Nəsrin SÜleymanli
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I FƏSĠL ETNĠK MÜNAQĠġƏLƏRĠN ĠNFORMASĠYA QARġIDURMASI
12 I FƏSĠL ETNĠK MÜNAQĠġƏLƏRĠN ĠNFORMASĠYA QARġIDURMASI Son illərin etnik münaqişələrinin xarakterik xüsusiyyətlərindən biri onun informasiya modelinin ön xəttə çıxarılmasıdır. Bu modelin hansı məzmunda olması etnik münaqişə tərəflərinin siyasi mövqeyi və siyasi niyyətləri ilə müəyyənləşir. Nəzərə alınsa ki, etnik münaqişələrin ən azı iki tərəfinin (subyektinin) olması mümkündür, məntiqi olaraq həmin mü- naqişənin informasiya modeli də ən azı iki mövqedə formalaşdırıla bilər. Etnik münaqişənin informasiya modeli qısa deyilərsə, münaqişə tərəf- lərinin həmin münaqişə ilə bağlı baxışlarının informasiya əksidir. Bura etnik münaqişənin başlanmasının səbəbləri, hərəkətverici qüvvələri, qar- şıya qoyulan məqsədləri, perspektivi, nəticələri, tarixi və s. ilə bağlı mü- naqişə tərəflərinin informasiya ilə ictimaiyyətə təqdim olunan mövqeyi, münaqişə ətrafında cərəyan edən hadisələrin məqsədyönlü şəkildə işıq- landırılması, qarşı tərəfin baxışlarının qeyri-doğruluğunun sübut edilməsi- nə cəhd göstərilməsi və s. daxildir. İnformasiya istehlakının kifayət qədər artdığı bir dövrdə etnik mü- naqişə tərəfləri istər daxili auditoriya üçün, istərsə də ətraf aləm üçün münaqişənin qarşıya qoyulan məqsədlərinə uyğun olan mənzərəsini for- malaşdırıb informasiya vasitəsi ilə təqdim etməklə daha geniş ictimai və beynəlxalq dəstək qazanmağa ümid bağlayırlar. Hazırkı dünyanın geopo- litikasında ciddi əhəmiyyət kəsb edən ictimai-siyasi hadisələrin hansı is- tiqamətdə inkişaf etməsində isə informasiya axınlarının təsiri altında for- malaşan siyasi baxışların böyük rolu vardır. Etnik münaqişələrin informasiya modeli kifayət qədər dinamik ola və vaxtaşırı təkmilləşə bilər. Bu, etnik münaqişə tərəflərinin qarşıya qoydu- ğu strateji məqsədə çatmaq üçün hansı mərhələlərdən keçməsi, hansı tak- tiki vasitələrə əl atması, hansı daxili və xarici şəraitlə qarşılaşması, hansı hərəkətverici qüvvələrə malik olması və s. amillərlə bağlı ola bilər. Lakin istənilən halda etnik münaqişənin informasiya modelinin formalaşması münaqişə tərəflərinin informasiya fəaliyyətinin tərkib hissəsidir. Münaqişə tərəflərinin cəlb olunduğu münaqişə ilə bağlı mövqeləri qarşıdurma xarakteri aldığı üçün onların informasiya fəaliyyəti də infor- masiya qarşıdurması və informasiya müharibəsi kimi özünü göstərir. Əs- lində, etnik münaqişənin informasiya modeli də məhz tərəflərin informa- siya qarşıdurmasının və informasiya müharibəsinin nəticəsi kimi özünü göstərir. 13 1. Etnik münaqiĢə və informasiya qarĢıdurması Müasir qloballaşan dünyanın həyatında baş verən ictimai-siyasi pro- seslərin, o cümlədən etnik münaqişələrin idarə edilməsini informasiyasız təsəvvür etmək çətindir. Bu da bəşər aləmində informasiyanın rolunun artması ilə bağlıdır. Ünsiyyət texnologiyalarının müasir inkişaf səviyyəsi dünyanın özünü böyük bir informasiya mühitində birləşdirməkdədir. Ona görə də fərdi və ictimai həyatın tənzimlənməsində informasiyanın təsir imkanları artmaqdadır. Ətraf aləmdə baş verənlərin, cəmiyyətdə yer alan dəyişikliklərin öyrənilməsi və gündəlik və perspektiv fəaliyyətin də bu dəyişikliklərə uyğunlaşdırılması insanın, toplumun və cəmiyyətin tə- bii ehtiyaclarından biridir. İstənilən ictimai, siyasi proses daxilində düz- gün istiqamət seçməyin başlıca şərtlərindən biri də məhz həmin proses haqqında yetərli informasiyaya malik olmaqdır. İstənilən məsələyə mü- nasibət bildirməyin ilkin şərti, həmin məsələ haqqında informasiya əldə edilməsidir. İstənilən məsələyə ictimai münasibətin öyrənilməsinin əsas şərtlərindən biri də həmin məsələ haqqında informasiyanın ictimaiyyətin istifadəsinə verilməsidir. İnsanların, toplumların və cəmiyyətin ictimai, siyasi, iqtisadi, mədəni, məişət maraqlarının öyrənilməsində də informa- siyanın rolu