NəSİMİNİN İraq divani
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Mövlanə Seyid İmadəddin Nəsimi Əbülfəzl İraq divanı Bakı -1987 Tərtib edən - Qəzənfər Paşayev, Redaktor, lüğət və şərhlər – Məmmədəli Əsgərov NƏSİMİNİN İRAQ DİVANI Ədəbi əlaqələr genişləndikcə bir sıra Yaxın Şərq ölkələrində Azərbaycan ədəbi dilinin inkişafında və formalaşmasında müstəsna xidmətləri olan Azərbaycan xalqının qüdrətli sənətkarı Nəsiminin yeni-yenl əlyazma nüsxələri aşkar edilir. Bu, şairin sağlığında və ölümündən sonra onun poeziyasının Şərq ölkələrində yüksək qiymətləndirildiyinə, geniş yayıldığına və böyük rəğbət qazandığına dəlalət edir. Şairin İraq Divan nüsxəsinin üzə çıxarılması dediklərimizə sübutdur. Nəsiminin İraq Divan nüsxəsini bizə Kərkük vilayətinin Tus Xurmatu qəzasının Bəşir kəndində yaşayan, yaşı yüzü keçən, özünü Şah İsmayılın nəvə- nəticələrindən hesab edən Səyid Heydər töhfə etdi. Divanın üzü Molla Turab ibn Molla Səfil, ibn Molla Əmir tərəfindən köçürülmüşdür. Tünd qəhvəyi rəngli, qalın dəri cildli bu divan nüsxasi 286 səhifədən ibarətdir. Əlyazmanın vərəqləri iki sütunludur. Divanın səhifələrində 14-19 beyt vardır. Ölçüsü 15-21 santimetrdir. Digər nüsxəsində şairin 400-dən artıq şe’ri verilmişdir. 398 şe’r Nəsimi təxəllüsü ilə tamamlanır. Üç şe’r şairin ilk təxəllüslərindən olan Səyyid Nəsimi təxəllüsü ilə bitir. Bu divan nüsxəsində Hüseyni təxəllüsü ilə yazılmış şe’rlərə və rübailərə təsadüf edilmir. Üz qabığının iç tərəfində “Varlıya qürbət də vətəndir, yoxsula vətən də qürbətdir”, -yazılmışdır. Divan Nəsiminin “İştə gör” şe’rilə başlanır və şairin həcmcə böyük bir şe’rilə tamamlanır. Son misralar belədir: Cümlənin rizqin verdin, əzəl qism eylədin, Kiminin yediyi ğəmdir, kiminin yağ ilə bal. Ey Nəsimi, sən yürütdün töhvidi yer üzünə, Yenə min əstəğfürülla, əfv qıl, ya zülcəlal. Divan nüsxəsinin üzünün köçürülmə tarixi və kitab haqqında məlumat axırda verilmişdir: Ruzi-şənbə bu kitab oldu tamam, Ol Rəsulun ruhuna yüz min salam. Kətabə hul-kitab Molla Turab, İbn Molla Səfil, ibn Molla Əmin. 1269 (1853-Q. P.) Divan nüsxəsi səhifələnməmiş, klassik divan quruluşunda son hərflərə müvafiq düzülmüşdür. Hər səhifədəki son söz o biri səhifədə təkrarən yazılmışdır. “Payi- səhifə” (səhifə ayağı) adlanan bu üsuldan vaxtilə geniş istifadə edilmişdir. Bir çox ölkələrdə kitab səhifələrinin nömrələnməsinə XVI əsrdə başlansa da, Şərq ölkələrində köhnə “nömrələmə” üsulu XIX əsrin axırlarına qədər davam etdiyinə görədir ki, Nəsiminin İraq Divan nüsxəsində də bu ənənəyə riayət edilmişdir. Nüsxənin bədii tərtibatı yoxdur. Şe’rlər bir-birindən şairin təxəllüsü olan qoşa misralar və iki sətirlik boş yerlə ayrılır. Bir neçə yerdə ləkə olmasına baxmayaraq, mətn aydın və oxunaqlıdır. Divanın əvvəl və orta vərəqlərindən bir neçəsi cırılmışdır. Bu nüsxəyə şairin yalnız Azərbaycan dilində yazdığı qəzəllər və iki tiyuq daxil edilmişdir: Ya rəb, məni sən aləmə sərtac etmə, Həm siflələrin tirinə