NEFT VƏ QAZ GƏLİRLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI ÜZRƏ
UZUNMÜDDƏTLİ STRATEGİYA
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
27 sentyabr 2004-cü il tarixli 128 nömrəli
Fərmanı ilə təsdiq edilmişdir
GİRİŞ
Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən islahatlar nəticəsində son illər
ölkədə makroiqtisadi və maliyyə sabitliyi əldə edilmiş, iqtisadiyyatda struktur
dəyişiklikləri dərinləşmiş, sahibkarlığın inkişafı üçün münbit şərait yaranmışdır.
Bütün istiqamətlərdə ardıcıl aparılan işlər ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına, o
cümlədən əhalinin rifah halının yaxşılaşdırılmasına güclü təkan vermişdir.
1994-cü ildən başlayaraq həyata keçirilən Milli Neft Strategiyasının reallaşması
sayəsində Azərbaycan Respublikası neft və qaz yataqlarının inkişafı
istiqamətində keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoymuş, ölkə iqtisadiyyatına
külli miqdarda investisiya cəlb edilmiş, Xəzər dənizinin karbohidrogen
ehtiyatlarının Azərbaycandan keçməklə dünya bazarlarına nəqli sahəsində
nailiyyətlər əldə edilmiş, 1999-cu ildən etibarən "Əsrin Müqaviləsi" üzrə
mənfəət neftinin ixracı nəticəsində ölkəyə xarici valyutanın davamlı daxil
olması təmin edilmişdir.
Azərbaycanda karbohidrogen ehtiyatlarının geniş miqyaslı istismarı ilə əlaqədar
olaraq, bir tərəfdən, neft və qaz gəlirlərinin 2008-ci ildən başlayaraq kəskin
artması və digər tərəfdən, mövcud neft-qaz ehtiyatlarının nisbətən qısa
müddətdə tükənmə ehtimalı, böyük həcmdə xarici valyutanın daxil olması
şəraitində ölkədə bərqərar olan makroiqtisadi sabitliyin qorunması, gəlirlərin bir
hissəsinin gələcək nəsillər üçün saxlanması ilə yanaşı, onlardan indiki nəslin
rifahının yüksəldilməsi üçün istifadə edilməsi, qeyri-neft sektorunun inkişafının
stimullaşdırılması və iqtisadiyyatın tarazlı inkişafının təmin edilməsi neft və qaz
gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiyanın qəbul edilməsi
zərurətini gündəmə gətirmişdir.
Neft və qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya 2005-2025-
ci illəri əhatə edir və bu müddət ərzində həmin gəlirlərdən istifadənin əsas
prinsiplərini və ortamüddətli xərclər siyasətini müəyyənləşdirir. Bu strategiya
aşağıda göstərilən mənbələrə uyğun olaraq neftin və qazın satışından
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondunda və dövlət büdcəsində
toplanan gəlirlərin idarə edilməsini nəzərdə tutur.
1. NEFT VƏ QAZ GƏLİRLƏRİNİN UZUNMÜDDƏTLİ DÖVR ÜÇÜN
PROQNOZLAŞDIRILMASI
Uzunmüddətli dövr üçün Azərbaycan Respublikasının neft və qaz gəlirlərinin
həcmi ölkənin təsdiq olunmuş neft və qaz ehtiyatlarının ehtimal olunan
qiymətləri əsasında müəyyən edilir.
Neft və qaz ehtiyatlarının həcmi Azəri-Çıraq-Günəşli, Şahdəniz yataqlarından,
hasilatın pay bölgüsü sazişlərində nəzərdə tutulmuş digər yataqlardan, eləcə də
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin və onun təsisçiliyi ilə
yaradılmış müştərək müəssisələrin istismarında olan yataqlardan gözlənilən neft
və qaz ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi əsasında müəyyən edilir.
Yeni yataqlar kəşf edildikcə Azərbaycanın neft və qaz ehtiyatlarının həcmi ilə
bağlı proqnozlar dəqiqləşdirilir.
Neftin və qazın qiyməti pessimist variantda (baza variantında nəzərdə
tutulduğundan aşağı qiymətlə) proqnozlaşdırılır (baza variantı - neftin və qazın
müvafiq dövr üçün proqnozlaşdırılan qiymətidir ).
Neft və qaz gəlirlərinin mənbələri aşağıdakılardır:
a) hasilatın pay bölgüsü sazişlərinə uyğun olaraq Azərbaycanın payına düşən
mənfəət nefti və Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər gəlir mənbələri;
b) hasilatın pay bölgüsü sazişlərinə əsasən sərmayəçilər tərəfindən dövlət
büdcəsinə ödənilən mənfəət vergisi;
c) Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin neftin və qazın hasilatı ilə
bağlı vergi ödənişləri və dövlət büdcəsinə digər ödənişlər;
ç) Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin təsisçisi olduğu neft və qaz
hasilatı ilə məşğul olan müştərək müəssisələrin dövlət büdcəsinə vergi
ödənişləri.
