İNGİLİSLƏR VƏ AMERİKALILAR QARŞI-
QARŞIYA
XIX əsrin sonundan etibarən ingilislər ilə amerikalılar neft bazarında faktiki olaraq qarşı qarşıya
gəldilər. Rokfeller, əvvəlcə, Uzaq Şərqdə özünə rəqib olan ingilis-holland birliyi “Royyal-Datç”
şirkətinin müvəffəqiyyətini gördükdən sonra, mübarizəni daha ciddi şəkildə davam etdirməyə qərar
verdi. Mübarizə Çin torpaqlarında başladı. Deterdinq, Çini bir “Amerika bazarı” olmaqdan
çıxartmaq və bir qitə böyüklüyündəki bu dövləti “ingilis bazarı” halına gətirmək üçün durmadan
çalışırdı. Hər iki şirkət “Çin bazarı” üçün ölçüyə gəlməz bir mübarizəyə başladı.
Rokfeller, əlində olan 900 milyon dollar ilə 5 milyon florin sərmayəli “Royyal-Datç” şirkətini, necə
də olsa məğlub edəcəyini düşünürdü. Lakin onun nəzərə almadığı nöqtə, Sumatranın Amerikaya
nəzərən Çin bazarlarına daha yaxın olması idi. Bu səbəbdən də nəticə onun düşündüyü kimi alınmadı.
Deterdinq, Çin bazarına yaxın olan neft sahələrindən əldə etdiyi nefti çox ucuz qiymətə satır, “Stan-
dard Oyl” isə Amerikadan nəql etdiyi neftini nəql etmə xərcini də əlavə etdikdə “Royyal-Datç”ın
satdığı qiymətə verə bilmirdi. Yəni, arada bir qiymət fərqi vardır və bu fərq ilk andan etibarən
təşəbbüsü ingilislərin əlinə vermişdi. Amerikalılar bu durumda ingilislərlə rəqabət apara bilmirdilər
və hər keçən gün “Standard Oyl”un satışları bu böyük Çin bazarında aşağı düşürdü.
Rokfeller, müşkül durumda qalmışdı və o dövrün 450 milyonluq Çin bazarının əlindən çıxması ilə
razılaşa bilmirdi. Rokfeller artıq ingilislərə qarşı qiymət rəqabətində uduzmağa başlamışdı. Elə za-
manlar olurdu ki, o nefti ziyanına satırdı. Lakin yenə də nəticə əldə edə bilmirdi. İngilislər bu
mübarizə üçün hər şeyi səfərbər etmişdilər. Çində yerləşmiş olan missionerlər bu mübarizədə ingi-
lisləri böyük səylə dəstəkləyirdilər və Rokfellerin bu mübarizəni uduzmasında böyük rol
oynayırdılar. Çin bazarı əldən çıxmışdı və belə bir nəticənin alınmasında ingilis diplomatları da
birinci dərəcəli rol oynamışdılar. İngiltərə, mübarizənin qazanılması üçün öz diplomatlarını səfərbər
etmişdi. Hollandiyanın Xarici İşlər Nazirliyi də bu arada boş dayanmamışdı. O da bütün imkanlarını
səfərbər edərək bu mübarizədə İngiltərəyə kömək edirdi.
Rokfeller, qiymət rəqabətinin nəticə vermədiyini görüncə, Çin bazarlarında yeni bir üsul tətbiq
etməyə başladı. “Standart Oyl”dan alınacaq hər litr mazuta qarşılıq əvəz olaraq bir lampa verdi və
beləcə də əvvəlcədən itirdiyi milyonlarına yenilərini əlavə etdi.
Rokfellerin bu mübarizə tərzi “Royyal-Datç”ın İdarə Heyətinin üzvlərini çox pis qorxutdu. Onlar,
şirkətin belə bir mübarizəyə davam gətirməyəcəyini, məğlub olaraq iflasa uğrayacağını zənn
edirdilər. Məhz elə bu səbəb, Deterdinqi İdarə Heyətinin fövqəladə iclasını çağırmasına məcbur etdi.