möhtac etmə. Ya rəb, mənə bir gəncü qənaət ver kim, Namərdə degil, mərdə də möhtac etmə. Ya ilahi, kimsə heç ac olmasın, Ac olub namərdə möhtac olmasın. Bimürüvvət görməsin dövlət üzün, Bihəmiyyət sahibi-tac olmasın. Bu əvəzsiz xəzinəni İraqa üçüncü səfərim zamanı (1972-1975) iraqlı ədəbiyyatşünas Əbdüllətif Bəndəroğlu ilə əldə etdik və dili Azərbaycan dilindən fərqlənməyən, özünü türkman adlandıran Nəsimi, Füzuli xələflərinin mədəniyyət incisi olan “Yurd” qəzetində bir silsilə məqalə və yazılarla çıxış etdik. “Ürəklərdə yaşayan şair Nəsimi” adlı məqalədə oxuyuruq: “Böyük şairimiz Nəsiminin anadan olmasının 600 illiyi münasibətilə Sovetlər Birliyində (Azərbaycanda) bu ilin əylul (sentyabr) ayında möhtəşəm şənliklər yapılacaqdır. Bu xüsusda Əbdüllətif Bəndəroğlu ilə filologiya elmləri namizədi Qəzənfər Paşayevin Nəsimi haqqında hazırladıqları kitabı avqust ayında çapdan çıxacaqdır. Kitabdan bir parçanı veririk...” (Bağdad, “Yurd” qəzeti, 16 may 1973-cü il). Qeyd etmək lazımdır ki, hər gün Bəndəroğlunun Baş redaktor olduğu “Yurd” qəzeti redaksiyasında görüşür, şairin bu nadir Divan nüsxəsinin uzünü köçürür, əlimizdə olan kitab və materiallarla müqayisə edirdik. Bir neçə aydan sonra işi başa vurduq. Lakin işin gedişi göstərdi ki, əldə etdiyimiz əlyazma nüsxəsi haqqında qəti söz demək üçün topladığımız material kifayət deyildir. Buna görə də mən “Yurd” qəzetində “Nəsimi Divanı və biz” adlı yazı ilə çıxış etdim: “Bir neçə say öncə “Yurd” qəzetində “Nəsimi divanının İraq nüsxəsinin tapılması və həmin nüsxə əsasında Əbdüllətif Bəndəroğlu ilə bu nüsxə haqqında kitab yazacağımızı vəd etmişdik. İşimin çoxluğu üzündən və istənilən qədər material olmaması səbəbindən bu işdən mən vaz keçdim. Biz Bəndəroğlu ilə bu divan nüsxəsi haqqında fikir mübadiləsi apardıq və bu nüsxənin üzünü kiril (rus) əlifbası ilə köçürtdük. Ancaq işə başlamadıq. Hər kəs ayrıca işinə başlaya bilər. Güman edirəm ki, Əbdüllətif Bəndəroğlunun yapacağı Nəsimi kitabı İraq türkmanlarına, onların dilində yazan beyük şairin yaradıcılığını tanımaqda bir yardım olacaqdır. Bu yolda arxadaşım Əbdüllətif Bəndəroğluna müvəffəqiyyətlər diləyirəm” (Bağdad, “Yurd”, 25 iyul 1973). Sonralar Əbdüllətif Bəndəroğlu vəd etdiyi kitabı buraxdı. Lakin bu kitab həmin əlyazma nüsxəsi barədə nə tam məlumat verir, nə də bütün se’rləri əhatə edir. Qeyd etmək kifayətdir ki, Ə. Bəndəroğlu kitabına Nəsiminin İraq Divanında verilən 400- dən artıq se’rin yalnız 95-ni daxil etmişdir. Həmin se’rlərin bəzisi yarımçıq verilmiş və demək olar ki, kitabda gedən se’rlərin hamısına şairin başqa əlyazma nüsxələrində və Bakıda çap olunmuş kitablarda rast gəlinir. Bundan başqa tədqiqatçının əlində kifayət qədər material olmaması üzündən şairin İraq Divan nüsxəsinin bir çox səhifələrində təsadüf edilən se’rlərin (məs: 3,13- 14,18, 60-61, 64, 64-65, 74, 75, 81, 101, 101-102, 102, 117, 154, 155, 190-191, 201- Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|