NəŞRİyyatdan

NARAHAT GÜNLƏR

Üçüncü il idi ki,qırmızı kirəmidli evdən Adilin tarının səsi eşidilmirdi. Üçüncü ildi ki, o, həyətdə meynənin kölgəsində kitab oxumurdu. Bu müddətdə qırmızı kirəmidli evdə heç bir yenilik baş verməmişdi. Bir dəyişiklik vardısa, o da Laloçkanın ayağının bu həyətdən tamam kəsilməsi idi. Bütün səylərin boşa çıxdığını ikinci dəfə yəqin edən Laloçka indi nəinki Diləfruzgilə gəlib-getmirdi, hətta ona acıq vermək üçün Adildən də gözəl, ağıllı bir cavan oğlana nişanlandığı barədə xəbər göndərirdi. Diləfruz bu xəbərə inanmırdı. Ancaq gedib öyrənməyə də üzü gəlməmişdi.Qızın anasından utanırdı.

Arvadının dönə-dönə təkid etməsinə baxmayaraq Rəhman Laloçka barədə oğluna heç bir söz deyə bilməmişdi. Laloçkanı, anasını da qırmızı kirəmidli evdən küsdürən bu idi. “ – Qoy onlar bizə yalvarsınlar! – deyə Laloçkanın anası qızına ciddi tapşırıq vermişdi. – Bir də onlara getsən, əminə deyərəm qıçlarını sındırar...”

İndi Diləfruz təkcə həyət-bacaya deyil, Rəhmanın Moskvadan gətirdiyi şeylərə də yiyəlik edirdi. O, mallara özü qiymət qoyur, müştəriləri özü qəbul edir, onlarla özü danışırdı.

Əvvəllər Diləfruz Adildən ehtiyat etdiyi üçün satılası şeylərin hamısını zirzəmidə saxlatdırırdı. İndi isə arvadın təcrübəsi artmışdı. Evi yoxlamağa gələnlər zirzəmidə gördüklərinin nə məqsədlə gizlədildiyini dərhal başa düşəcəkdilər. Ona görə də Adil gedəndən sonra Diləfruz, satılası iri şeyləri otaqlarında yerbəyer eləmişdi. Pəncərədəki elektrik samovarı, stol üstündəki radioqəbuledici cihaz, bufetdəki çay dəsgahı, paltar şkafındakı cürbəcür parçalar belə satlıq idi.

Lakin necə deyərlər, vəzndən yüngül, qiymətdən ağır şeylər yenə pünhanda saxlanılırdı.

Vaxtsız-vədəsiz gündə bir neçə dəfə küçə qapısının zəngi çalınır, Diləfruzun tanış adamları, almaq istədikləri şeyləri soruşurdular. Arvad, kiminin pişvazına çıxıb gülər üzlə evə dəvət edir, kimini də elə qapıdan yola salırdı.

−Diləfruz bacı, Rəhmana bizim arvad üçün qızıl saat tapşırmışdım, gətiribmi?

−Hazırdır, qardaş, içəri keç.

−Diluşa, mənim redikülüm gəlib çıxdı?

−Sən deyəndən tapa bilməyib, bu dəfə gətirəcək.

−Ay bacı, kişi evdədir?

−Nə sözünüz varsa, mənə buyurun.

−Rəhmana drap paltoluq demişdim.

−Var, qarasındandır.

Əsl bəzirganlıq edən Diləfruz üçün hər səfərində minlərlə mənfəət gətirən ərinin işindən gözəl peşə yox idi.

Ancaq Rəhmanı həmişə bir məsələ narahat edir, onu qorxuya salırdı: “Birdən evi yoxlasalar, mən neynərəm? Şeytan qulağı kar olsun, şər deməsən, xeyir gəlməz. Bəyəm qonum-qonşu arasında azdır gözü götürməyən, mərdimazar, paxıl adamlar?! Deməzlərmi ki, ay provodnik Rəhman, sən bu qədər mal-dövləti necə yığmısan? Desəm ki, ata-babadan qalan avadanlığımdır, buna heç dəyyus inanmayacaq. Diləfruz da ağına-bozuna baxmır, hamıdan sifariş qəbul edir. Eh, adam bir qarın çörəyi də nuşicanlıqnan yeyə bilmir”.

Bir gün qırmızı kirəmidli evə səs-küy, Rəhmanla Diləfruzun canına vəlvələ düşdü...

Arvad qapını açanda tanımadığı bir kişi ilə qarşılaşdıqda özünü itirdi. Diləfruz səhv etməmişdi: gələn mülki paltarda olsa da milis nəfəri idi.

