmuş Azərbaycan dövlətini tanımadığını qəti şəkildə bildirdi. Ancaq, «Standard Oyl»un israrı ilə verilmiş bu memorandumun hadisələrə təsiri çox zəif idi. Çünki, bundan əvvəl fürsəti əldən verməyən Lloyd Corcun israrı ilə müttəfiq dövlətlər Azərbaycan və Gürcüstanın müstəqilliklərini tanımışdılar. İngilis diplomatları və Deterdinq vəziyyətdən istifadə edərək Rusiyanın daxilində münaqişələr və qırğınlar törədərkən neftə sahib Azərbaycan dövlətinin istiqlalını müttəfiq dövlətlərə tanıtdırır, Gürcüstanı isə Rusiya ilə Azərbaycan arasında bir bufer dövlət olaraq inkişaf etdirirdilər. Deterdinq nefti müharibəsiz sülh yolu ilə almaq istəyirdi. Bunun əksinə olaraq «Standard Oyl” şikrətinin təzyiqi altında olan Amerika prezidenti Hardinq isə nə Azərbaycan, nə də Gürcüstanı qəbul edir və ingilislərin əlinə keçən neft üzündən rus zülmündən qurtulmaq və müstəqil bir dövlət olmaq istəyən bu iki məzlum millətin istiqlal arzusunu boğurdu. Bakı nefti ətrafında gənc Azərbaycanın istiqlalı bahasına «Standard Oyl» ilə «Royyal Datç-Şell Qrup» arasında mücadilə davam edərkən, Geniya konfransının açılışından iki gün sonra Amerika nümayəndə heyəti adından «Standard Oyl»un ümumi müdiri A.S.Bedford 1922-ci il aprelin 12-də «Nyu-York Herald Tribun» qəzetində nəşr etdirdiyi bir raportda «Standard Oyl» ilə Nobel qardaşları Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|