Neft firtinasi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
Abadandakı neftayırma zavodlarında çalışan 12000 fəhlədən 9000-i qeyri-qanuni tətillərə qoşuldu. Bu da neft istehsalının dayanmasına səbəb oldu. Abadan neftayırma zavodlarında hər gün 18 milyon qallon (1 qallon-4,5 litr) neft istehsalı tətillər üzündən10 milyon qallona düşmüşdü. Bu rəqəm hər keçən gün azalırdı. Abadanda tətil getdikcə artır və küçə nümayişləri fasiləsiz davam edirdi. Hətta ara-sıra nümayişçilərlə polis arasında qarşıdurma da baş verirdi. 1917-ci ildən bəri ilk dəfə meydana gələn bu ciddi vəziyyət İran hökumətini yeni-yeni tədbirlər görməyə sövq etdi. Baş nazir Abadandakı vəziyyətə nəzarət etmək üçün oraya qoşun göndərdi. Ancaq qoşunun Abadana gəlməsi də vəziyyətə təsir etmədi. İran nefti məsələsi beynəlmiləl siyasətdə təhlükəli vəziyyət yaratmışdı. Xüsusilə də bu təhlükə Orta Şərq ölkələrində özünü daha çox göstərirdi. 1951-ci il aprelin 14-15-də Abadanın küçələrində nümayişçilərlə polis arasında baş vermiş qarşıdurmada iki nəfər də ölmüşdür. Neftayırma müəssisələrində çalışan 30 nəfər amerikalı mütəxəssis də Tehrandakı səfirliklərindən aldıqları təli- mata uyğun olaraq təcili Abadanı tərk edərək Bəsrəyə getmişdilər. İranda Razmaranın öldürüldüyü günlərdə ortada bir şəxsin adı daha çox dolaşırdı. Bu şəxsin adı Jeacok idi. İngilislər bu şəxsin bir tudəçi lider olduğunu irəli sürdükləri halda, Fədai İslam Cəmiyyəti isə onun bir ingilis cəsusu olduğunu söyləyirdilər. Onlar bu şəxsi İranın indiki vəziyyətə düşməsinin səbəbkarı hesab edirdilər. Fədai İslam Cəmiyyəti «ingilislər bu tətilləri xüsusi olaraq təşkil edirdilər ki, İranı istila entmək üçün bəhanələri olsun» fikrini irəli sürürdülər: Buna inanmaq mümkündürmü? Bu suala ikibaşlı cavab verilə bilər: Mümkün də ola bilər, olmaya da bilər. Ancaq, biz ingilislərin belə bir həssas dövrdə bu işi görə biləcəklərinə, yəni İrandakı tətilləri şəxsən onların çıxara biləcəklərinə və bu tətillərdən faydalanacaqlarına o qədər də əmin deyilik. İngilislər «Standard Oyl»un təmsilçisi iqtisadçı Thornbourqun söylədiyi sözlərə o qədər də əhəmiyyət vermədilər. İngilislər özlərini çox sakit aparsalar da başqa yerdə «Standard Oyl» şirkətinə bir zərbə vurdular və dünyanın məşhur generallarından birisini, bir respublikaçını siyasətdən kənarlaşdırmağa nail oldular. İran hökuməti Abadana silahlı qüvvələr göndərdiyi gün Türkiyədə xarici işlər naziri professor Fuad Köprülünün rəhbərliyi altında Türkiyənin London, Paris və Romadakı böyük elçiləri Ankarada çox vacib bir toplantı keçirirdilər. Türkiyə İngiltərə-İran neft ixtilafından meydana gələn bu vəziyyətdə toplantı keçirməyi vacib saymışdır. Türkiyə Orta Şərqdə həmsərhəd olduğu bir məmləkətdə Rusiyanın törətdiyi hadisələrə biganə qala bilməzdi. Bu səbəblə də vəziyyəti ən ciddi şəkildə izləmək və siyasətini ona görə qurmaq məcburiyyətində idi. Türkiyə İran hadisələri ətrafında dünyanın siyasi mərkəzlərində qurulan planları anlamaq, bilmək istəyirdi. Türkiyə İrandakı vəziyyətin çox ağır olduğunu dərk edirdi. Ankaradakı bu toplantının keçirilməsindən bir gün sonra İranın baş naziri Hüseyn Ala İngiltərənin xarici işlər naziri Herbert Morrisonun parlamentin aşağı palatasında verdiyi bəyanata cavab olaraq: «İngilislər hərbi müdaxilə edərlərsə, öz mənfəətləri baxımından bu hərəkət ağır bir zərbə olar. Eyni zamanda ingilis hökümətinə etimadım vardır. Çünki İngiltərənin beynəlxalq sülhü təhlükə altına ala biləcək hər cür tədbiri bitərəfləşdirə biləcəyinə inanıram» fikrini söyləmişdir. Baş nazir bu bəyanatı tam zamanında vermişdi. O, İngiltərənin zor tətbiq etməyəcəyini bilirdi. Baş nazirin bu sözləri də, Amerikanın neft ixtilafının həlli üçün atdığı addım da İranda vəziyyəti dəyişdirmir və gərginlik bütün hiddəti ilə davam edirdi. Bu bəyanatın tək müsbət tərəfi ingilislərin həqiqətən də zor tətbiq etməmələri olmuşdur. İrandakı