−Bağışlayın, bacı əriniz evdədirmi? – deyə o ehtiramla xəbər aldı.

−Bəli, qardaş, gözləyin bu saat çağırım... – Diləfruz özünü güclə ələ alaraq yuxarı qaçıb əhvalatı ondan əvvəl Rəhmana xəbər vermək istəyəndə kişi qoymadı.

−Siz zəhmət çəkməyin, − deyə milis nəfəri Diləfruzu qabaqlayıb aynabəndə qalxdı.

Bu dəqiqə Diləfruzun termometr istəyən vaxtı idi! Ancaq...

Vəziyyəti təhlükəli görən arvad, milis işçisinin evə keçdiyini yəqin etcək tez özünü zirzəmiyə saldı. Oradakı qiymətli şeyləri cəldliklə şalına büküb kiçik pəncərədən küçəyə tullandı və bircə anda dalana keçərək yox oldu.

Milis işçisi Rəhmanın otaqlarında ancaq iki şeydən – hələ işə salınmamış radioqəbuledici cihazdan, bir də şkafdakı ipək, yun parçalardan şübhələndi. O, radio cihazının pasportunu istəyəndə Rəhman:

−Əldən almışam, − dedi. – Heç belə piryomniki alverçi köpək uşaqları qoyur ki, maqazində qalsın. Xam-zad deyilsən ki! Hələ aldığım da cəmi-cümlətanı heç bir həftə olmayıb... Əşi bura bax, bunu qəbrə qoyasan, − o, sillə ilə öz üzünə vurdu – səni düz başa salmayıblar. Rəhmətliyin oğlu, sən də şübhələnməyə adam tapdın?.. O parçalar ki, deyirsən, gizlətmirəm, onlar da mənim özümündür; üç ildir xırda-xırda köpük-quruş boğazımdan kəsib oğluma almışam, toyuna hazırlamışam. Özü də Moskvada oxuyur... – Rəhmanı əslində də bu şeylər o qədər narahat etmirdi. Onun qorxusu zirzəmidən idi. Bunun üçün də söhbəti uzadıb onu yubandırmağa çalışırdı. – Əşi, inanmırsan, bu da mənim dokumentlərim! – O, cibindən çıxardığı kiçik köhnə kitabçaları, qat kəsmiş əzik arayışları stolun üstünə tökdü. – Bir bunları xahiş eləyirəm varaqlayıb oxu. Oxu gör mən şübhələnməli adamam.

Milis nəfəri bu danışıqlara əhəmiyyət vermədən şübhələndiyi şeyləri və evin bir sıra qiymətli əşyalarını qeydə alıb aşağı enəndə Diləfruz həyətdə pilləkən üstə oturmuşdu. Gələn adam zirzəmini də yoxladıqdan sonra Rəhmanın onunla milis idarəsinə getməsini xahiş etdi.

−O da mənim bu gözlərim üstə!

Dünən Saleh müəllim məktəbdə birinci növbənin dərsini yenicə qurtarıb kabinetində əyləşmişdi ki, telefon zəng çaldı.

Müəllim gözünü oxuduğu kitabdan ayırmadan dəstəyi götürüb cavab verdi. Onunla milis idarəsindən danışırdılar.

−Necə? Baş üstə, bu saat, bu saat gəlirəm!

Saleh müəllim paltosunu geyib şlyapasını başına qoyaraq, cəld addımlarla pilləkənləri aşağı endi. Onun sonuncu dəfə − pasport almaq üçün milis idarəsinə getdiyi vaxtdan doqquz il ötürdü. Bu gün isə müəllimi, yuxarı sinif şagirdlərindən birinin işinə görə çağırırdılar.

−Sizə əziyyət verdiyim üçün üzr istəyirəm, − deyə növbətçi milis nəfəri oturmağa ona yer göstərdi. – Uşağın ata-anası işdə olduğundan sizi çağırdım. Dedim, qoy gəlib onu özünüz aparasınız, həm də dərsə gecikdirmək istəmədim.

−Çox sağ olun, buna görə sizə təşəkkür edirəm. Yaxşı, bizim bu şagirdin günahı nədir? – deyə Saleh müəllim qarşısındakı skamyada oturub başını aşağı salaraq qulaqlarının dibinə kimi qızarmış oğlanı göstərdi. Milis nəfəri onun tramvaydan hərəkət zamanı düşdüyünü və sonra da küçənin ortası ilə qaçarkən təhlükə qarşısında qaldığını bildirdi. Şagirdin dilindən belə hallara bir də yol verməyəcəyinə söz aldılar. Saleh müəllim yaylığını çıxarıb üzünün tərini sildi, ayağa qalxıb milis işçisinə təşəkkür etdi; bu barədə şagirdin valideyni ilə ciddi danışacağını ona bildirdi.

