11
“Bilmirəm. Amma qürbətdə səfalət içində yaşamaqdan-
sa, Vətəndə ölmək daha yaxşıdı...”
Qəfildən də diksindi, sözlərinin xəstəyə də aid olduğu-
nu beynindən keçirib xəcalət çəkdi...
***
Xəstə deyəsən, bir az rahatlanıb huşa getmiş, özü də
köhnə kresloda bir az mürgüləmişdi, ikisi də açılan qapının
tıqqıltısına oyandılar. Üç nəfər idilər: macar Layoş, türk Hil-
mi və yerli Maks. Gözləmədikləri qonağı görüb çaşdılar,
xəstənin təqdimatından sonra dava-dərmana, yeməyə görə
təşəkkür elədilər, israrın ardınca utana-utana hələ də açıq
süfrəyə əl uzatdılar. Az sonra Hilminin hazırladığı qəhvəni
içəndə qonaq Vyanada dayanmağının səbəbini dedi:
“Sıxıntılı günlərimdə yazdıqlarımı dostların köməyilə al-
mancaya çevirmişəm. Burda nəşr evlərinin birinə vermək
fikrindəyəm. Sizin yardımınıza güvənirəm”.
Cavanlar baxışdılar. Maks hamıdan əvvəl dilləndi:
“Bu yaxınlıqda, Lindenqasse küçəsində bir nəşr evi oldu-
ğunu bilirəm. Düzdü, qapısından girməmişəm, kimsəni də
tanımıram, amma fikrimcə, müraciət eləyə bilərsiniz”.
“Onda elə bu gün getmək istəyirəm, görüş baş tutsa,
Moskva qatarına da çata bilərəm. Kim bilir, bəlkə, sözləşmə
də imzalamalı olduq”.
“Layoş dostumuzun yanında qalar, – Hilmi əlini paltosu-
na atdı, – Maksla mən də yolüstü sizə nəşr evini göstərərik”.
...Havada yüngül çisgin olsa da piyada gəzmək xoş idi.
Qoltuğundakı bükülünü cavanların götürməsinə razı olma-
mışdı, elə bil əlləri dəysə, vərəqlərə ürəyinin qanıyla yazdı-
ğı faş olacaqdı. O, ümidsiz günlərində İstanbulda, Parisdə,
Klişidəki kasıb otağında, şam işığında yazdığı barədə alman
dostu və onun arvadı istisna olmaqla, Ceyhun bəydən başqa
kimsəyə bir kəlmə deməmişdi. Hə, bir də hərdən söhbətə
gələn tale yoldaşı əlcəzairli Muhəmməd İbn Mənsurla oğlu
12
Səid nəsə yazdığından xəbərdar idilər. Muhəmməd yazıb-
oxumaq bilmirdi, amma savadlı adamla oturub-durmaqdan,
söhbət eləməkdən xoşu gəlirdi. Adəti üzrə hamı kimi ona
da “Qurban” deyirdi. “Qurban, bu işlərin axırı necə ola-
caq?” Onun ümidsiz çöhrəsinə baxmamağa çalışa-çalışa
“Naümid olma, qurban, Allah bir tərəfdən bağlayıbsa, yə-
qin, bir tərəfdən də açar”. Hərdən də özü gəlmir, amma
Səidlə yemək göndərirdi.
Lindenqasse küçəsindəki dörd saylı binaya çatıb girişin
üstündəki “E.P.Tal Publishers & Co” lövhəsini görəndə ca-
vanları daha yoldan saxlamaq istəmədi, xudahafizləşib on-
ların bir qədər uzaqlaşmasını gözlədi, sonra əlini ikitaylı,
ağır palıd taxtasından qapısının dəstəyinə atanda duruxdu:
bəlkə elə burdanca qayıtsın, əlyazmaları Məhəmmədə ver-
sin, ya elə poçtla Ceyhun bəyə göndərsin, Vətəndə vəziy-
yətin durulmağını gözləsin. Qəzənfər bəylə Kiyevdən yaxın
münasibətləri vardı, tibb təhsili alan o qaraşın oğlanla yolla-
rı sonralar ayrılmışdı, biri müsavatçılara, o biri sosial-de-
mokratlara qoşulmuşdu. İndi Qəzənfər “bəy”likdən imtina
eləyib “fəhlə kəndli hökuməti”nin baş komissarı olmuşdu,
köhnə dostunun Vətənə qayıtmasına izin məktubunu da o
göndərmişdi. Bəs təzə hökumət bir az başı açılanda onun
keçmişini qurdalamayacaqdımı? Başqa imzayla kapitalist
ölkəsində kitab çap etdirdiyi ortaya çıxsa, başına nələr
gələcəkdi? Ya elə yazdığını oxuyub onu “xalq düşməni”
çıxarmayacaqdılarmı?
