Neft firtinasi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
arasında bəzi ticarət yönlü danışıqlar aparıldığını və gələcəkdə müqavilə bağlanacağını bildirir. Onun bu məlumatları amerikalıların da boş durmadığını göstərir. Onlar Bakı neftindən 1920-ci ildə aldıqları hissələrlə mübarizələrini davam etdirməkdə qərarlı idilər. Raportda göstərilirdi ki, Nobel qardaşlarının əllərində olan aksiyaların 51%-i «Standard Oyl» şirkətinə aiddir. A.S.Bedford «Nyu York Herald Tribun» qəzetində bu raportu nəşr etdirdiyi tarixdə «Tayms» qəzetinə verdiyi bəyanatda «Royal Datç-Şell Qrup»u kəskin tənqid edirdi. Bu bəyanat əslində bir müharibə elanı idi. Bedford Amerika hökumətinin sovet Rusiyası ilə hər hansı bir hökumət və şirkətin bağlayacaqları müqavilələri tanımayacağını elan etdi. Artıq vəziyyət o dərəcəyə gəlib çatmışdır ki, Bedford Amerika hökuməti adından bəyanat verirdi. Axı o, Amerika dövlətində və hökumətində heç bir rəsmi vəzifə tutmurdu. Bunlardan belə nəticə çıxartmaq olurdu ki, artıq «Standard Oyl» Amerikanın həm siyasi, həm də iqtisadi siyasətinə nəzarət edirdi. Bu hadisə neftin dövlətlərin siyasətindəki təsirlərini açıq bir şəkildə göstərməkdə idi. A.S.Bedfordun 1922-ci il aprelin 1-də verdiyi bu iki bəyanat Genuya konfransında iştirak edən nümayəndələr tərəfindən əks reaksiya ilə qarşılandı. A.S.Bedfordun bu iki bəyanatı yeni yaranmış Gürcüstan və Azərbaycan dövlətlərinin istiqlallarını itirmələrinin ilk xəbərçisi idi. Qarşıya belə bir sual çıxır: «Standard Oyl» bu güc və qüdrəti haradan alırdı? Bu sualın cavabı çox sadə idi. «Standard Oyl» gücü və qüdrəti birbaşa Amerika prezidentidən alırdı. Amerika siyasətini əlində tutan və ona istədiyi istiqaməti verən prezident Hardinq Rokfellerin adamı idi. Hardinqin ən yaxın dostu olan Huqhs isə onun xarici işlər üzrə müşaviri vəzifəsini tuturdu. Huqhs bu vəzifəyə təyin olunmamışdan əvvəl «Standard Oyl»un İdarə Heyətinin üzvü və eyni zamanda rəhbərlərindən biri idi. Bax, elə bu şəxs sayəsində «Standard Oyl” Amerika dövlətinin xarici siyasətinin iplərini əldə tutur və bütün qüdrətini bundan alırdı. Genuya konfransının getdiyi dövrdə A.S.Bedfordun bütün əndişəsini Henry Deterdinq ilə bolşeviklər arasında bağlana biləcək müqavilə təşkil edirdi. Artıq Londonda Deterdinq ilə Rusiyanın İngiltərədəki səfiri Krasin arasında Bakı neftinə dair danışıqlar başlamış və polkovnik Boyle Bakıya göndərilmişdi. Bakı nefti mövzusunda «Royyal Datç-Şell Qrup» şirkətinin mənfəətlərini ingilis hökumətinin necə qoruduğunu aşağıdakı telerqafın məzmunundan da görmək olar: «İngiltərə Xarici İşlər Nazirliyi. Oktyabr 1921 Mr.Krasinə Əfəndim Polkovnik J.W.Boyleun Marki Qerzun Dukedlstona verdiyi məlumata görə «Royyal Datç-Şell Qrup» şirkəti Cənubi Rusiya və Qafqazda özlərinə aid ərazilərdə neft istehsal etmək üçün sovet hökumətindən imtiyaz tələb etmək niyyətindədirlər. Polkovnik J.W.Boyle tərəfindən bu xüsusda sizə etdiyim müraciətlərin kral həzrətləri hökumətinin himayəsi ilə edildiyini diqqətinizə çatdırıram. Kral həzrətləri bu müzakirələrin tezliklə yaxşı nəticə verəcəyini ümid edir. Esmoud Ovey». Bolşevik Rusiyasının Londondakı səfiri Krasin 1922-ci il aprelin 11-də «İnformation» qəzetinə verdiyi bir müsahibəsində sovet hökumətinin böyük dövlətlərə Bakının neft ərazisindən 3000 hektarlıq bir neft imtiyazını verməyə hazır olduğunu bildirir. Halbuki, konfransda müzakirə edilməkdə olan və müttəfiqlər adından Lloyd Corc və Fransanın xarici işlər naziri Bartlio (1934-cü ildə Marseldə Yuqoslaviya kralı ilə birlikdə bir sui-qəsd nəticəsində öldürülmüşdür) tərəfindən çar Rusiyasının borcları və İngiltərə, Fransa və digər ölkələrin Rusiyada qalmış əmlaklarının əvəzinə 99 illik bir imtiyaz təklif etdilər. Buna cavab olaraq sovet hökumətinin nümayəndə heyətinin üzvlərindən biri olan