Нефт, газ вя конденсат щаггында цмуми мялумат

Нефт, газ вя конденсат щаггында цмуми мялумат
Нефт - адятян гара рянэли, йаьлы майедир. Нефтин тяркиби ясасян карбон, щидроэен, оксиэен, азот вя кцкцрд елементляриндян ибарятдир.

Нефтин ясас физики - кимйяви хцсусиййятляри ашаьыдакылардыр: нефтин тяркиби, молекул чякиси, сыхлыьы, юзлцлцйц, сятщи эярилмяси, истилик тутуму, донма вя гайнама температуру, истиликтюрятмя, щяллолма вя щяллетмя габилиййятляри, оптик хассяси.

Нефтляр юз тяркибиндян асылы (карбощидроэен групунун чохлуг тяшкил етмясиня эюря) олараг цч сырайа, йяни, 1) метан сыралы, 2) нафтен сыралы вя 3) ароматик сыралы нефтляря бюлцнцр. Нефтлярин чохунун тяркибиндя мцяййян гядяр щялл олмуш газ вардыр.

Нефтин сыхлыьы онун ясас хассяляриндян биридир. Юлчц ващиди г/см³-дир. -0,750-1.00- дир, бязян чох аз ола биляр (асфалт вя Сураханы нефтляри).

Сыхлыьы 0,900 г/см³-дян аз олан нефтляр йцнэцл, чох оланлар ися аьыр нефтляря аиддир.

Neft (qədim akkad dilində "napatum", yəni iylənən, alovlanan deməkdir) — əsasən karbohidrogenlərin və digər üzvi birləşmlərin mürrəkkəb qarışığından ibarət spesifik iyə malik yanar maye. Karbohidrogenlərin qarışıqda çəki payı böyük intervalda dəyişir.

Yüngül (xüsusi çəkisi aşağı və sıxlığı kiçik) neftlərdə 97%, ağır neftlər və bitumlarda isə bu rəqəm 50%-ə qədər azala bilər. Neftin tərkibindəki karbohidrogenlər başlıca olaraq alkanlar, tsikloalkanlar və müxtəlif aromatik karbohidrogenlərlə təmsil olunur. Bundan əlavə neftin tərkibində azot, oksigen, kükürdlü birləşmələr və çox cüzi miqdarda dəmir, nikel, mis və vanadium metallarına da rast gəlinir.

O, Yer kürəsində ən mühüm təbii enerji ehtiyyatlarından sayılır. Neft elektrik enerjisinin əldə edilməsi və nəqliyyat vasitələrində yanacaq kimi istifadə edilir. Bundan əlavə neft kimya sənayesində süni materialların və başqa məhsulların alınmasında istifadə edilir. Buna görə də, o həm də "Qara qızıl" adlanır.

Neft-qaz sıralı karbohidrogen yataqlarına yerin min, 2 min metrdən 5-6 min metrə qədər dərinliklərində rast gəlinir. Adətən, bu dərinlik 1000-3000 metr təşkil edir. Yer səthinə yaxınlaşdıqca atmosfer sularının və bakteriyaların təsiri altında neft deqradasiyaya məruz qalır (biodeqradasiya) və qatılaşır. Kimyəvi tərkibinə görə neft təbii qaza və asfalta yaxındır. Bu səbəbdən də çox vaxt bu maddələr ümumilikdə petrolitlər də adlanırlar.

Neft təxminən 1000-dən çox komponentin qarışığından ibarətdir. Onların bir çoxunu maye karbohidrogenlər (80—90 %) və azotlu, oksigenli və kükürdlü heteroatomlu üzvü birləşmələr (4—5 %) təşkil edir. Buraya həmçinin metallar (vanadium və nikel), həll olunmuş karbohidrogen qazları (C1-C4, maksiumum 4 %-ə qədər), su ( maksiumum 10 %ə qədər), müxtəlif minerallar (xloridlər, 0,1—4000 mq/l və daha artıq), üzvü turşuların duzlarının məhlulu və s. də daxildir.

Neftin tərkibinə karbohidrogenlərlə bərabər kükürdlü birləşmələr, mono və disulfidlər, tioefenlər, və həmçinin politsiklik maddələrdə daxildirlər. Element tərkibi (%): С — 82—87,Н₂— 11—14,5, S — 0,01—6 (nadir hallarda 8-ə qədər), N — 0,001—1,8, O₂ — 0,005—0,35 (nadir hallarda 1,2-yə qədər ) və s. Neftin tərkibində 50-dən artıq kimyəvi element vardır. Qeyd olunanlarla bərabər V(10^-5 — 10^-2%), Ni(10^-4-10^-3%), Cl (2•10^-2%-ə qədər) və başqaları. Bu tərkib neft hasil olunan ərazilərdən asılı olaraq dəyişir. Ona görə də, bu haqda ümumi fikir söyləmək çətindir.


Газлар - тябиятдя мялум олан бцтцн газлар тябии газлара аид едилир. Йер габыьында газлар йа сярбяст йыьым щалында, йа да йералты нефтлярдя щялл олмуш щалда раст эялинир. Тябии газлар ичярисиндя йанар газларын мцщцм халг тясяррцфаты ящямиййяти вардыр. Тябии йанар газлар нефт йатагларындан нефтля бирликдя, вя йа тямиз щалда газ йатагларындан чыхарылыр. Нефт вя газ йатагларынын газлары тябии йанар газлара аиддир. Онларн ясас тяркиби карбощидроэенлярдян ибарятдир. Бунларын да ичярисиндя метан вя онун щомологлары (йяни етан, пропан, бутан, пентан) цстцнлцк тяшкил едир. Йанар газларын тяркибиндя азот, щидроэен-сулфид, тясирсиз газлар (аргон-неон) карбон газы аз мигдарда да олса щелиум газы да иштирак едир.