Küçəyə yenicə çıxmışdılar ki, müəllim nə barədə isə fikirləşərək addımlarını yavaşıtdı. Dayanıb gözlərini yerə dikdi. Sonra:

−Sən get dərsinə! – deyə müəllim başını qaldırıb şagirdə ciddi tərzdə tapşırdı. – Gəlləm məktəbdə danışarıq! Şagird ona hörmət elədiyindənmi, qorxusundanmı heç bir söz demədən uzaqlaşdı.

Müəllim geri döndü, milis idarəsinin qapısına tərəf irəlilədi. Ancaq içəri girmədi. Dayandı. Sonra nə fikirləşdisə, yenə qapıdan aralandı. Lakin beşcə addım getməmiş təzədən yavaşıdı. İkinci dəfə qəti bir hərəkətlə addımlayıb növbətçi otağına keçdi.

−Üzr istəyirəm, − dedi, − mənim də sizdən bir xahişim var. Zəhmət olmasa bu günlərdə vaxt edib bir bizim evə gəlin. Sizə deyəsi vacib sözüm var.

−Baş üstə.

Saleh müəllim milis nəfərinə öz ünvanını yazdırıb getdi.

Həmin axşam onlar görüşmüşdülər. Müəllim milis nəfərindən Rəhmanla maraqlanmasını xahiş etmişdi...

Lakin bu gün Diləfruzun işlətdiyi hiylə ilə bütün şübhələr alt-üst oldu. Zirzəmidən qaçırdığı şeyləri etibarlı bir yerdə gizlətdikdən sonra arvad tez özünü həyətə yetirib sakitcəsinə işin dalını gözlədi. O, ərinin milis idarəsinə aparıldığını görəndə, yeganə ümidi yenə Laloçkaya və onun hələ üzünü görmədiyi əmisinə gəldi. Arvad halını pozmadan içəri girib salamlaşdı, əziz rəfiqəsi çoxdan onlara gəlmədiyi üçün nigaran qaldığını bildirdi. Bir stəkan da çay içdi. Adildən söhbət saldı. Ancaq Laloçkanın köhnə yaralarını təzələdikdən və aradakı əvvəlki münasibəti bərpa etdikdən sonra əsl məsələni danışdı.

Nəhayət o günü Laloçka da, anası da Diləfruzla birlikdə milis idarəsinə gedib qeydə alınan şeylərin kiminki olduğunu, yaxın aylarda toya hazırlaşdıqlarını bildirdilər və hətta Laloçkanın əmisi də qardaşı arvadının xahişilə milis növbətçisinə zəng vurub Rəhmanı təmiz bir adam kimi tanıdığını etiraf etdi...

O axşam Saleh müəllim qabaqda Rəhmanın, arxasınca Diləfruzun, Laloçkanın və başqa bir qadının qırmızı kirəmidli evə gəldiyini görəndə təəccübləndi.

Bu əhvalatdan sonra istər Rəhmanın, istərsə də arvadının Laloçkagilin ailəsinə qarşı münasibəti təzələndi.

Laloçkanın əmisi onların gözündə eşitdiklərindən daha çox böyüdü.

İndi Rəhmanın ehtiyat elədiyi bir adam vardısa, o da Saleh müəllim idi. “Bircə onu bu evdən köçürə bilsəydim, dərdim olmazdı”, deyə kişi bunun üçün yollar arayırdı.

Rəhman bəd günlər haqqında fikirləşəndə istər-istəməz oğlunu xatırlayırdı. “Az qalıb, bu iki ili də birtəhər başa vuraq, sonrakı qorxulu deyil, − deyə öz-özünə təsəlli verirdi. – Sağlıq olsun, bu gün-sabah Adil dərsini qurtarıb prokuror olar. Ondan sonra istəyir lap Əflatun gəlsin, heç nədən qorxu çəkmərik”.

Buna görə də Rəhman son vaxtlar Diləfruzu dilə tutur, tətil aylarında Adili evə gətirmək istəyirdi. Arvad da etiraz etmirdi.

Diləfruzun qəlbini yumşaldan bir də Laloçka idi. İndi qız, daha nəqd qayınana gözü ilə baxdığı Diləfruza özünü bəyəndirmək üçün yenə tez-tez onlara gəlir, saatlarla ailəsinin varlı keçmişindən, əmisinin böyük qulluqda olduğundan, qohum-qardaşlarından danışırdı. Keçən dəfəki əhvalatdan salamat qurtarandan sonra Laloçkanın Adilə getməsinə Rəhman ürəkdən razı olardı. Ancaq oğlunun bu işi rədd edəcəyinə əmindi.