Şirkət içərisindəki ab-hava onsuz da gərgin idi. İdarə Heyətinin üzvləri Deterdinqi tənqid etməkdən
çəkinmirdilər. Onların iddiasına görə, şirkət, əlindəki sərmayə ilə mübarizəyə davam edə bilməzdi.
Mübarizə dərhal dayandırılmalı idi. Hətta Deterdinqi təhdid etdilər. Onlar Deterdinqə mübarizəni
dayandırmadığı təqdirdə dərhal ümumi heyətin toplantıya çağırmasını və şirkətin məhvinə
gedilməməsini qəti bir şəkildə təklif etdilər. Lakin Deterdinq, bütün bu qışqırıqlara, təzyiqlərə qulaq
asmadı. İdarə Heyəti üzvlərinin təhqiredici sözlərinə təmkin nümayiş edirdi və sonunda qazandı.
Deterdinq, İdarə Heyəti üzvlərinə mübarizənin onların qazanacağına çox az qaldığını,
müvəffəqiyyətin əldə tutulacaq bir yaxınlıqda olduğu halda mübarizəni dayandırmağın təhlükəli oldu-
ğunu onlara anlatdı...Onlar da onun bu izahatını anlayaraq, Deterdinqin fikirlərini qəbul etdilər.
Deterdinq, mübarizəni qazandı. Bundan sonra ona yalnız bütün gücü ilə Rokfellerə qarşı başladığı
mübarizəni davam etdirmək qalırdı. Deterdinq belə də eylədi və bütün imkanlarını ortaya qoyaraq
Rokfellerin üzərinə getdi. Bu elə bir yürüş idi ki, neft tarixi bəlkə də bir daha beləsinə şahid olma-
yacaqdır. Çox ucuz qiymətə neft satdı. Buna satdı da deyilə bilinməz, payladı! Bəli, havayı payladı.
Bu qızğın mübarizənin sonunda Deterdinq Rokfelleri yerə vurdu. Bu mübarizə “Standard Oyl” neft
trestinə milyonlarla dollara başa gəldi. Buna baxmayaraq, müəyyən bir zaman üçün mübarizədən vaz
keçdi və Çin bazarlarındakı yerini Deterdinqə verdi.
Artıq “Royyal-Datç” Uzaq Şərqin neft bazarının tam hakimi oldu.
“Royyal Datç” Rokfeller ilə apardığı mübarizədə itirdiyi florinlərini geri almaq üçün neftin qiymətini
bir qədər yuxarı qaldırdı və düşdüyü ziyanları beləcə çox qısa zaman içərisində kompensasiya etdi.
Bundan sonra Deterdinq Orta Şərqdə tapılmış neft yataqlarının istismarını və satışını ələ keçirmək
üçün müəyyən addımlar atmağı planlaşdırmağa başladı.
“ROYYAL – DATÇ” ORTA ŞƏRQDƏ
Deterdinq Uzaq Şərqdəki müvəffəqiyyətindən sonra Orta Şərqə əl atdı. Tale bu adamın üzünə
gülürdü. Hər girdiyi mübarizədən qalib çıxır və sərmayəsi artdıqca başqa neft sahələrinə əl atırdı.
Deterdinq bu mübarizəni davam etdirərək dünyanın digər yerlərində neft çıxartmaq üçün yeni-yeni
səlahiyyətlər alır və durmadan çalışırdı. 1900-cü illərə doğru, Deterdinqi Londonda gələcək Brita-
niya Neft İmperiyası müqaviləsini imzalayarkən görürük.
Deterdinqin yeni neft ortağı özü kimi yəhudi olan lord Berstid, yəni Marküs Samuel idi.
Deterdinq bu anlaşmanı imzaladığı gün, “Royyal Datç”ın əlində 8 milyon florin, hal-hazırda neft
verən sahələrlə bərabər bir çox xam neft torpaqları da var idi. O vaxt isə, Rokfellerin sərmayəsi 1,5
milyard dollara yaxın idi.
