Neft firtinasi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
sonra əldə etmişdilər. Bu səbəbdən də fransızlarla belçikalılar qurulacaq Konsorsiumda iştirak edə bilməyəcəkdilər. Bu memorandumun elanı Bakı neftində haqları olduğunu iddia edən dövlətlərdə böyük əks-səda doğurdu. Fransa prezidenti müsyo Puankare Genuyadakı nümayəndə heyətinə göndərdiyi teleqrafda memoranduma imza atmamasını və fransız təbəələrinin Rusiyada malik olduqları hüququn onlara qaytarılmasını tələb etməsini bildirdi. İngilislər bunları nəzərə almamışdılar. Onlar memorandumu vaxt itirmədən və etiraza məhəl qoymadan müttəfiqlərinə qəbul və imza etdirə biləcəklərini fikirləşirdilər. Halbuki, heç bir dövlət Azərbaycan neftində malik olduqları haqlarından vaz keçmək niyyətində deyildi. Bu dövlətlərin əksəriyyətinin arxasında isə Amerika dövləti dururdu. Amerika dövlətinin siyasətini yürüdənlərin arxasında isə «Standard Oyl» neft şirkəti vardı. Genuya konfransında hazırlanan memorandumun Amerikadakı əks-sədası Fransadakından da, Belçikadakından da daha təsirli oldu. Amerika prezidenti Hardinq başda olmaqla bütün dövlət və hökumət rəsmiləri hərəkətə keçdi. Prezidentin xarici məsələlər üzrə müşaviri Huqhs dövlət adından aşağıdakıları bildirdi: «Amerika təbəələrinin haq və hüquqlarını Avropada və başqa yerlərdə qorumağı özünün əsas vəzifələrindən sayır. Nəyin bahasına olursa olsun onların mənafelərini himayə edəcəkdir. Amerika hamıya açıq qapı prinsipini diqqət mərkəzində saxlamayan və hər kəsə bərabər hüquq verməyən, istər milli, istər beynəlxalq olsun hər hansı bir planın tətbiqinə əsla razı olmayacaqdır». Amerika və vətənlaşlarının haq və hüquqlarını dünyanın harasında olursa olsun müdafiə edəcək və buna əks heç bir prinsipi əsla qəbul etməyəcəyini açıqca elan etdi. Amerikanın belə bir hərəkəti, Genuya konfransının gedişinə ciddi təsir etdi. Artıq konfransda ab-hava dəyişdiyindən iştirak edən nümayəndələrin əksəriyyəti İngiltərənin və Rusiyanın əleyhinə çıxış edirdilər. Genuya konfransında bu hadisə Lloyd Corca endirilən birinci zərbə deyildi. O, konfransın davam etdiyi tarixlərdə Orta Şərqdə, yəni İraqda neft imtiyazları əldə etmək üçün Vasil Zaxarovun rəhbərliyində yunan qoşununu Türkiyəyə hücum etməyə təhrik edən zaman da uğur qazanmamışdı. Türk millətinin ona verdiyi bu dərsin son səhifəsi Genuya konfransının öz işini başa çatdırmasından dörd ay sonra qapanacaq və Lloyd Corcun siyasi karyerası sona çatacaqdır. Amerika hökumtəinin adından rəsmi olaraq nəşr edilən bu bəyanatdan sonra Londonda aşağı palatada Lloyd Corcun əleyhinə çıxışların sayı çoxalmışdı. Ancaq, Lloyd Corc bu vəziyyətdən Deterdinqin və Entelijans Servis sayəsində xilas ola bildi. Amerika hökumətinin qəbul etdiyi sərt qərar özünü göstərdi. Bu qərarın elanından qısa bir müddət sonra ruslar Bakı neftini milliləşdirdiklərini elan etdilər. Beləliklə Avropa dövlətləri kimi şəxsən Amerika da bu neftdən məhrum qaldı. Amerikanın sərt reaksiyası nəticəsində İngiltərə çox şeylər itirmiş və Genuya konfransında məğlub olmuşdur. Amerika da o vəziyyətdə idi. Bu konfransdan yalnız Rusiya qalib çıxmışdır. Ancaq, gələcəkdə baş verən hadisələr Deterdinqin rəhbərlik etdiyi «Royyal Datç-Şell Qrup» şirkətinin məğlubiyyəti o qədər də asan qəbul etmədiyini göstərəcəkdi. Deterdinq Genuya konfransının başa çatmasından sonra amerikalıların ona Genuyada vurduğu zərbənin intiqamını almaq üçün neft mücadiləsinin əsas mərkəzini şəxsən ABŞ-a keçirdi. O, «Standard Oyl»un Bakı nefti məsələsində ona qarşı oynadığı oyunun əvəzini artıqlaması ilə ödəməyə qərar vermişdi. Bu səbəbdən də bütün gücü ilə Amerikanın daxili bazarlarında “Standard Oyl”un inhisarını yox etmək üçün müəyyən tədbirlər gördü. Bu işdə Entellijans Servis və ingilis diplomatları da ona yaxından kömək etməyə başladılar. Strateji məqsədləri «Standard