Laloçka bir-iki dəfə Diləfruzu evlərinə qonaq aparmışdı. Cürbəcür ləzzətli yeməklərlə dolu stolun qırağında ondan-bundan uzun-uzadı qiybət elədikdən sonra Laloçkanın anası mətləb üstə gəlmişdi. O hər şeyi Diləfruza açıq-aşkar bildirmişdi.

−Ay cüt yatan bəxtəvər, heç demirsən tək də var? Yaxşı bəs biz bu uşaqlarımızı nə vaxta qədər subay saxlayacağıq? İkisi də yetişmiş cavandır, hər şeyi başa düşürlər. Laloçkanın oğlanı gözü tutub, oğlan da ki, qızı çoxdan istəyir.

−Oğlan da istəyir?

−A... bəs sən hələ indi eşidirsən? İnişil qonaqlıq gecəsi hər şeyi bizsiz danışıb həll ediblər. Moskvaya gedəndə Adil Laloçkaya öz şəklini də yadigar verib.

Diləfruz “qonaqlıq gecəsi” sözlərini eşidəndə barmağını dişlədi. “ – İndi yavaş-yavaş məsələni başa düşürəm. Laloçkanın anası səhv eləmir – deyə arvad fikirləşdi. – Axı o gecə Adilin üzündə kiminsə dodaqlarının qırmızısı qalmışdı. Sən demə onda bayırda Laloçka ilə öpüşürmüş! İşə bax, hələ bir şəklini də bağışlayıb, qız da məndən gizlədir”.

−Bunu mən səndən də qabaq bilirəm, − deyə Diləfruz özünü xam göstərməmək üçün Laloçkanın anasının sözlərini təsdiq etdi. – Ancaq qoy Adil gəlsin, özü ilə danışsaq yaxşıdır. İndiki cavanlara etibar yoxdur. Əvvəlcə, kefləri gələndə and içirlər ki, ölürəm dərdindən, bir həftə keçir, soyuyurlar, heç salam da vermirlər.

Yeməkdən sonra Laloçkanın anası Diləfruzun dırnaqlarını manikür etməyə başladı.

−Diləfruz xanım elə bilmə ki a... Laloçka evdə qalıb, − deyə arvad fürsətdən istifadə edib malını satan dəllal kimi qızını tərifə başladı – Xeyr a... İstəyən çoxdur. Biri elə prodmaqda işləyənlərdən idi. Yaxşı maaşı, gəliri... özü də pis adam deyildi. Ancaq vermədik.

−Nə üçün?

−Yaşı bir az ötmüşdü. Elə Laloçkamın da meyli vardı.

−Neçə yaşında idi ki?

−Özü dediyinə görə qırx altı, Laloçkanın əmisi razı olmadı. Dedi, o, Nadiri taxtda görüb, Şah Abbası bələkdə, mən o yaşda kişiyə kukla kimi qızımı vermərəm. Laloçka yazıq da cınqırını çıxarmadı. – Arvad bir qədər ara verib əlavə etdi: − Diləfruz xanım, Laloçkanın səndən bircə xahişi var: deyir, gərək Adilin taqsırından keçəsən, atasıyla ona xəbər çatdırasan ki, bu yay mütləq evə gəlsin.

−Nə deyirəm ki, Laloçkanın xətri mənim üçün də əzizdir.

Diləfruzun manikürü qurtarıncayadək onlar hər şeyi danışıb qurtardılar. Oğlan evindən xəbərsiz, qız evində toy idi. O biri otaqda qapı arasından bütün söhbətləri dinləyən Laloçka sevindiyindən şlyapasını bir neçə dəfə göyə atıb tutdu.

Həmin axşam Diləfruz Rəhmanı xəlvətə çəkib məsələni təzədən ona nağıl etdi.

−Mən bu işin baş tutacağına inanmıram! – deyə Rəhman fikrini bir daha arvadına bildirdi. – Adil o qızı almaz.

