NəRİman nəRİmanov ucqarlarda iNQİlabimizin tariXİNƏ daiR
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
12
Bu zaman mən Moskvaya RKP MK-ya çağırılmışdım və burada mən Azərbaycanda bizim gələcək işimiz haqqında öz məruzəmlə çıxış etdim (iştirak edirdilər Stasova
31 RKP MK katibi; Smilqa 32 və familiyası yadımda qalmayan məsul yoldaşlardan biri). Ümumiyyətlə, məruzənin bütün əsas müddəaları bəyənilmişdi. Əsas məsələlərdən başlıca olaraq aşağıdakılar irəli sürülmüşdü: 1)
Qərbdə bizim arzu etdiyimiz inqilabın gecikdiyini və uzun sürən xarakter daşıyacağını nəzərə alaraq, biz gərək Şərqlə əlaqə yaradaq ki, Avropanı bizimlə danışmağa məcbur etmək məqsədilə cəbhəni yarıb bununla da mühasirədən çıxaq. 2)
Azərbaycanı sovetləşdirərkən Rusiyada etdiyimiz səhvlərə yol verməməli, yerli şəraitlə hesablaşmalı, müstəqil nümunəvi Sovet Respublikası yaratmalıyıq ki, Şərq zəhməkeşləri, birincisi; bizim işğalçı imperialist məqsədlərimizin olmadığını bilsinlər və ikincisi; onlar görsünlər və hiss etsinlər ki, öz həyatlarını xanlarsız, bəylərsiz və başqaları olmadan qura bilərlər. 3)
İri sənaye müəssisələrini ələ keçirərək, kiçiklərə toxunmamaq və ticarətə icazə vermək.
O zaman mən axırıncı bəndin ümumrusiya miqyasında da həyat keçirilməsini hələ cəsarətsiz təklif edirdim. Mən hələ o zaman qəti əmin idim ki, biz buna gəlib çıxacağıq, lakin belə bir fikri yaxın qoymurdum ki, bizim rejimdə küçələrdə sərxoşlar uzanıb qalacaqlar... Beləliklə, Qafqaza yola düşüb orada müstəqil nümunəvi Sovet respublikası təşkil etmək və bununla da Şərqə pəncərə açmaq üçün mənə lazım olan vaxt gəlib keçdi (bir ildən sonra). Yola düşməzdən qabaq yol. Lenin məni qəbul etdi və yuxarıda göstərilmiş layihəmi bəyəndi, xeyir-dua verdi. Bakıya gedən zaman hələ yolda ikən öyrəndim ki, Bakı bizim qonşularımız tərəfindən alınmışdır. Bu, bir qədər dəqiq deyil. Bizim qoşunlar maneəsiz şəhərə girmiş və əhali onları mehribancasına qarşılamışdı. Sən demə, müsavat hökuməti, hər şeydən naümid olub, akt tərtib etmişdi, burada deyilirdi ki, hakimiyyət müsəlman kommunistlərə verilir... Biləcəridə məni bəzi yoldaşlar qarşıladılar və görünür mənim gəlişimə çox sevinirdilər. “Bəlkə Sizə qədər olan biabırçılıqlara son qoyulacaqdır?” Onlar belə dedilər. Mən onları sakitləşdirdim və gələcək çətin işdə mənə kömək etməyi xahiş etdim. İnqilab komitəsinin Rəyasət Heyəti o zaman məndən (sədrdən), Mirzə Davud Hüseynovdan (müavindən) və bir nəfər üzv Qarayevdən ibarət idi. “Azərbaycanı başdan-başa qarət edirlər, sağa və sola güllələyirlər”. 13
Bəzi yoldaşlar məni (onların arasında nə Qarayev, nə Hüseynov var idi) bu sözlərlə qarşılamışdılar. İşlərlə tanış olduqdan sonra mən İnqilab Komitəsinin Rəyasət Heyətinin iclasını təyin etdim və o zaman faktiki olaraq hər şeyi idarə edən yol. Pankratovu 33 dəvət etdim. Mən belə bir məsələ qoydum ki, İnqilab Komitəsinin sanksiyası olmadan heç kim güllələnməsin. Mirzə Davud Hüseynov və Qarayev bunun əleyhinə çıxdılar. Beləliklə, hər şey əvvəlki kimi davam edirdi... Sonra, Moskvaya yola düşməzdən əvvəl yol. Orconikidze nəyə görə isə Mərkəzi Komitədə belə bir məsələ qoydu: “Azərbaycan Respublikası müstəqilmi yaşamalı, yaxud tərkib kimi Sovet Rusiyasına daxil olmalıdır?”