Карбощидроэен газларынын физики хассяляри, йяни (сыхлыг, молекул чякиси, юзлцлцк, температур (т) вя тязйиг (П), истилик тутуму вя с.) ясасян онларын кимйяви тяркибиндян асылыдыр.

Qaz ehtiyatları hesablanarkən onun miqdarının neftə nisbətindən də istifadə olunur. Elmi hesablamalarla müəyyən olunmuşdur ki, dünyada hasil edilmiş hər 2 ton neftə 1 ton qaz düşür. Qaz, ehtiyatlarına görə 3 kateqoriyaya bölünür: qaz yataqlarında olan qaz, səmt qazı və kondensat. Dünyada qazın əsas hissəsi qaz yataqlarında hasil edilir. Bununla yanaşı, qaz digər mənbələrdən də hasil edilməkdədir.

Planetin təbii energetik ehtiyatlar palitrasında qaz resurslarının məxsusi yeri vardır. Dünya qaz ehtiyatlarının əksər hissəsi Asiyanın payına düşür. Burada uzun müddət mövcud olmuş Sovetlər İttifaqı bütün tarixi ərzində ən yüksək təbii qaz potensialına malik ölkə kimi tanınmışdır. Dünyanın ən böyük qaz potensiallı ölkə olanRusiyanın kəşf olunmuş təbii qaz ehtiyatları 50 trilyon m³-dən də çox hesablanır. Ümumdünya qaz ehtiyatlarının 1/3-dən çoxu burada cəmləşmişdir. Rusiyada təbii qazın hasilatının 2020-ci ildə 700 milyard m³-ə çatdırılması planlaşdırır. Şərqi Avropa və MDB məkanında təbii qaz sektorunda Rusiya və Qazaxıstan və qismən də Türkmənistan liderlik edir. Region qazının 96,5%-i Rusiya və Qazaxıstanın payına düşür. Ehtiyatlar balansında 85%, hasilatda isə 80% əlahiddə payı olan Rusiyada təbii qaz resurslarının tükənmə müddəti 81 il təşkil edir. Təbii qazın dünyada və həmçinin Asiya bölgəsində cəm olduğu ikinci möhtəşəm ehtiyatları İrana məxsusdur. Ehtiyat potensialına görə Rusiya ilə İran birlikdə planetin yarıdan çox təbii qaz resurslarına malikdirlər. İranda qaz ehtiyatları perspektivində nəzərə çarpacaq güclü dinamiz müşahidə olunur. Son zamanlarda aşkarlanan əlahiddə qaz yataqları onu qüdrətli təbii qaz ölkəsi kimi strateji əhəmiyyətini artırmışdır. Qatar reginda təbii qaz ehtiyatlarının həcminə görə lider ölkələr sırasında möhkəm mövqe tutur. Burada təbii qazın ehtiyatları son hesablamalara görə, 11,15 trilyon m³ təşkil edir. Yaxın Şərqdəki digər dövlət İraq da neft ehtiyatları qədər təbii qaz ehtiyatlarına malikdir. Bundan başqa BƏƏ-də qaz ehtiyatları 6,2 trilyon m³ hesablanır ki, bu da qonşu Kuveytin müvafiq ehtiyatlarından 4-5 dəfə çoxdur.

Конденсат - ясасян йцнэцл карбощидроэен бирляшмяляриндян ибарят олан тябии газлардыр. Конденсат температур вя тязйигдян асылы олараг лай шяраитиндя газ шяклиндя, стандарт шяраитдя ися йяни, йер сятщиня чыханда майе щалында олур. Демяк олар ки, физики-кимйяви хцсусиййятляриня эюря конденсат нефтля газын арасындакы вязиййяти сахлайыр. Конденсатын тяркибиня кцкцрд вя парафин дахил ола биляр. Ясас компонентлярдян газа дахил олан компр - етан, пропан, бутан, щелиум вя с.

Йералты сулар. – Нефт вя газ йатагларынын кяшфиййатын вя ишлянмяси заманы газылан гуйулар васитясиля мцяййян едилмишдир ки, йералты сулар чюкмя сцхурларда щям нефт вя газ иля бирликдя (бир лайда), щям дя айрыъа йатараг мцстягил су лайлары ямяля ьятирир. Нефт йатаглары сулары, йатагын гурлушдан вя нефтли лайлар иля ялягяляриндян асылы олараг мцщтялиф синифляря айрылырыр (бах шякил):

1. 
   Кянар (контур) сулар, бус улар нефтли лайын алт щиссяляриндя йатараг ону йанлардан басыр;
   
2. 
   дабан сулары, бус улар нефтли лайын ашаьы дабан щиссясини бцтцн йатаг бойу (йатагын таь щиссяси дя дахил олмагла) тутур;
   
3. 
   аралыг сулар, бус улар ващид истисмар обйект олан лайын нефтли тябягяъикляринин арасында йерляшян тямиз Сулу тябягяъиклярдя раст ьялир;
   
4. 
   йухары сулар, бус улар нефт лайындан йухары йатан тямиз су лайында йерляширляр;
   
5. 
   алт сулар, бус улар ися нефт лайындан ашаьыда йатан тямиз су лайында йерляширляр.