−Almaz? Niyə?! – Rəhman stulunu dala çəkdi. – Adilin minnəti olsun ki, Laloçka kimi gözəl, ağıllı bir qızı ona verirlər. Bəyəm oğlan qəhətliyi-zaddır?! Adil olmaz, ondan da yaxşısını tapar. Gül təkin qızdır, yaxşı evləri, eşikləri... Laloçkanın əmisi plov yemir bığları yağa batar, özü də idarəndə böyüklərdən biri! Gördün ki, səni necə qurtardı zibildən?! Sabah sənin ona işin düşəcək. Adam pis gününü yadına salar. Gör bir qızın əmisi kimdir. Böyük vəzifəsi, altında “Pobeda”sı... Sən də deyirsən: “Adil onu almaz”. Bəs sənin ağlın hanı? Bir fikirləşmirsən ki, kimlər bizimlə qohum olmaq istəyirlər!

−Heç dəxli mətləbə var? Ay başına dönüm, mən bəgəm razı dögürəm?.. Nə deyirəm ki...

Ər-arvad özlərini hər cür təhlükədən qorumaq üçün uzun götür-qoydan sonra qəti bir qərara gəlib Saleh müəllimi çağırtdırdılar.

−Salaməleyküm, − deyə neçə illərdən bəri qırmızı kirəmidli evə qədəm basmayan müəllim, bugünkü dəvətin səbəbini bilməsə də, xoş sifətlə içəri keçdi. Onu qapıda Diləfruz qarşıladı: “xoş gəlmisən” deyib qırağa çəkildi.

−Hə, Saleh, xoş gördük. Kefin, əhvalın... Buyur, burda əyləş, − deyə müəllimi əziz bir qonaq kimi qəbul edən Rəhman da aynabənddə qoyulmuş stolun yanında ona yer göstərdi.

Diləfruz Mənsurənin qolundan tutub qırağa çəkdi:

−Sən get o biri evdə işini gör, qız xeylağı kişilərin yanında dayanmaz, − deyə məxfi söhbət üçün şərait yaratmaq istədi. Mənsurə yataq otağına getdi. Diləfruz mətbəxə keçdi.

−Belə qonşuluq olmaz axı. Bir demirsən Rəhman öldü, qaldı. Hə, necəsən? Arvad, özün?.. – deyə Rəhman onunla üzbəüz əyləşdi.

−Çox sağ olun, yaxşıyıq.

−Allah axıracan eləsin... İşlərin-zadın necədir? Bir şey çıxırmı?

Rəhmanın nəyi xəbər aldığını başa düşən müəllim özünü sındırmadı.

−Bizimki dəmir yolu deyil ki bir şey çıxsın. Müəllimin daşbaşı təkcə dərsə gecikməkdir, onu da mən eləmirəm, − deyə Saleh zarafata keçdi.

Bu açıq cavabdan xoşlanan Rəhman stulunu bir az da qabağa çəkdi:

−Neyçün? Çox nahaq yerə! Eləyənlər bəyəm səndən, məndən artıqdır? Mən eləmirəm, sənə nə olub? – O bir an ara verib əlavə etdi: − Bizdə heç o işə gecikmək də olmur. Özün bilirsən ki, dəmir yolunda dəqiqəsinə söz var.

Diləfruz əlində iri podnos içəri girdi. Bu münasibət üçün bişirib hazırladığı yarpaq dolmasını stolun üstünə qoydu. Çörəyi, araq, pivə şüşələrini, göyərtini, qədəhləri və çəngəlləri yerbəyer elədi. Rəhman əvvəlcə müəllimə, sonra stolun üstündəki şeylərə baxıb mızıldandı:

Saleh müəllim bu qonaqlığın səbəbsiz olmadığını hiss etsə də, əsl məsələdən xəbərsiz idi.

−Gərək bağışlayasan, Saleh, çoxdandı bizə gəlmirsən, indi də ki, belə. Əməlli-başlı xörəyimiz də olmadı qabağına qoyaq.

−Çox sağ ol, aclığım yoxdur, indicə yemişəm.

−Onu öz evində yemisən, bunu da bizim evdə yeyərsən. Hi-hi-hi... Bismillah elə, − deyə Rəhman araq şüşəsini götürdü, sol əlilə şüşənin boğazından yapışıb sağ əli ilə onun altından vurdu. Probka sıçrayıb qırağa düşdü. – Ayağını bizdən birkərəmə çəkdin a... Saleh, axı belə olmaz...

O, qədəhi götürüb doldurmaq istəyəndə müəllim etiraz elədi.

−Mən içməyəcəyəm, Rəhman.

−Elə bilirsən mən piyaniskə-zadam. Bunu da sənin xətrin üçün aldırmışam. Qoy adama bir stəkan tullayaq.

−Xeyr, təşəkkür edirəm, − deyə müəllim əlini döşünə qoydu. – Mən tullamıram.

−Yox... bu olmadı. Bu olmadı. Mən belə bilmirdim səni, Saleh.

