Nerv sistemasi

---

Nerv sistemasi

Nerv sistemasi — odam va hayvonlar organizmida barcha aʼzolar faoliyatini bir-biriga

bogʻlagan hodda hayotiy muhim funksiyalarni bajaradigan hamda organizmni tashqi muhit

bilan bogʻlaydigan sistema. Hayvonlar organizmining evolyusiya jarayonida va organizmlar

bilan tashqi muhit oʻrtasidagi murakkab munosabatlarning shakllanishida Nerv sistemasi hal

qiluvchi ahamiyatga ega.

Nerv sistemasi asosini nerv hujayralari tashkil qiladi. Har bir hujayra oʻzidan chiqqan kalta

shoxchalar (dendrit), bitta uzun tola (akson) bilan birga neyron deb ataladi. N.s, asosan,

neyronlar toʻplamidan iborat. Nerv sistemasi filogenez va ontogenezda gavdaning tashqi

qavati — ektodermadan rivojlanadi. Organizmlarning tarixiy rivojlanish jarayonida Nerv

sistemasining tuzilishi murakkablashib, nerv hujayralarining hajmi va turlari osha borgan,

neyronlar strukturasi va ayrim nerv hujayralari oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlar, shu bilan birga

Nerv sistemasining funksiyasi ham shakllangan. Nerv sistemasiga xos ikkinchi toʻqi-ma —

neyrogliya paydo boʻlgan (u tayanch va trofik funksiyalarni bajaradi).

Nerv sistemasi ning rivojlanishi davrida markaziy nerv sistemasi va periferik nerv sistemasi

vujudga keladi.

Nerv sistemasi shartli ravishda ikki qismga boʻlinadi. Ulardan biri organizmning odam

ixtiyoriga boʻysinmaydigan aʼzolariga borib, ularni nerv bilan taʼminlaydigan vegetativ nerv

sistemasidkr. Ikkinchi qism odam ixtiyoriga boʻysinib, skelet muskullariga va harakatda

ishtirok etadigan ayrim aʼzolarga boradi.

Nerv sistemasi qoʻzgʻalish toʻlqini — impuls larni nerv tolalari orqali tez oʻtkazilishini

taʼminlaydi. Nerv impulslari bir lahzada roʻy beradi va turli aʼzolardan miyaga yoki miyadan

aʼzolarga boradi. Nerv sistemasi harakat funksiyasini, ovqat hazm qilish, nafas olish va

boshqa sistemalar faoliyatini, kon aylanishini va boshqa jarayonlarni boshqaradi.

---

Nerv sistemasi tuzilmalari taʼsirotni sezadi, taʼsirotlar energiyasini nerv qoʻzgʻalishi

energiyasiga aylantiradi, bu energiya nerv impulslari shaklida nerv tolalaridan oʻtadi. Nerv

sistemasi murakkablashgan sayin va unda maxsus retseptor (sezuvchi) hujayralar

ixtisoslashgan sayin Nerv sistemasi funksiyalari tobora turli-tuman boʻlib qolgan.

Nerv sistemasi refleks yoʻli bilan ishlaydi. Organizmda tashki va ichki muxit taʼsirotlarini

sezadigan retseptorlar bor. Normal sharoitda organizmga tashqi muhit turli-tuman va doimiy

taʼsir kursatishi tufayli retseptorlarda impuls lar vujudga keladi, bular afferent nerv tolalari

orqali markaziy Nerv sistemasiga oʻtadi; oʻzgartirilgan impulslar esa markaziy Nerv

sistemasidan efferent nerv tolalari orkali ishchi aʼzolar (muskullar, bezlar va h.k.)ga kelib,

ularni ishga soladi yoki ishlash tezligini oʻzgarti-radi. Nerv sistemasining faoliyati qoʻzgʻalish

va tormozlanish jarayonlariga asoslangan.

Butun organizm kabi Nerv sistemasida ham moddalar almashinib turadi. Bu biokimyoviy

jarayon natijasida energiya hosil boʻladi. Nerv tolalari ishlaganda energiyani juda kam sarf

qiladi, nervlarning amalda charchamay, barqaror ishlashiga sabab shu. Nerv hujayralarining

tanalarida energiya nisbatan kuproq sarflanadi va moddalar tezroq almashinadi. Shuning

uchun oziq moddalar va kislorod kamchiligi miyaning kulrang moddasiga kuchli taʼsir koʻrsa-

tadi. Nerv sistemasining faoliyatida bir neyrondan ikkinchi neyronga yoki boshqa hujayraga

impuls utishida fiziologik faol moddalar — mediatorlar muhim rol oʻynaydi.

Nerv sistemasining ishlashida biotoklar (bioelektr potensiallari) muhim ahamiyat kasb etadi.

Ular qoʻzgʻalish jarayonining harakterli belgisi boʻlib, nerv impulslarining utishida katta

ahamiyatga ega. Nerv sistemasi biotoklarini sezgir asboblar yordamida qayd qilish Nerv

sistemasi fiziologiyasini oʻrganishda asosiy usullardan biridir, baʼzan odamdagi Nerv

sistemasi kasalliklarini aniqlashda ham bu usul qoʻllanadi.

I. P. Pavlov nerv sistemasining tiplari (hayvonlar va odam oliy nerv faoliyatining individual

xususiyatlari) haqidagi tushunchani fiziologiyaga kiritgan. Qoʻzgʻalish va tormozlanish

jarayonlarining kuchi muvozanatlanganligi, harakatchanligi kabi 3 ta asosiy funksional

xossani nazarda tu-tib, Nerv sistemasining odam va hayvonlar uchun umumiy boʻlgan

quyidagi tiplari aniqlangan: 1)juda jonsarak tipda qoʻzgʻalish va tormozlanish jarayonlari

kuchli, ammo muvozanatlashmagan (qoʻzgʻalish tormozlanishdan ustun) boʻladi; 2) juda

serharakat tipda nerv jarayonlari juda kuchli, muvozanatlashgan va yaxshi harakatchan (tez

almashinadigan) buladi; 3) juda yuvosh tipda nerv jarayonlari kuchli, muvozanatlashgan, lekin

harakatchanligi kamroq (sekin almashinadigan) buladi; 4) nimjon tipda nerv jarayonlari sust,

bosh miya poʻstlogʻidan nerv hujayralarining ish qrbi-liyati past boʻladi. I.P. Pavlov Nerv

sistemasining tiplari bilan odamlarning 4 xil temperamenti (mizoj) oʻrtasida oʻxshashlik

borligini anikdadi. Jonsaraktipxolerik temperamentga, serharakat tip sangvinik tem-

---

peramentga, yuvosh tip flegmatik temperamentga, nimjon tip melanxolik temperamentga

mos keladi.

Ahmedov N., Sodiqova N., Normal anatomiya, normal fiziologiya, T., 2003.

Nosir Ahmedov.

[1]

1. 

OʻzME

. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ko‘proq o‘rganish

Ushbu maqolada 

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi

 (2000-2005)

maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Nerv sistemasiga oid ushbu maqola 

chaladir

. Siz uni 

boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?title=Nerv_sistemasi&action=edit)

 

Vikipediyaga

 yordam berishingiz mumkin.

"

https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?

title=Nerv_sistemasi&oldid=23933

50

" dan olindi 

Adabiyot

Manbalar

---

 

Soʻnggi tahrir 19 kunlar avval Avazbek Jamuratov tomonidan amalga oshirildi  

Vikipediya