Oyl»un köməyi sayəsində Amerika prezidenti olmuş Hardinq ilə «Standard Oyl» şirkətinin arasını vurmaq və bir-birindən ayırmaq idi. Bir il gərgin çalışmalarıdan sonra onlar istədiklərinə nail oldular. Yəni, Hardinq artıq «Standard Oyl»un tapşırıqlarını yerinə yetirməkdən boyun qaçırmağa çalışır və onlardan uzaqlaşırdı. Onun belə bir dönüş etməsi müəmmalı ölümü ilə nəticələnir. Prezidentin həyat yoldaşı onun «Standard Oyl» şirkəti tərəfindən öldürüldüyünü iddia edir. Genuya konfransından sonra Deterdinq vaxt itirmədən fransızlar və belçikalılarla müzakirələrə başladı. Bu uzun sürən müzakirələr fransızların və belçikalıların güzəştə getmək istəmədiklərindən nəticəsiz başa çatdı. Fransa və Belçika Deterdinq tərəfindən edilən yeni təklifləri də cavabsız qoydular. Bu iki dövlət onlara yeni bir konfransın toplanması təklifinə uzun müddət rədd cavabı versələr də sonradan «bəli» demək məcburiyyətində qaldılar. Deterdinq bu iki dövlətin razılığını alarkən Avropada çox güclü nüfuzu olan Rotşildin köməyindən istifadə etmişdir. Neft kralı Deterdinqin bu planından xəbərdar olan Lloyd Corc dərhal fəaliyyətə başladı və Haaqada keçirilməsi nəzərdə tutulan konfransda iştirak edəcək dövlətlərlə əlaqə yaratmağa çalışdı. İngilislər nəyin bahasına olursa-olsun bolşeviklər güclənmədən Bakı neftindən imtiyaz əldə etməyi qarşılarına məqsəd qoymuşdular. Lloyd Corc bu konfransda Versal sülh müqaviləsini imzalamış dövlətləri dəvət etməyi nəzərdə tutmuşdu. Bu dövlətlər arasında məğlub olmasına baxmayaraq Almaniya da var idi. Rusiyanın bolşevik rejiminin rəhbərləri də konfransda dəvət ediləcəkdir. İngilis diplomatlarının apardıqları təbliğatın məqsədi Rusiyanın yeni bolşevik rejimini Avropa dövlətlərinə tanıtmaq idi. Onların fəaliy- yətləri nəticəsiz qalmadı, yəni Avropa dövlətlərinin bir çoxu Rusiyanı tanımağı qərara almışdılar. Bu andan etibarən ingilislər ruslarla əlaqə quraraq bir neçə təklif irəli sürməyə çalışdılar. Ruslar ingilislərin təfliklərini müsbət qarşılamaqla bərabər onların məqsədlərini bilmək istədilər. İngilislər təkliflərini açıq bildirdilər: Rusiyanın xeyrinə apardıqları təbliğatların və fəaliyyətlərin qarşılığı olaraq Bakı neftindən imtiyaz əldə etmək. Lloyd Corc bu zaman belə demişdir: «İngiltərə rus bolşevik rejiminin Avropada tanınmasına çalışacaq. Bunun əvəzində isə bolşeviklər Bakı neftindən istifadə etmək üçün onlara imtiyaz verməlidir». Rotşildin vasitəçiliyi ilə keçirilməsi planlaşdırılan Haaqa konfransının 1922-ci il iyunun15-də açılması qərara alındı. Konfransın keçirilsməsi ərəfəsində Genuya konfransı zamanı qurulmuş olan Fransa-Belçika neft kartelinin nümayəndələri də Haaqaya gəldilər. Onlar şəhərə qədəm qoyan kimi mətbuat konfransı keçirərək konfransda rəsmi olaraq iştirak edəcəklərini bildirdilər. 1922-ci il iyunun 15-də öz işinə başlayan konfransda Sevr sülh müqaviləsini imzalamış dövlətlərin hamısı iştirak edirdi. Konfrans ilk günlərdə sakitliklə keçirdi. Ancaq, mülklərinin qaytarılması mü- zakirə olunmağa başlayanda Haaqa şəhərinə gələcəkdə Rusiyanın xarici işlər naziri olacaq Maksim Maksimoviç Litvinov gəldi. İyunun 22-də Haaqaya gələn M.M.Litvinovun çantasında konfransa təqdim edilmək üçün bir neçə təklif olduğu aydın oldu. Neft Haaqada qəti bir bazarlıq mövzusu olmuşdur. Yeni qurulmuş bolşevik rus dövləti maliyyə baxımından çətin vəziyyətdə idi. Litvinovun çantasında bolşevik Rusiyasını maliyyə böhranından çıxartmaq üçün Haaqa konfransında iştirak edən dövlətlərin nümayəndələrinə təqdim ediləcək təkliflər vardır. Bu təklifdə Qərb dövlətlərinin, xüsusilə də İngiltərənin Rusiyaya ediləcək maliyyə yardımlarının əvəzinə Bakı neftindən imtiyaz veriləcəyi öz əksini tapmışdı. Ancaq, Bakının neft sahələrində haqları olan bütün mülk sahiblərinə imtiyazların verilməsi Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|