Müəllimin qəti etirazını görən Rəhman, öz qədəhini araqla doldurduqdan sonra onun üçün pivə tökdü. Müəllim içmək fikrində olmasa da, bu dəfə dinmədi.

−Sağ ol, Saleh, xoş gəlmisən, öz evindir! – Rəhman qədəhini götürüb onun stəkanına vurdu. Arağı içib bığlarına sığal verdi. – Soyutma, çörəyini yeginən.

Saleh müəllim pivə dolu stəkanı stolun üstünə qoyub söhbətin dalını gözlədi. Rəhman dəsmalı götürüb dodaqlarını sildi.

−Hə, demək belə-belə işlər...

Müəllimin Adil barədə heç nə soruşmadığını görən Rəhman özü söz saldı:

−Adil də ki, sağlıq olsa, bir ildən sonra qurtarıb gəlir Bakıya.

Saleh müəllim astaca başını tərpətdi.

−Yaxşı elədim onu Moskvaya göndərməkdə, çox ağıllı iş gördüm, − deyə yenə Rəhman dilləndi. – Bir-iki ildən sonra olur prokuror.Daha nə istəyirsən?

Ara qapının cırıldadığını eşidən müəllim gözucu səs gələn tərəfə baxdı. Diləfruz o biri evdən söhbətə qulaq asırdı.

−İndi bir məsələ var, − deyə Rəhman qarşısındakı qədəhi qırağa itələdi, − sabah uşaq gəlsə, məni fikir götürüb ki, onu evləndirdim, harda yaşayacaqlar. Genə gəlin Diləfruz xanımla yola getsəydi, dərd yarı idi. Özün bilirsən ki, bizim arvad bir az tündməcazdır. (Rəhman Diləfruz barədə bu sözləri deməzdən əvvəl onun özü ilə razılaşmışdı.)

Qatıqlı dolmadan birini ağzına qoyduqdan sonra Rəhman boğazını arıtladı:

−Otaq dörd olsaydı, birtəhər keçinərdik. Məmməd də ki, böyüyüb yekə oğlan olub...

Rəhman çox danışdı, ancaq əsl mətləb üstə gəlməyə cəsarəti çatmadı. Arvadının qapı arasından elədiyi işarədən sonra özünü toplayıb dedi:

−Bilirsən, Saleh, dünyada adama yaxşılıq qalacaq, mən bu vaxta kimi bir kişinin toyuğuna kiş deməmişəm. Neyçün də deyim? Pislik kimə lazımdır?! Elə deyilmi?

−Bəli, − deyə bu mənasız söhbətlərdən darıxan Saleh müəllim qısa cavab verməklə kifayətləndi.

−Səndən iki xahişimiz var, Saleh. Gərək özün də vəzıyyətimizi nəzərə alıb kömək əlini uzadasan.

−Buyur, mümkün olan yerdən həmişə hazıram.

−Mənə, Adilə yolxərci göndərməyə, məvacibə qədər, üç-dörd yüz manat pul lazımdır.

−Baş üstə. Mən Adilin xətri üçün...

−Yox, yox, − deyə Rəhman onu danışmağa qoymadı. – Xətir-zad söhbəti olmasın, Saleh. Bu gün alıb bir həftədən sonra qaytaracağam. Uşaq Bakıya gəlməyə pul istəyir, mən də əliboş. Daha səndən yaxın kimimiz var ki! Düzdür, üç yüz-dörd yüz böyük pul deyil, ancaq özün bilirsən ki, məvaciblə dolanan adamda olmayanda olmur də. Kasıbçılığın üzü qara olsun!

Birinci xahişdən məqsəd Saleh müəllimə aydın idi.

−Baş üstə, bu düzələn məsələdir!

−İkinci xahişim odur ki, Saleh, istəyirəm yengidə Adilçün nişan aparaq...

−Lap yaxşı elərsən, − deyə müəllim xəlvəti Diləfruza tərəf baxıb, Rəhmanın sözünü təsdiqlədi. – Yaxşı soruşmaq ayıb olmasın, gözaltısı varmı?

−Var, yaxın adamlarımızdandır. Özünü də çox görmüsən, elə evimizin qızıdır.

“ − Yəqin Mənsurədir, − deyə müəllim düşündü. – Yaxşı qızdır”.

−Hə, dediyim odur ki, gəlini gətirsəm, bu ev bizə darısqal olacaq, − deyə Rəhman ürəyini ona açdı. – Bəlkə, deyirəm, bu işdə Adilin xətriyçün bizə kömək elədin...