artmaqdadır. İnformasiya, sadəcə, məlumatlandırma və maarifləndirmə mənbəyi deyil. Onun qısa zamanda ictimai şüura təsir etmək, ictimai şüuru mani- pulyasiya etmək və nəhayət ictimai şüuru istiqamətləndirmək imkanı vardır. Məharətlə çatdırılmış informasiyanın maddi qüvvəyə çevrilməsi imkanı çox böyükdür. İctimai fikrin formalaşmasının və ya ictimai şüu- run əks-təsirlərdən qorunmasının başlıca mənbələrindən biri də düzgün çatdırılmış informasiyadır. Bu baxımdan informasiyanın böyük ictimai qüvvəsi də vardır. Məhz buna görədir ki, informasiyanın əldə edilməsi, onun istehsalı və yayılmasının çevikliyi dövlətin və ya müvafiq qurum- ların güc göstəricilərindən biri kimi tanınmaqdadır. Təsadüfi deyil ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarının hərbi doktrinasında informasiya dövlətin dörd güc mənbəyindən biri kimi xarakterizə olunur. Dövlətin digər güc mənbələri kimi isə diplomatiya, iqtisadiyyat və hərbi qüvvə göstərilir (1). Əslində, dövlətin digər güc mənbələrinin formalaşması da onların ət- rafında müvafiq informasiya fəaliyyətinin düzgün qurulmasından çox asılıdır. Yuxarıda qeyd olunan xüsusiyyətinə görə, informasiya cəmiyyət həyatının idarə edilməsinin əsas vasitələrindən birinə çevrilmişdir. İnfor- 14 masiyanın daşıyıcıları olan kütləvi informasiya vasitələri hətta dördüncü hakimiyyət kimi də tanınır (2). Doğrudur, inkişaf etmiş dövlətlərdə kütləvi informasiya vasitələri dövlətin nəzarətindən kənarda olsa da, bu heç də onların təsir imkanlarını məhdudlaşdırmır. Kütləvi informasiya vasitələri ilə ictimaiyyətə çatdırı- lan informasiya axını ictimai şüurun istiqamətləndirilməsinin əsas mənbə- lərindən biri kimi qalmaqda davam edir. Bu baxımdan informasiya axını insanlara təsir üçün ənənəvi istifadə edilən bir sıra güc vasitələrini də əvəz etmək qabiliyyətinə malikdir. Məsələn, amerikalı mütəxəssislərin bildirdiyinə görə, kütlənin iradəsini polis və ordunun gücü ilə ələ almaq mümkün olmasa, bu işi informasiya-təsir vasitəsi ilə həyata keçirmək mümkündür (3). Cəmiyyət həyatında baş verən ictimai proseslərin və o cümlədən etnik münaqişənin kütləviləşməsində də informasiyanın rolu böyükdür. Çoxlu sayda fərdlərin şüurlarının ictimailəşməsi, onlarda oxşar etnik təfəkkürün formalaşması və idarə edilməsi müvafiq informasiya siyasətinin möv- cudluğu ilə bağlı ola bilər. Həmin xüsusiyyəti bütün etnik münaqişələr- də, o cümlədən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nümunəsində tapmaq mümkündür. Bu münaqişənin təcrübəsi bir daha göstərdi ki, etnik müna- qişə ətrafında qurulan informasiya fəaliyyətinin xarakterindən və məz- munundan asılı olaraq münaqişənin qabaqlanmasına və ya onun qızışdı- rılmasına, münaqişə ilə bağlı geniş ictimai fikir formalaşdırılmasına, mü- naqişənin lokallaşdırılmasına və ya onun beynəlxalq müstəviyə çıxarıl- masına, münaqişənin dinc həllinə və ya hərbi müstəviyə keçirilməsinə nail olmaq olar. İnformasiyalar öz xarakteri etibarilə müxtəlif qütblüdür və bunu etnik münaqişələrin nümunəsində də müşahidə etmək mümkündür. Münaqişə subyektlərinin problemə ictimai münasibəti, hər şeydən əvvəl, informasi- ya qarşıdurması şəklində öz ifadəsini tapmaqdadır. Ona görə də XX əsrin sonlarında keçmiş sovet məkanında meydana gələn, o cümlədən də Dağ- lıq Qarabağ münaqişəsi özünü ilk növbədə informasiya qarşıdurması ki- mi nümayiş etdirmişdir. Əslində, informasiya qarşıdurması hazırda etnik münaqişələrin ayrılmaz elementinə çevrilmişdir. Bu da etnik münaqişələ- rin təbiəti ilə bağlıdır. Yəni, etnik münaqişələr elə bir ictimai-siyasi hadi- sədir ki, o, ilk növbədə özünü etnik mövqelərin, baxışların qarşıdurması kimi göstərir və tərəflərin informasiya qarşıdurması ilə müşayiət olunur. Cəmiyyət daxilində informasiya qarşıdurmasına ən qədim zamanlar- dan rast gəlinir. Mütəxəssislərin fikrincə, informasiya qarşıdurması hələ Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|