Amma tərəddüd bir an çəkdi. Qapının çax-çaxını çalıb
həyəcanını boğmağa çalışa-çalışa gözlədi. Yanından keçən
yeniyetmə, elə bil onu kiməsə oxşadıb ayaq saxladı, gözlərini
bərəldib heyran-heyran baxdı. Yeniyetmənin marağının
səbəbini başa düşdü: boy-buxunu, paltosu, çəkmələri, şlya-
pası, bığı, qaşı-gözüylə Çarli Çaplinə oxşadırdılar, bu da ke-
finin kök vaxtında xoşuna gəlir, ovqatı təlx olanda
qüssələndirirdi. İndi həyəcanlıydı, ona göz vurub gülümsədi,
13
gimnaziya şagirdinə oxşayan oğlan da gülümsünüb göz-
lərini ondan çəkmədən aralandı.
Qapını açan xidmətçi qadının gözlərində də təəccüb var-
dı. Şlyapasını çıxarıb yüngülcə baş əydi:
“Salam, frau! Mən herr Ernet Peter Talı görə bilərəmmi?”
Xidmətçi hələ də təəccübdən qurtulmamışdı:
“Kimin gəldiyini deyim?”
Ani tərəddüd keçirdi, təbii ki, ad-soyadı, həm də təxəl-
lüsü nəşr evinin sahibinə heç nə deməyəcəkdi, bu səbə bdən
də onu maraqlandırmaq daha düzgün olardı:
“Deyin ki, qafqazlı bir yazıçıdı, alman dilinə çevrilmiş
əsərlərinin nəşrilə bağlı söhbət eləmək istəyir”.
“Bir dəqiqəliyə gözləyin”, – xidmətçi qapının arasından
gülümsəyib yox oldu.
Əlyazmaları, əlbəttə, burda qalacaqdı. Naşirlə razılığa
gəlməsə, ya Məhəmmədin yanında əmanət qoyacaq, ya da
poçtla Ceyhun bəyə göndərəcək: axı almanca əlyazma Mos-
kvada da, Bakıda da kimsəyə lazım deyil, üstəlik, əcnəbi
dildə yazı yoxlama vaxtı diqqəti çəkər, başına bəla açar.
Bəlkə də baxti gətirdi, naşiri maraqlandıra bildi, hələ
qələmhaqqı da qopardı. Vəziyyətinin bu vaxtında belə bir
şey göydəndüşmə olardı: xəstə tələbəyə də əl tutar, İbadın
borcunu göndərər, yol xərci qayğısından da qurtulardı.
Xidmətçinin dəvətilə içəri girib uzun dəhlizin o başına
gedəndə sezdi ki, nəşr evinin vəziyyəti o qədər də ağır de-
yil: hər iki tərəfdəki irili-xırdalı otaqlarda yazı makinaları
taqqıldayır, qapılar açılıb-örtülür, yarıaçıq qapıların arxasın-
dan qısa gülüş, ya da ifadələr eşidilirdi.
Nəşr evinin sahibi onu kabinetinin kandarında qarşılayıb
özünü təqdim elədi: Ernest Peter Rozental – qısaca Peter
Tal. “Yəhudidi, – beynindən keçirdi, – bəlkə heç əlyazmanı
göstərməyim, sadəcə, söhbət eləməyə gəldiyimi deyim?”
Amma artıq özünü nişan vermişdi, daha doğrusu,
təxəllüsünü söyləmişdi. Təxminən yaşıdı olan Tal ona alçaq
kürsüdə yer göstərib üzbəüzdə əyləşdi, iltifatla gülümsədi:
Dostları ilə paylaş: |