−Doğrusu, bilmirəm bu işdə mənim köməyim nə ola bilər?

−Dediyim odur ki; acığın gəlməsin a... siz bir ər, bir arvadsınız. Mən üst-başımı satıb vardan-yoxdan çıxmağa hazıram. Təki sənin üçün şəhər içində ikiotaqlı bir ev tutum, buradakından da yaxşı, özününküləri verərsən bizə, Adil məndən uzaq düşməsin.

O, sözünü deyib susdu. İndi Diləfruz da, Rəhman da səbirsizliklə müəllimin cavabını gözləyirdilər.

Saleh müəllim hər iki əlini dizlərinə qoyub dikəldi. Deyəcəyi sözləri ürəyində ölçüb-biçdikdən sonra enli qaşlarını yuxarı qaldırıb Rəhmana baxdı:

−Mən, Rəhman... – deyə o yavaş-yavaş ayağa durdu, − səndən bir neçə yaş böyüyəm...

−Bəli, bəli, ona heç söz olmaz. Neyçün qalxdın, əyləş də.

−Savadım da səninkindən az deyil.

−Bəli, sənin ayağın biləni mənim başım bilmir. Bu nə sözdür? – Rəhman da qalxdı.

−Onda icazə ver, düzünü deyim. Adilə yol xərcini səhər mən özüm göndərərəm...

−Yox, ona mən razı olmaram!

Müəllim, Rəhmana əhəmiyyət vermədən sözünü bitirməyə çalışdı:

−O ki qaldı ev məsələsi... əgər Adil bizə gəlmək istəsə, mən məmnuniyyətlə otaqlarımın birini onun üçün boşaldaram. Yox əgər, sən fırıldaqlarının üstünü ört-basdır eləmək üçün məni uzaqlaşdırmaq istəyirsənsə, əlini döşünə qoy, bunu bacarmayacaqsan!!

Saleh müəllim “sağ ol” demədən iti addımlarla həyətə endi.

−A− a – a − ... kül başına! Bu da bizim yaxşılığımız! – deyə Diləfruz onun dalınca deyinməyə başladı.

Bütün günü bazarlıq və ev işlərilə məşğul olan Mənsurə axşamlar çox yorğun düşürdü. İndi də aynabənddə dayısı ilə Saleh müəllim arasında gedən söhbətlərlə maraqlanmayan qız, kitabı götürüb dərsini hazırlamaq istədi, bacarmadı; azacıq sonra gözlərinin qapandığını hiss edib evin bir küncünə çəkildi, kitabı örtüb başının altına qoydu, yastıqsız, döşəksiz xalçanın üstündə yuxuya getdi.

Kitabxanaçılıq texnikumunda oxuyan Mənsurə ilk günlərdən dərslərinə ciddi hazırlaşmağa başlamışdı. Qız yoldaşlarından geri qalmaq, müəllimlərinin yanında pərt olmaq istəməmişdi. Bunun üçün də ev işlərinin çoxluğuna baxmayaraq, bəzən yorğun olsa da, hamı yatandan sonra özünü xəlvətə çəkib yazmış, oxumuş və öyrənmişdi. Lakin qız bunu həmişə edə bilmirdi. Diləfruzun buyruqları təkcə gündüzlər yox, gecələr də onun vaxtını alırdı. Mənsurə dayısı arvadının bütün tapşırıqlarına əməl edirdi.

O bu evə gələndən Diləfruz əlini ağdan qaraya vurmurdu. Nə paltar yuyur, nə qab-qacaq silir, nə otaqları süpürür, nə də yerindən qalxandan sonra yorğan-döşəyi yığışdırırdı. Çox vaxt dərsdən ac, yorğun gələn Mənsurə kitab-dəftərini bir qırağa qoyub çörək yemədən bazarlığa gedir, evə qayıtcaq xörək hazırlayır, ya da başqa bir iş görürdü.

Mənsurə hələ uşaqlıqdan belə böyümüşdü. O, işin çoxluğundan şikayətlənmirdi. Qız özü hiss etmədən Adilin xətri üçün bu evə elə bağlanmışdı ki, bəzən Diləfruzun kobud cavablarına da dözürdü. Mənsurənin qəlbində Adilə qarşı, dillə deyiləsi mümkün olmayan qəribə bir hiss baş qaldırmışdı. O həmişə, hər gün, hər saat dayısı oğlunu görməyə qəlbində böyük bir ehtiyac duyurdu... Lakin Diləfruzla yaşamaq da asan deyildi! Mənsurənin Bakıya gəldiyi ikinci ildi. Lakin hələ şəhərin bir çox gəzməli yerlərini görməmişdi.

