NəSĠman yaqublu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Eyni zamanda, tədqiqatımızda azərbaycanlıların İkinci Dünya müharibəsindəki iştirakı ilə bağlı respublikamızda nəşr olunan tədqiqat işlərinə və əsərlərə də diqqət yetirilmişdir. (151, 25, 204) İkinci Dünya müharibəsindən sonra Sovet İttifaqında sırf ideoloji və təbliğatı, həm də müharibə tarixi istiqamətdə çap edilmiş əsərlər də diqqətimizdən kənarda qalmamışdır. (250, 267, 269, 285, 294, 298, 299, 301, 302, 303, 304, 305, 306, 307, 310, 311, 313, 314, 315, 322, 331, 345, 347, 350, 230, 231, 233, 236, 239, 244, 259, 329, 331, 376, 379, 258, 276) Bu da mövzunun araşdırılmasında əsaslı mənbələr sayıla bilər. Mövzunu araşdırarkən, Almaniya mənbələrinə və alman tədqiqatçılarının əsərlərinə də müraciət etmişik. Belə ki, dövriyyəyə gətirilən əsərlər sırasında tanınmış alman tədqiqatçısı P. Mühlenin “Qamali xaç ilə Qızıl yıldız arasında” kitabı (395) zəngin arxiv materialları əsasında yazılmışdır. Əsərdə ayrı-ayrı xalqların təmsilçiləri olan legionerlərin fəaliyyəti bütün genişliyi ilə əksini tapmışdır. Kitabda Azərbaycan legionerlərinin təbliğat istiqamətində gördüyü işlər haqqında məlumatlar da az deyil. Bundan əlavə, müəllif Almaniya höküməti rəhbərliyinə aid çoxlu sənədlərlə, tanınmış siyasətçilərə, şəxslərə aid yazışmalarla bağlı da oxucuları bilgiləndirmişdir. Ensiklopedik informasiya verməsi və müxtəlif xalqlara aid legionların fəaliyyətini əhatə etməsinə görə kitab böyük əhəmiyyətə malikdir. Dəyərli məlumatlarla zəngin olan digər tədqiqat əsərinin müəllifi isə tanınmış alman alimi Yoahim Hoffmandır. Hərb tarixinin görkəmli raşdırıcısı olan Hoffmannın 1976-cı ildə Almaniyanın Frayburq şəhərində nəşr edilən “Şərq legionerlərinin tarixi” (393) əsəri oxucularda böyük maraq doğurdu. Müəllif yeni və orijinal mənbələr əsasında Şərq hissələrinin yaranması, Polşada məskunlaşması, legionlarda təbliğat, dini məsələlərə önəm verilməsi, hüquq və təhlükəsizlik problemlərinin önə çəkilməsi hallarını geniş olaraq açıqlamışdır. Kitabda Krım tatarlarını, Azərbaycan legionerlərinin fəaliyyəti elmi dövriyyəyə gətirilmişdir. Əsərdə Şərq legionları qərargahı ilə Almaniya hakim dairələri arasında münasibətlər geniş açıqlanmış, legionların təşkilati quruluşlarına da toxunulmuşdur. Mövzunun öyrənilməsi baxımından alman tədqiqatçısı Y. Hoffmanın digər əsərinin – “Vlasov ordusunun tarixi”nin də əhəmiyyəti böyükdür. Bu dəyərli tədqiqat əsəri 1990-cı ildə Parisdə rus dilində nəşr edilib. “Yeni Rus tarixi”nin araşdırılması seriyası ilə səkkizinci kitab olaraq buraxılan əsər tanınmış yazıçı A.