Litvinov bolşeviklərin heç bir zaman bu yerlərin əski sahiblərinə qaytarılmayacağına dair verdiyi bəyanat Genuya konfransında bomba kimi partladı. Hər iki sovet rəsmisinin verdiyi bəyanatlar diqqəti çox cəlb edəndir. Rusiya bu siyasət yolu ilə «nə qopardılsa qənimətdir» dusturuna sadiq qalaraq müəyyən mənfəətlər əldə etmək istəyirdi. Litvinov sovet hökumətinin səlahiyyətli bir adamı olan Krasinin fikirlərinin əksinə bəyanat verərkən hansı təsirlərə məruz qalmışdır? Sovet hökumətinin iki məsul və səlahiyyətli şəxsinin bir-birini inkar edən bəyanatlarından aşağıdakı nəticəni çıxartmaq olar: Ruslar Amerika ilə İngiltərə arasındakı rəqabətdən məharətlə istifadə etməyə çalışırdılar. Lloyd Corc ruslar tərəfindən rədd cavabı aldıqdan sonra sovet hökumətinə ya 99 illik imtiyazım qəbul etməli, ya da 2 milyard 600 milyon sferlinq miqdarında olan təzminatı ödəməlidirlər təklifini irəli sürdü. Litvinov Lloyd Corcun təklifinə yeni bir təkliflə cavab verdi: «İngiltərə Rusiyanı bir neçə vəzifəni yerinə yetirməyə və dolayısilə Bakı neftinin müəyyən hissəsinin imtiyazlarını ingilislərə verməyi tələb edirlər. İngiltərə hökumətinin yeni təkliflərini qəbul etmək qeyri-mümkündür. Ancaq, bunu da söyləmək istəyirəm ki, İngiltərənin bolşeviklərin iqtidarı ələ keçirmək üçün apardıqları mübarizə zamanı Rusiyanın daxili işlərinə qarışması heç vaxt diqqətdən kənarda qalmayacaqır. İngilislər çar generallarını silahlandıraraq bolşeviklərə qarşı mübarizəyə təşviq etdiklərindən sovet hökuməti baş vermiş vətəndaş muharibəsində beş milyard sterlinq pul itirmişdir. İngilislərin təklif etdikləri təzmi- natın qarşılığı olaraq biz də bu itirdiyimiz maddi vəsaiti onlardan tələb edirik.” Litvinovun konfransa təqdim etdiyi bu təklif ingilisləri, xüsusilə də baş nazir Lloyd Corcu şoka saldı. Konfransın getdiyi müddətdə rus və ingilis nümayəndə heyətlərinin bir-birilərini ağır ittiham etmələrinin arxasında «Standard Oyl» şirkətinin fəaliyyətini ehtimal etmək olar. Çünki, konfransın getdiyi günlərdə Litvinovun istər oteldə, istərsə də restoranlarda daima amerikalı qadınlarla bir yerdə olduğu məlumdur. Buradan da belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, ingilislərə qarşı Litvinovun irəli sürdüyü təkliflərdə amerikalıların təsiri olmuşdur. Litvinovun bu zəif tərəfi mətbuatın diqqətindən yayınmamış və bu sairədə lətifələr və zarafatlar da yayılmışdır. Rusların təklifləri qarşısında çətin vəziyyətə düşən ingilislər hər neçə olursa-olsun müzakirələrin istiqamətini öz xeyirlərinə çevirmək üçün Fransa, Belçika və İtaliyanın nümayəndə heyətlərinin gücündən də istifadə etməyə çalışırdılar. Ancaq elə bir hadisə baş verdi ki, bu dövlətlərin nümayəndələri İngiltərəni dəstəkləmək üçün xeyli fikirləşməli oldular. Bu Almaniya ilə bolşevik Rusiyası arasında Rapalloda bağlanmış bir müqavilə idi. Lloyd Corc ilə müttəfiqləri bu müqaviləni rədd edən bir aktı imzalamalarına baxmayaraq Fransa və Belçika nümayəndələri öz aralarında iclas keçirərək Genuya konfransında heç bir müsbət nəticə əldə olunmayacağı qənaətinə gəldilər. İstər Belçika, istərsə də Fransa bu müştərək görüşdən sonra Genuya konfransını tənqid etməyə başladılar. Onların bu hərəkətləri səbəbsiz deyildir. Bu hər iki dövlətin də öz siyasətləri vardır və müharibədən zərər çəkmiş iqtisadiyyatlarını bərpa etmək üçün konfransdan istifadə etmək istəyirdilər. ABŞ konfransda iştirak edən dövlətlərin bir çoxuna kredit vermiş olduğundan bundan bəhrələnmək qərarına gəldi. «Standard Oyl» isə hədəfi konfrans boyunca İngiltərəni dəstəkləyən Fransanı və Belçikanı bitərəfləşdirmək istəyirdi. Bu iki ölkə ABŞ-dan dağılmış iqtisadiyyatlarını bərpa etmək üçün kredit almışdılar. Fransa və Belçika İngiltərəni müdafiə etməkdən vaz keçsələr də, Amerikanın Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|