. MK üzvləri – Qarayev, M.D.Hüseyov belə bir fikir irəli sürürdülər ki, bizə heç bir müstəqillik lazım deyil, biz Azərbaycanı Sovet Rusiyasına 34 birləşdirməliyik... Sonra Orconikidze mənə müraciət etdi və soruşdu: “bu məsələ barədə siz nə fikirləşirsiniz, sizin rəyiniz mənim üçün vacibdir”. Mən qəti şəkildə bildirdim: ”Azərbaycan Respublikası Gürcüstan və Ermənistan sovetləşdirilənədək müstəqil olmalıdır, sonra isə baxarıq...” Daha bir hadisə məni vadar etdi ki, ətrafımdakılara – Azərbaycanın taleyini həll edənlərə diqqət yetirim. Bir dəfə, məşhur, hörmətli bir qadın gözü yaşlı yanıma gəlib ailəsinin namusunu qorumağı xahiş edir. O aşağıdakıları danışdı: “Hökumət üzvü M.D.Hüseynov qızıma evlənməyi təklif etmiş, lakin qızım ona rədd cavabı verib - başqa birisinə, elə onun yoldaşına ərə getməyə hazırlaşır. İndi hər gecə EFKA -nın agentləri evimə girib axtarış aparır və mənim evimdə gələcək kürəkənimi axtarırlar. Uşaqlar tamam əsəbi olublar və demək olar ki, gecələr yatmırlar. Mən bildirirəm ki, bu, M.D.Hüseynovun işləridir, xahiş edirəm məni müdafiə edin və i.a. və i.a.”. Onu sakitləşdirib Hüseynovu yanıma çağırdım və bu əhvalatı ona danışdım. O qıpqırmızı oldu, başını aşağı saldı və mənim qəti xəbərdarlığımdan sonra dedi: “Arxayın olun, daha bu, təkrar olmayacaqdır”. Bir müddət keçdikdən sonra yenə bu qadın gəlib onu daha heç kimin narahat etmədiyini bildirdi və mənə təşəkkür etdi. Bu əhvalat məni belə bir sual üzərində düşünməyə məcbur etdi, mən kimlərlə işləyirəm və Azərbaycanın taleyi kimlərin əlindədir.
EFKA-FK-fövqəladə komissiya (ÇK) 14
Buna qədər mən Hüseynovun və onun məsləkdaşı Qarayevin çıxışlarına o qədər də əhəmiyyət vermirdim, lakin bilirdim ki, Hüseynov Müsavat partiyasının keçmiş katibi kimi və Qarayev menşevik kimi 18-ci ildə bizə qarşı çıxış edirdilər. Mən Qarayevi yetkinləşmiş bir oğlan uşağı kimi, lakin Hüseynovu aşkar, qatı millətçi kimi tanıyırdım. Hələ dünənə qədər o, Hüseynov, məni ona görə söyürdü ki, mən bir kommunist kimi 18-ci ildə azərbaycanlı kütlələrə Rusiya fəhlələrilə birləşməyi təklif edərkən, millətin mənafeyini satmışam. İndi isə 20-ci ildə o, mənə qarşı çıxış edərək, hər yerdə məni millətçi kimi qələmə vermək istəyir. Hüseynov yol. Çiçerinə yazır: “Nərimanov sağ qanadda durur, məncə sol, belə bir şəraitdə çətin ki, onunla işləmək mümkün olsun”. Mənim üçün bir şey aydın idi: Hüseynov da, Qarayev də öz keçmişlərindən qorxurdular və hazırda heç bir qüvvəyə malik olmadıqları üçün solluq oyunu oynamalı idilər... Onların keçmişini və daxili aləmini bəyənməyənlər, onlara inanıb təqdir edir və elə bilirlər ki, bununla inqilaba xeyir gətirirlər. Mən isə elə fikirləşmişəm və fikirləşirəm ki, ziyan gətirirlər. Orconikidze və Kirov Zaqafqaziya respublikalarının iqtisadi şuralarını birləşdirmək barəsində M.D.Hüseynovun bir ay ərzində öz fikrini necə dəyişməsinin canlı şahididirlər. Onlar müsəlman fəhlələrinin inkişaf səviyyəsini qaldırmağın zəruriliyi haqqında mənim tələblərimdə milli meyl görürdülər. Mən bunu ona görə tələb edirdim ki, Bakıda poletariatın əksəriyyəti müsəlman fəhlələr idi. Halbuki hazırlıqsızlıq və aşağı inkişaf səviyyyəsinin nəticəsi olaraq bu əsl proletarlar, rus, erməni fəhlələri kimi dövlət quruculuğunda iştirak etmirdilər. Mən Bakı konfransının tarixi bir iclasını heç vaxt yadımdan çıxarmaram. Bu iclasda yol. Sərkisin 35
(BEKA-nın katibi) BEKA-nın fəaliyyəti haqqında məruzəsindən sonra, bir sıra müsəlman fəhlələr çıxış edib eyni şeyi təkrar edirdilər: “Yol. Sərkis düz danışmır. BEKA müsəlman fəhlələr üçün heç bir iş görmür, biz yol. Sərkisdən bir neçə dəfə xahiş etmişdik ki, bizim vəziyyətimizə diqqət yetirsin, məktəblər açdırsın, bizim dilimizi bilən komitə katibləri təyin etsin və i.a.və i.a., lakin indiyə qədər heç bir iş görülməmişdir”. Fəhlələrdən biri öz nitqini aşağıdakı sözlərlə bitirdi: “Bu konfrans yol. Sərkisin bizə olan qayğısını göstərir. Baxın, burada nə qədər müsəlman fəhlələr var, nə üçün konfransın yalnız dörddə birini müsəlman fəhlələr təşkil
M.D.Hüseynov, Ə.Qarayev nəzərdə tutulur. Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|