Əvvəllər anasına yazdığı məktublarda dayısından və Diləfruzdan razılıq edən Mənsurə, indi arabir, üstüörtülü də olsa, şikayətlənməyə məcbur olurdu.

O, kəndlərinə çox gec-gec gedirdi. Hərdən evləri, həyət-bacaları, uşaqlıq yoldaşları üçün Mənsurənin burnunun ucu göynəyirdi. Keçən ay Mənsurənin anası Bakıya gəlib ona baş çəkmişdi. Qız – Mən burdan getmək istəyirəm, − demişdi. – Diləfruz xanımın xasiyyəti pisdir, məni çox incidir.

Lakin Diləfruz Mənsurənin anasının yanında qızla elə xoş rəftar eləmiş, onu elə əzizləmişdi ki, arvad eşitdiyi sözlərə inanmamışdı. Üstəlik Mənsurəyə acıqlanmışdı da: “Sən də dinc duran deyilsən. Kənddə də keçi kimi ora-bura dırmaşırdın. Özünü sakit aparsan, heç kəs sənə güldən ağır söz deməz”.

Mənsurənin bu evdən getmək istədiyini duyan Diləfruz da: “Sənsiz mən bircə gün də dayana bilmərəm, darıxaram, qızım. Heç yana buraxan deyiləm, nahaq yerə belə fikirlərə düşmə”, deyib qızın anasının yanında canfəşanlıq etmişdi. Sonra yenə hər şey əvvəlki qaydasına düşmüşdü. Mənsurənin anası gedən gündən Diləfruz xoş sifətini, şirin dilini, mehriban rəftarını dəyişmişdi.

Keçən yay Mənsurə tətilə buraxıldığı zaman Diləfruz Məmmədi onun ümidinə qoyub Kislovodskiyə getmişdi. Mənsurə üçün bundan böyük cəza olmazdı. Qız etirazını Diləfruza eşitdirmişdisə də təsir etməmişdi.

Mən tək evdə qala bilmərəm, qorxuram. Dayım həftələrlə yolda olur. Hər gün qapını tanımadığım adamlar döyəcək, məndən cürbəcür şey soruşacaqlar. Onlara nə cavab verəcəyəm?..

−Tək niyə qalırsan, bəs Məmməd adam deyil? – Diləfruz qızı dilə tutub onu susdurmaq istəmişdi.

−Məmməd ki, özün bilirsən gündə bir qonşunu davaya qaldıracaq. Mən onunla necə bacaracağam?

Diləfruzun sonrakı cavabı çox kəskin olmuşdu:

−İki ildir çörək verib saxlayıram, indi sənə görə istirahətimdən qalmalıyam?! Bir ay evdə otursan, ölməzsən ki!

Əlacı kəsilən Mənsurənin, dayısı səfərdən gələndən sonra ona şikayət etməkdən başqa çarəsi qalmamışdı.

−Axı neynəyim, qızım, nacinsin xasiyyətinə özün bələdsən, − deyə cavab vermişdi.

−Yox, dayı, mən daha bu evdə qalmaq istəmirəm! Texnikumda, rayondan gələn qızların çoxu yataqxanada olur.Mən də çıxıb ora gedəcəyəm, daha bəsdir!

Diləfruz qayıdandan sonra məsələnin nə yerdə olduğunu duyub Mənsurəylə elə davrandı ki, qız bu barədə onunla danışmağa xəcalət çəkdi. Belə işlərdə Diləfruz çox məharətli idi!

İndi neçə gün idi ki, qız daxilən şadlıq içindəydi. O, Diləfruzun Rəhmana dediyi sözləri eşidəndə hədsiz sevinmişdi. Lakin Diləfruzun ürəyindəkilərdən xəbərsiz idi. Laloçkanın bu evə niyə tez-tez gəldiyini, xəlvət otaqda saatlarla Diləfruzla nə danışdığını da bilmirdi. Çünki Mənsurə onları bir yerdə görəndə içəri girməzdi.

Dayısı oğlu gələndən sonra öz həyatında bir dönüş yaranacağına ümid bəsləyən Mənsurə, onun yolunu səbirsizliklə gözləyirdi. “Adil Moskvada nə görübsə hamısını mənə nağıl eləyəcək. Mən də gecələr yatmayacağam, ona qulaq asacağam. Muzeylərdən, universitetdən, hər şeydən, hər şeydən danışacaq. Ah... Onlar nə yaxşı söhbətlər olacaq. Kaş Adil tezliklə, lap elə bu gün gələydi!”