İ.Soljenitsinin ümumi redaktorluğu ilə nəşr olunmuşdur. (371) Əsərdə yalnız Vlasov ordusunun deyil, bütövlükdə Alman məqamlarındakı legionların taleyi ilə bağlı çoxlu maraqlı faktlar açıqlanır. Qeyd edək ki, Y. Hoffmanın istər 1971-cü ildə nəşr edilən “Almanlar və kalmıklar” əsəri, (391) 1976-cı ildə istərsə də çap olunan “Şərq legionları tarixi”nin bir neçə dəfə təkrar nəşri seçilən mövzunun aktuallığını sübut edirdi. Almaniyada legionerlərlə bağlı bir sıra kitablar da çap edilmişdir. (387, 390, 392) Bundan əlavə ayrı-ayrı xarici ölkələrdə nəşr edilmiş bir sıra dəyərli əsərlər də tədqiqatımızın əsas mənbəyi olmuşdur. Belə ki, ABŞ-da, Fransada, İtaliyada və Kanada da keçmiş sovet legionerlərinin fəaliyyətini əhatə edən kitablardan da faydalanmaq mümkündür. (385, 401, 386, 388, 394, 397, 210, 213, 248, 375) Azərbaycan legionerlərinin fəaliyyətini öyrənərkən tədqiqatımızda onların həmin dövrdə Almaniyada nəşr etdikləri mətbuat nümunələrindən də bəhrələnmişik. Legionerlərin nəşr etdikləri “Hücum”, “Azərbaycan” qəzetləri, “Milli Birlik” jurnalı olduqca əhəmiyyətli mənbələrdir. Çətinliklə əldə etdiyimiz “Azərbaycan” qəzetinin müəyyən nüsxələrindən ciddi mənbə olaraq faydalanmışıq. (6, 7, 8) Mövzumuzu araşdırarkən Almaniyanın Münhen şəhərində çap olunmuş “Azərbaycan” jurnalının materiallarından da bəhrələnmişik. (2, 3, 9, 10, 11) Azərbaycan Milli Birliyinin orqanı olan bu dərgi həm Azərbaycan, həm də rus dilində nəşr olunurdu. Jurnalda Ə. Düdənginskinin, C. Hacıbəylinin və başqalarının çoxlu sayda dəyərli yazıları çap edilmişdir. Legionerlərin fəaliyyətinin tədqiqi baxımından jurnalda çap olunan müxtəlif xatirə yazılarının da əhəmiyyəti dəyərlidir. Azərbaycan legionerlərinin İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı taleyinin öyrənilməsi baxımından da jurnal ciddi mənbə olaraq qəbul edilə bilər. Mövzumuzu araşdırarkən Türkiyədəki mənbələrdən ciddi bəhrələnmişik. Keçmiş legioner B. Mirzə haqqında bu ölkədə nəşr edilmiş kitabında Azərbaycan legionerləri ilə də bağlı maraqlı məlumatlar vardır. (400) Bundan əlavə, mövzunun tədqiqi prosesində Türkiyədə yaşayan tanınmış mücahid Məhəmməd Kəngərlinin zəngin arxiv sənədlərindən də istifadə etmişik. Hazırda Türkiyədə yaşayan, həmyerlimiz olan, Azərbaycan Milli Mərkəz başqanı M. Kəngərlinin mühacirət tariximizlə bağlı maraqlı arxivi vardır. Eyni zamanda, Türkiyədə nəşr edilən “Azərbaycan” (12, 4), “Mücahid” (18, 19), “Türk yolu” (403) jurnallarındakı materiallardan geniş istifadə etmişik. İstanbulda nəşr edilən “Türk yolu” jurnalının yeddinci sayı bütövlükdə mayor Fətəlibəyli-Düdənginskiyə həsr olunub, jurnaldakı yazılar Azərbaycan legionunun yaradılmasının, fəaliyyətinin geniş öyrənilməsinə böyük köməklik göstərir. Azərbaycan legionu probleminin açıqlanmasında, obyektiv həllini gözləyən sualların aydınlaşmasında bu yazıların faydası vardır. Qeyd edək ki, bu mövzunu araşdırarkən Rusiyada, Belorusiyada, Qazaxıstanda, Gürcüstanda nəşr edilən kitablara, mənbələrə də istinad etmişik. Belə ki, Hitlerlə, Stalinlə, faşizm və bolşevizmlə əlaqəli son illərdə nəşr edilmiş əsərlər də diqqətimizdə olmuşdur. Y.Ribbentropun, V. Suvorovun, Göbbelsin və digərlərinin kitablarında, xatirələrində maraqlı faktlara rast gəlmək mümkündür. Bu əsərlərdə və memuarlarda İkinci Dünya hərbi zamanı Almaniya hökümətinin və Sovet dövlətinin çoxlu məqamları görünməkdədir. (214, 228, 229, 249, 260, 265, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|