vəziyyət yüksək nöqtəsinə çatdığı zaman Deterdinq və ya Entelijans Servis İrandakı ixtilaf üzündən Amerikadan yüksələn tənqidi səslərə cavab verir və Uzaq Şərqdə bir başqa mühüm hadisənin baş verməsinə səbəb olurdu. Bu hadisə sonralar Amerikanı yerindən oynadaraq prezident Trumeni çox çətin bir vəziyyətə salacaqdır. Koreyada Birləşmiş Millətlər Təşkilatında iki bloka ayrılmış qüvvələr, yəni kommunistlərlə azad Qərb dövlətləri cəbhəsi qarşı-qarşıya gəlmişdi. Koreyada qorxulu bir müharibə davam edirdi. BMT- nin ordusu adı altında kommunistlərlə müharibə edən qoşunların komandanı isə İkinci Dünya müharibəsi iştirakçısı və Amerika ordusunun ən yüksək rütbəsi olan beşulduzlu generalı olan general Mak Arturdu. Uzaqgörən bir hərbiçi olan bu general Koreyadakı müharibənin tezliklə başa çatmasını istəyirdi. O, Şimali Koreya qoşunlarını təmin edən bazaların əsas hissələrinin kommunist Çinin ərazisində və Xan çayı vadisində olduğunu aydın bilirdi. Onun fikrinə görə əgər bu təminedici bazalar bombardıman edilərsə Koreyadakı bu müharibənin dayandırılması tezləşərdi. General Mak Artur bu planını hər dəfə Vaşinqtona bildirsə də müsbət cavab ala bilmirdi. General bu planın yerinə yetirilməsini təkidlə tələb etdiyi vaxtlarda Amerikada, Demokrat Partiyası hakimiyyətdə olmaqla bərabər bu partiya «Standard Oyl» şirkətinə düşmən mövqedə idi. Onların düşmənçiliyinin əlli illik bir tarixi vardır. 1951-ci il aprelin 11-də Amerikada bütün dünyanı heyrətləndirən bir hadisə baş verdi. Şəxsən Trumenin imzaladığı və dərhal tətbiq etdiyi qərarla general Mak Artur vəzifəsindən azad edilir. Trumenin bu qərarı dünyanın böyük siyasi mərkəzlərində, xüsusilə BMT-də maraqla qarşılanır. Onun bu qərarı siyasi mərkəzlər üçün gözlənilməz olur. Bu qərardan sadəcə olaraq bir nəfər təəccüb- lənməmişdi. Bu şəxs Deterdinq idi. Çünki Mak Arturun etmək istədiyi hərəkətin ağırlığını bilirdi və ingilis diplomatiyasının müxtəlif vasitələri ilə bunun gələcəkdə yeni dünya müharibəsinə səbəb ola biləcəyini prezident Trumenə çatdırmışdır. Bəlkə də generalın bu hərəkətinin arxasındakı həqiqi səbəbin «Standard Oyl» olduğunu da söyləmişdir. Amerika da daxil olmaqla başqa ölkələrdə də generalın «Standard Oyl»un toruna düşdüyü də açıqca yazılmışdır. Beş ulduzlu generalın Respublikaçılar Partiyasına rəğbəti olduğu da hamıya məlum idi. Generalın azad edildiyi vaxtlarda Uzaq Şərqdəki Koreya müharibəsi ilə əlaqədar tədqiqatlar aparan respublikaçı senatorlardan birinin mətbuata verdiyi bəyanat çox maraqlıdır. Bu senator bəyanatında generalın azad edilmə əmrini alarkən «Uzaq Şərqdə çox mühüm işlərim vardı. Ancaq, Vaşinqtona dönmək məcburiyyətində idim. Üçüncü Dünya müharibəsi bu zaman Vaşinqtonda baş verdi. Orada Trumenlə müharibə etməyə gedirəm» sözlərini demişdir. Bu senatoru Trumenə qarşı belə mövqe tut- masının səbəbi beş ulduzlu generalın vəzifsindən azad edilməsidirmi? Xeyr. Bu müharibə qərarının arxasında başqa səbəblər yatırdı və bu işin içində «Standard Oyl» şirkətini görməmək mümkün deyildir. Amerika da daxil olmaqla dünyanın çox yerində sevilən generalın vəzifəsindən azad edilməsi vətəni Amerikada çox kəskin reaksiyalara səbəb oldu. Trumen də verdiyi qərarı geri götürə bilməzdi. Uzaq Şərqdə respublikaçı senatorun verdiyi bəyanatdan dərhal sonra Trumen əleyhinə nümayişlər başladı. Bunların ən mühümü Amerikanın avtomobil sənayesinin mərkəzi sayılan Detroiddə keçirildi. Neft ilə çox sıx əlaqələri olan avtomobil sənayesində belə bir nümayiş keçirilməsi isə ayrıca üzərində durulacaq qədər mühüm mənalar daşıyırdı. Trumenin əleyhinə hərəkət o qədər genişlənmişdir ki, Amerikada bir-birinə rast gələn hər kəsin verdiyi sual «Amerikanı Trumenmi yoxsa,Atleemi idarə edir? məzmunda idi. İran hadisələrinin ən kritik bir zamanında Trumen Mak Artır ixtilafının iç-üzü bacarıldığı qədər gizli Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|