2. NEFT VƏ QAZ GƏLİRLƏRİNDƏN UZUNMÜDDƏTLİ İSTİFADƏ
PRİNSİPLƏRİ
Neft və qaz gəlirlərindən uzunmüddətli istifadə prinsipləri aşağıdakılardan
ibarətdir:
-uzunmüddətli dövr üçün neft və qaz gəlirləri hesabına xərclərin
proqnozlaşdırılması zamanı dəyişməz real xərclər prinsipi əsas götürülür və bu
strategiyanın əhatə etdiyi dövr ərzində nəzərdə tutulan xərclər üçün illik limit
müəyyən edilir;
- neft və qaz gəlirlərindən daxilolmalar zirvə səviyyəsinə çatdıqda onların 25
faizdən az olmayan hissəsi yığıma yönəldilir;
- neft və qaz gəlirlərinin qəbul edilmiş xərcləmə qaydaları neft və qaz
gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiyanın əhatə etdiyi dövr
ərzində dəyişməz qalır və bu zaman dəyişməz real xərclər prinsipi əsasında
proqnozlaşdırılan xərclər limitinə riayət olunur;
- ortamüddətli dövr ərzində xərclərin həcmi uzunmüddətli dövr üçün müəyyən
edilmiş limitlər nəzərə alınmaqla, qeyri-neft kəsiri (neft sektoru nəzərə
alınmadan ölkənin icmal büdcəsinin gəlirləri və xərcləri arasında fərq) əsasında
müəyyən edilir. Növbəti ilin xərcləri ilə əvvəlki ilin xərcləri arasında kəskin
artıb-azalmalar arzuolunmaz hesab edilir və qeyri-neft kəsirinin kəskin
dəyişməsinə yol verilmir;
- investisiya yönümlü xərclər hər il üçün tərtib olunan ortamüddətli Dövlət
İnvestisiya Proqramı çərçivəsində həyata keçirilir.
Hazırda Azərbaycanın investisiyaya olan yüksək tələbatının ödənilməsi ilk
dövrlərdə xərclərin artması ilə yanaşı qeyri-neft sektorunun inkişafına və
ölkənin tədricən neft və qaz gəlirlərindən asılılığının zəifləməsinə şərait
yaradacaqdır.
Qeyri-neft sektorunun uzunmüddətli dövr ərzində neft və qaz gəlirləri hesabına
inkişafı ölkənin xarici borclara ehtiyacının azaldılmasına xidmət edəcəkdir.
3. NEFT VƏ QAZ GƏLİRLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI VƏ
XƏRCLƏNMƏSİ ÜZRƏ ORTAMÜDDƏTLİ SİYASƏT
Makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsi və neft və qaz gəlirləri hesabına nəzərdə
tutulan prioritet xərclərin əlaqələndirilməsi ortamüddətli siyasət əsasında həyata
keçirilir.
Ortamüddətli dövr ərzində real xərclərin həcmi uzunmüddətli dövr üçün nəzərdə
tutulmuş limitdən kənarlaşa bilər. Bu, qeyri-neft sektorunun inkişafını
sürətləndirməklə bərabər, ayrı-ayrı dövrlərdə inflyasiyanın artımına səbəb olsa
da, illik real xərclər müəyyən edilmiş qeyri-neft kəsirinin limitini nəzərə
almalıdır.
Real xərclərin və qeyri-neft kəsirinin illik həcmi uzunmüddətli dövr üçün
nəzərdə tutulmuş limitə uyğun olaraq müəyyən edilir. Qeyri-neft kəsirinin həcmi
dəyişdikdə bu dəyişikliyi zəruri edən konkret səbəblər göstərilir.
4. NEFT VƏ QAZ GƏLİRLƏRİNDƏN İSTİFADƏNİN ƏSAS
İSTİQAMƏTLƏRİ
Neft və qaz gəlirlərinin istifadə strategiyası makroiqtisadi sabitliyin qorunub
saxlanılması əsasında aşağıdakı əsas istiqamətləri əhatə edir:
- iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun, regionların, kiçik və orta sahibkarlığın
inkişafı;
- infrastruktur sahələrin genişmiqyaslı inkişafı:
- yoxsulluğun azaldılması üzrə tədbirlərin həyata keçirilməsi və digər sosial
problemlərin həlli;
-
iqtisadiyyatın intellektual və texnologiya bazasının səviyyəsinin
yüksəldilməsinin stimullaşdırılması;
- "insan kapitalı"nın inkişafı (yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması (o
cümlədən xarici ölkələrdə), kadrların professionallıq səviyyəsinin artırılması);
- ölkənin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsi;
- azad edilmiş ərazilərin yenidən qurulması və məcburi köçkünlərin doğma
yurdlarına qaytarılması ilə bağlı tədbirlərin həyata keçirilməsi.
Dostları ilə paylaş: |