Deterdinq Samuel Marküs ilə olan müqaviləni o zaman üçün çox dahiyanə sayılan bir ideyasını
gerçəkləşdirmək üçün bağlamışdı. Marküs Samuelin bir dəniz nəqliyyat şirkəti və bir neçə nəqliyyat
gəmisi var idi. Deterdinqin ortaq olduğu firma “Şell Transport and Trading Co” idi. Marküs Samuel
bu nəqliyyat gəmiləri ilə Uzaq Şərqə səfərlər edir və oranın zəngin sərvətlərini İngiltərə və Avropa
bazarlarına nəql edirdi. Deterding müqaviləni məhz bu gəmilərdən istifadə etmək üçün imzalamışdır.
Marküs Samuelin gəmiləri artıq ticarət malı əvəzinə neft daşıyacaqdır. Bundan sonra iki yəhudi
qurduqları bu imperiyanı Əlahəzrət İngiltərə kralı və Britaniya imperatoruna hədiyyə edəcəkdilər. Bu
imperiyanın yeni adı isə, İngilis Neft İmperiyası idi.
İki yəhudinin birləşməsi ilə meydana gələn şirkətin yeni adı isə “Royyal Datç – Şell” oldu.
Deterdinq bu anlaşmadan sonra özünü qüvvətli hiss etməyə başlamışdı. Bunda da haqlı idi.
Təkbaşına mübarizə apardığı anlarda belə o öz qüvvəsini sübut etməyi bacarmışdı. İndi daha da qüv-
vətli olduğu anlarda aparacağı mübarizələri əlbəttə ki, qazanacaqdır. Artıq Rokfellerdən heç bir
qorxusu qalmamışdı. Beləcə bu nöqtədən hərəkət etməyə başlayan Deterdinq Rokfeller qrupu ilə
amansız bir mübarizəyə başladı. Uzaq Şərqdən uzaqlaşdırdığı “Standard Oyl” ilə Orta Şərqdə, sonra
da Avropa bazarlarında rəqabətə və mübarizəyə başladı. Bu sahələrdə də oyunu qazandı. İndi onun
hədəfi Amerika qitəsi idi.
Avropada mübarizəni qazandıqdan sonra, onu Amerikada görürük. Geniş və çox zəngin neft
sahələrində Deterdinq və Rokfeller bəzən yan-yana və çox zaman qarşı-qarşıya və amansızcasına
mübarizə edirdilər. Nəticədə, Deterdinq Amerika qitəsinə yerləşməyə müvəffəq oldu. Artıq
Deterdinqin də Texasda neft sahələri vardır və hər keçən gün bu sahələrin hüdudları genişlənirdi.
Deterdinq Amerikaya yerləşərkən, bir tərəfdən də Latın Amerikasını öz mənfəət mənbəyi etməyə
çalışırdı. Deterdinq hər getdiyi yerdə Rokfellerlə qarşılaşır və amansız mübarizədən sonra,
Rokfellerin ondan əvvəl qurduqlarını məhv edərək əvəzinə öz hakimiyyətini bərqərar edirdi.
Mübarizə əməlli-başlı qızışmışdı. Deterdinq, Amerika qitəsindəki bütün müvəffəqiyyətinə görə,
Rokfellerin Amerikada hakimiyyətini qurmaq üçün məhv etdiyi amerikalı neft sahibkarlarına borclu
idi.
Deterdinq incə və qıvraq yəhudi zəkası ilə Rokfellerin məhv etməyə çalışdığı neft sahibkarlarına əl
uzatdı. Bu, zahirdə bir dost əli idi. Əslində Deterdinq, Dünya Neft İmperiyasını qurmaq istəyirdi. Bu
dost (!) əl, amerikan iş adamlarını fövqəladə dərəcədə mütəəssir etdi və Deterdinqə daha sıx dostluq
telləri ilə bağlanmalarına səbəb oldu. Deterdinq onlara sərmayə yardımı etdi və beləcə Rokfellerə
Dostları ilə paylaş: |